.jpg)
Một binh sĩ Nga điều khiển UAV trong hoạt động quân sự ở Ukraine. Ảnh: Sputnik
Theo đánh giá của Viện Nghiên cứu Chiến tranh (ISW) có trụ sở tại Mỹ mới đây, cuộc xung đột tại Ukraine, chiến trường của những đổi mới công nghệ, đang chứng kiến một sự thay đổi đáng kể về cán cân quân sự. Việc Nga tích hợp các chiến thuật tấn công và điều chỉnh bằng thiết bị bay không người lái (UAV) đã mang lại cho lực lượng nước này những lợi thế quan trọng trên chiến trường và tạo điều kiện cho các cuộc tiến công vào những thị trấn trọng yếu.
Bằng cách kết hợp các công nghệ tiên tiến với chiến thuật mới, lực lượng Nga đang đạt được hiệu ứng của việc ngăn chặn trên không trên chiến trường (BAI - battlefield air interdiction ) - sử dụng sức mạnh không quân để tấn công các mục tiêu gần hậu phương trong thời gian ngắn nhằm tác động đến hoạt động của đối phương.
Các mục tiêu quan trọng về mặt hoạt động này bao gồm đường bộ, đường sắt và cầu; các sở chỉ huy; kho đạn dược; khu vực lắp ráp; và bãi tập kết,... Nói một cách đơn giản, BAI nhằm mục đích ngăn chặn đối phương sử dụng các tuyến hậu cần và cơ sở vật chất quan trọng cần thiết để duy trì các hoạt động trên chiến trường.
Binh sĩ và các nhà phân tích Ukraine xác nhận rằng lực lượng Nga bắt đầu nhắm mục tiêu một cách có hệ thống vào các GLOC (tuyến liên lạc mặt đất) của Ukraine và các mục tiêu quan trọng khác bằng UAV góc nhìn thứ nhất (FPV) và đạn tuần kích trên toàn bộ chiến tuyến ngay từ mùa Đông và mùa Xuân năm 2025, sử dụng hiệu quả các UAV này để can thiệp vào hậu cần của Ukraine trước cuộc tấn công mùa hè năm 2025 của Nga.
Các nguồn tin Ukraine lưu ý rằng lực lượng Nga trước đây chỉ vận hành UAV chiến thuật trên chiến trường, nhưng họ đã điều chỉnh các UAV này để tấn công các khu vực gần hậu phương của Ukraine. Lực lượng Nga gần đây đã có những tiến bộ đáng chú ý theo hướng Lyman, Siversk, Kostyantynivka, Pokrovsk và Novopavlivka, có thể là sau khi đạt được hiệu ứng BAI hạn chế với UAV FPV mới và các loại đạn tuần kích.
Trước đó, cả Ukraine và Nga đều không thể thực hiện BAI bằng máy bay có người lái hoặc UAV do mật độ và sự tinh vi của hệ thống phòng không và tác chiến điện tử (EW) của đối phương. Tuy nhiên, nhờ vào sự hỗ trợ của các đối tác, Nga đã phát triển và mở rộng sản xuất các UAV có khả năng chống lại sự can thiệp của EW tốt hơn, hoạt động ở khoảng cách xa hơn, tốc độ cao hơn và trong các môi trường thách thức hơn.
Những thành công do đổi mới công nghệ UAV của Nga
Thứ nhất, lực lượng Nga đang ngăn cản phía Ukraine sử dụng các xa lộ chính và GLOC nằm sâu hơn ở phía sau tiền tuyến bằng UAV chiến thuật, điều này làm phức tạp các hoạt động phòng thủ của Ukraine theo hướng Pokrovsk và vành đai pháo đài phía Đông.
Chính phủ Ukraine tạm thời cấm dân thường sử dụng các đoạn đường cao tốc T0514 Dobropillya-Lyman giữa Kramatorsk, Serhiivka, Andriivka và Dobropillya bắt đầu từ ngày 16/7 do mối đe dọa gia tăng từ UAV FPV của Nga. Xa lộ T0514 là một GLOC quan trọng trải dài song song với tiền tuyến hiện tại và hướng về vành đai pháo đài của Ukraine ở tỉnh Donetsk, kết nối với trung tâm hậu cần chính của Ukraine ở Kramatorsk và liên kết với các GLOC còn lại của Ukraine theo hướng Pokrovsk gần Dobropillya.
Xa lộ T01514 chạy cách tiền tuyến đang hoạt động từ 25 đến 54 km, cho thấy lực lượng Nga đã cải thiện đáng kể năng lực UAV chiến thuật của họ và có thể đe dọa các GLOC của Ukraine sâu hơn ở phía sau so với trước đây.
Người đứng đầu chính quyền tỉnh Donetsk của Ukraine, Vadym Filashkin, báo cáo rằng các UAV của Nga "hoàn toàn kiểm soát" tuyến đường T0514 và các tuyến đường cao tốc không xác định khác, ngụ ý rằng lực lượng Nga đã thiết lập hệ thống kiểm soát hỏa lực (khả năng ngăn chặn lực lượng Ukraine sử dụng tuyến đường mà không kiểm soát thực tế) trên tuyến đường cao tốc này. Ông Filashkin tuyên bố rằng lực lượng Ukraine đang lắp đặt lưới chống UAV dọc theo tuyến đường T0514 và các tuyến đường cao tốc khác để đối phó các UAV FPV hiện đại của Nga.
Các cuộc tấn công bằng UAV của Nga vào thiết bị quân sự Ukraine dọc theo các GLOC đang cho phép lực lượng Nga tiến nhanh về hướng Pokrovsk sau nhiều tháng tấn công dồn dập. UAV Nga đặc biệt nhắm vào các phương tiện của Ukraine dọc theo đường cao tốc T0515 quan trọng ở Rodynske (cách Pokrovsk 3 km về phía Đông Bắc), một trong hai GLOC còn lại của Ukraine trên hướng Pokrovsk.
Thứ hai, lực lượng Nga cũng đang hạn chế các hoạt động di chuyển của quân đội Ukraine ở hậu phương bằng UAV chiến thuật, cản trở việc luân chuyển và sơ tán lực lượng Ukraine. Các nguồn tin Ukraine quan sát thấy rằng "khu vực tiêu diệt" trên chiến trường hay "vùng xám" đang tranh chấp - một khu vực ngay gần tiền tuyến, nơi một loạt UAV tấn công và trinh sát chiến thuật gây ra nguy cơ cao cho bất kỳ thiết bị hoặc nhân sự nào xâm nhập vào khu vực - kéo dài tới ít nhất 10 km tính từ tiền tuyến. Một số nguồn tin Ukraine cho biết "khu vực tiêu diệt" vào năm 2024 chỉ cách 500 mét đến 2 km, nhưng kể từ đó đã tăng mạnh vào năm 2025 do những cải tiến về UAV.
Theo các nguồn tin Ukraine, việc sử dụng UAV FPV ngày càng tăng đang làm phức tạp hoạt động di chuyển của Ukraine ở hậu phương ngay lập tức, khiến lực lượng Ukraine phải ở lại tiền tuyến trong thời gian dài mà không được luân chuyển. Binh sĩ Ukraine cũng lưu ý rằng họ gặp khó khăn hơn khi ra vào tiền tuyến và duy trì hậu cần trên chiến trường. Những điều kiện này có thể sẽ khiến lực lượng Ukraine ngày càng khó khôi phục khả năng cơ động, hoặc thậm chí giữ vững vị trí hiện tại của họ, nếu không có các biện pháp chống UAV thích hợp.
Thứ ba, lực lượng Nga cũng đang tấn công cơ sở hạ tầng của Ukraine ở gần hậu phương bằng các UAV chiến thuật cải tiến. Cụ thể, lực lượng Nga bắt đầu tận dụng các UAV chiến thuật có tầm bắn mở rộng hoặc các cải tiến khác để nhắm mục tiêu vào cơ sở hạ tầng của Ukraine ở các thành phố tiền tuyến lớn - vừa là một phần của các gói tấn công bằng UAV và tên lửa tầm xa của Nga vừa là một phần của nỗ lực có thể nhằm thiết lập khả năng kiểm soát hỏa lực liên tục ngoài phạm vi pháo binh thông thường 25 km.
Quân đội Nga cũng đang đạt được hiệu ứng BAI một phần và tiến công trên chiến trường bằng cách tận dụng công nghệ tiên tiến và chiến thuật UAV kết hợp mới. Những cải tiến gần đây về UAV của Nga, chẳng hạn như tầm bay FPV được mở rộng, việc tích hợp các khả năng trí tuệ nhân tạo (AI)/học máy (ML) có giới hạn, sự phổ biến của UAV sợi quang, việc tích hợp đầu đạn nhiệt áp và các cải tiến công nghệ khác, đang mang lại cho lực lượng Nga những lợi thế quan trọng trên chiến trường Ukraine.
Lực lượng Nga đã phát triển các chiến thuật phục kích UAV mới nhằm vào phía Ukraine. Ảnh: TASS
Phía Nga cũng đã sử dụng những cải tiến công nghệ này kết hợp với nhau để tạo điều kiện cho các đơn vị của họ tiến công vào các thị trấn chủ chốt của Ukraine. Chiến thuật UAV thay đổi đang cho phép lực lượng Nga tiến hành các cuộc tấn công tinh vi hơn vào hậu cần, các vị trí phòng thủ và cơ sở hạ tầng công nghiệp-quân sự của Ukraine.
Theo đó, lực lượng Nga hiện có khả năng tấn công GLOC và cơ sở hạ tầng quân sự sâu hơn ở phía sau với tầm bay của UAV chiến thuật được mở rộng. Ví dụ, UAV FPV cánh cố định Molniya của Nga hiện có thể bay ở phạm vi trung bình lên đến 50 km - tăng đáng kể so với phạm vi bay FPV chiến thuật trung bình từ 5 đến 15 km. Một số loại UAV của Nga, chẳng hạn như Lancet, cũng có thể tấn công mục tiêu ở khoảng cách từ 70 đến 110 km.
Các nguồn tin của Ukraine tiết lộ rằng lực lượng Nga đang sử dụng Lancet ít thường xuyên hơn UAV Molniya FPV trong chiến đấu, có thể là do đơn giá của Lancet tương đối cao là 35.000 USD/chiếc và sự thiếu hụt những người điều khiển UAV chuyên dụng. Các khu vực do Ukraine kiểm soát ở Donetsk và Kherson nằm trong vùng tấn công bằng UAV chiến thuật mới rộng 70 km, có nghĩa là các UAV tấn công tầm trung cải tiến của Nga có thể ngày càng ngăn chặn lực lượng Ukraine sử dụng các GLOC và trung tâm hậu cần quan trọng ở gần phía sau. Quân đội Nga cũng đang sử dụng Lancet tầm trung để chống lại các phương tiện mặt nước không người lái của Ukraine ở Biển Đen ở khoảng cách hơn 50 km.
Thứ tư, lực lượng Nga đã cải thiện khả năng tấn công chính xác của mình bằng cách trang bị cho các UAV trinh sát và tấn công tầm trung khả năng AI/ML, các loại thuốc nổ cải tiến và khả năng chống nhiễu EW (tác chiến điện tử) tốt hơn. Lực lượng Nga đã sử dụng các UAV trinh sát như Orlan để xác định các mục tiêu quan trọng ở phía sau, chẳng hạn như các hệ thống phòng không, và sử dụng các UAV trinh sát ZALA và Supercam ít tinh vi hơn để phát hiện sự di chuyển của nhân sự và thiết bị của Ukraine ở đó.
Các UAV trinh sát Orlan-10 và Orlan-30 của Nga có động cơ đốt trong cho phép chúng bay ở độ cao lên tới 6 km và sâu tới 120 km vào phía sau và bay trong khoảng 10 giờ. Do đó, các UAV trinh sát cải tiến của Nga có thể giúp lực lượng Nga thực hiện các cuộc tấn công bằng UAV, tên lửa hoặc pháo binh chính xác và phối hợp, hiệp đồng tốt hơn vào cơ sở hạ tầng quân sự của Ukraine ở gần hậu phương và tấn công chính xác hơn vào các khu vực tập trung lực lượng của Ukraine.
Các nhà phát triển Nga được cho là đã sửa đổi UAV "cánh bay" hạng nhẹ Chernika-2 để có thể mang lượng nổ lớn hơn 3,5 kg, tầm hoạt động 100 km và hệ thống dẫn đường quang học hỗ trợ AI/ML, cho phép UAV Chernika-2 phá hủy hầm trú ẩn và thiết bị quân sự hạng nặng ở khoảng cách xa hơn và vượt qua hệ thống gây nhiễu EW của Ukraine.
Ngoài ra, lực lượng Nga ngày càng dựa vào các UAV sợi quang được cải tiến để ngăn chặn các vị trí và hậu cần của Ukraine và để phát động các cuộc tấn công chính xác vào thiết bị quân sự của Ukraine ở ngay phía sau. UAV sợi quang không phải là một sự thích ứng công nghệ đặc biệt tinh vi (đạn dẫn đường bằng dây là một hiện tượng đã có từ nhiều thập kỷ), nhưng lực lượng Nga đã có thể áp đặt những tình thế tiến thoái lưỡng nan mới trên chiến trường lên lực lượng Ukraine bắt đầu từ giữa năm 2024 vì những UAV này có khả năng chống nhiễu EW, cho phép tấn công chính xác vào thiết bị bọc thép và có khả năng mở rộng do tính đơn giản của chúng.
Cùng với đó, lực lượng Nga đã phát triển các chiến thuật phục kích UAV mới cho phép họ ngăn chặn lực lượng Ukraine sử dụng GLOC. Người đứng đầu Cơ quan Quản lý Quân sự Kupyansk Raion, Andriy Kanashevych, tuyên bố vào giữa tháng 7/2025 rằng các nhân viên điều khiển UAV của Nga đang săn lùng bất kỳ phương tiện nào di chuyển dọc theo các con đường dẫn đến Kupyansk và phục kích chúng vào những thời điểm thích hợp, khiến bất kỳ chuyển động nào bên ngoài và trong thành phố đều trở nên nguy hiểm.
Đối phó với những thách thức trên, các lực lượng Ukraine đang lắp đặt các lưới chống UAV tự chế và phải phát triển các biện pháp đối phó mới, vì các hệ thống EW truyền thống đang trở nên kém hiệu quả trước các UAV miễn nhiễm với nhiễu. Việc chống lại các cuộc tấn công hàng loạt của Nga bằng các tên lửa phòng không truyền thống cũng không hiệu quả, vì một tên lửa có thể có giá lên tới hàng triệu USD, trong khi các UAV tấn công lại rất rẻ và được sản xuất với số lượng lớn.
Như vậy, các cuộc tấn công bằng UAV ngày càng tăng của Nga vào các mục tiêu dọc theo GLOC của Ukraine đang đặt ra các yêu cầu phát hiện và đối phó UAV phức tạp mới lên các lực lượng Ukraine trên toàn bộ tiền tuyến dài khoảng 1.200 km. Việc điều chỉnh UAV thêm nữa có thể khiến các biện pháp đối phó EW và phòng không truyền thống của Ukraine trở nên kém hiệu quả trên chiến trường.
Do đó, khả năng thích ứng, phát triển các biện pháp đối phó mới và đổi mới công nghệ cũng như chiến thuật của Ukraine sẽ là một trong những yếu tố then chốt quyết định khả năng duy trì các nỗ lực của Nga nhằm đạt được một số hiệu ứng của BAI, vốn đã tạo điều kiện cho những bước tiến của Nga trong mùa Xuân và mùa Hè năm 2025.