Quốc kỳ Mỹ (trái) và quốc kỳ Trung Quốc. Ảnh minh họa: IRNA/TTXVN
Theo trang Al Jazeera, trong bối cảnh Bắc Kinh siết chặt kiểm soát xuất khẩu đất hiếm – nguồn nguyên liệu chiến lược phục vụ nhiều ngành công nghiệp quan trọng, còn Washington mở rộng các biện pháp hạn chế tiếp cận công nghệ cao, quan hệ song phương đang đối mặt với nhiều thách thức nhưng cũng mở ra cơ hội đàm phán mới.
Động thái mới nhất diễn ra vào ngày 9/10, khi Trung Quốc quyết định mở rộng danh mục các khoáng sản đất hiếm nằm trong diện hạn chế xuất khẩu, đồng thời bổ sung thêm nhiều nguyên tố mới vào danh sách kiểm soát.
Trung Quốc sở hữu trữ lượng đất hiếm lớn nhất thế giới cùng hệ thống cơ sở chế biến chiếm phần lớn thị phần toàn cầu. Loại khoáng sản này đóng vai trò then chốt trong nhiều ngành công nghiệp trọng điểm như sản xuất xe điện, điện thoại thông minh, máy tính xách tay và thiết bị quốc phòng.
Lần đầu tiên, Bắc Kinh yêu cầu các quốc gia phải có giấy phép mới được phép xuất khẩu nam châm đất hiếm và một số vật liệu bán dẫn có chứa khoáng sản nguồn gốc Trung Quốc hoặc được sản xuất bằng công nghệ của nước này.
Động thái siết chặt xuất khẩu đất hiếm được đưa ra sau khi Mỹ mở rộng “Danh sách Thực thể” (Entity List) – danh sách hạn chế thương mại áp dụng đối với một số cá nhân, tổ chức và chính phủ nước ngoài nhằm hạn chế Trung Quốc tiếp cận các chip bán dẫn tiên tiến nhất. Mỹ cũng áp dụng mức thuế mới đối với tàu liên quan đến Trung Quốc, với mục tiêu hỗ trợ ngành đóng tàu trong nước và giảm ảnh hưởng của Bắc Kinh trong thương mại vận tải toàn cầu. Đáp lại, Trung Quốc áp thuế riêng với tàu do Mỹ sở hữu, vận hành hoặc đăng ký.
Bà Vina Nadjibulla, Phó Chủ tịch nghiên cứu và chiến lược tại Quỹ Châu Á Thái Bình Dương Canada, nhận định: “Các biện pháp liên quan đến xuất khẩu chip và thuế ngành vận tải của Mỹ không thuộc phạm vi thỏa thuận thương mại giữa hai nước”.
Kể từ đó, Mỹ và Trung Quốc bước vào giai đoạn “cuộc chiến thông tin”, khi mỗi bên đưa ra các cáo buộc cho rằng phía còn lại là nguyên nhân làm tình hình toàn cầu trở nên phức tạp hơn.
Tuy nhiên, bên cạnh những tuyên bố, thế giới đã ghi nhận sự gia tăng các hành động thực chất từ phía Trung Quốc.
“Lần đầu tiên, Trung Quốc áp dụng các biện pháp hạn chế xuất khẩu vượt ra ngoài phạm vi lãnh thổ, mở rộng sang các quốc gia khác”, bà Nadjibulla phân tích. “Bắc Kinh sẵn sàng đáp trả mọi động thái leo thang từ Mỹ và tạo áp lực buộc phía Mỹ phải điều chỉnh chính sách. Đây là một cuộc chiến thương mại có nhiều điểm khác biệt so với vài tháng trước”.
Động thái này được xem là một “nước cờ quyền lực” của Trung Quốc trước thềm cuộc gặp dự kiến giữa Tổng thống Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại Hội nghị Hợp tác Kinh tế Châu Á - Thái Bình Dương (APEC) tổ chức tại Hàn Quốc cuối tháng này. Ông Dexter Tiff Roberts, chuyên gia cấp cao tại Atlantic Council Global China Hub, nhận định rằng Trung Quốc đang cảm thấy mình nắm giữ lợi thế trong cuộc đối thoại sắp tới.
Quang cảnh cảng hàng hóa ở Thanh Đảo, tỉnh Sơn Đông, Trung Quốc. Ảnh: THX/TTXVN
Chuyên gia Roberts đánh giá chính quyền Mỹ hiện đang thể hiện sự thiếu nhất quán trong cách tiếp cận Trung Quốc, thể hiện qua các tuyên bố, chính sách áp thuế và phát ngôn trái chiều liên quan đến cuộc gặp giữa hai nhà lãnh đạo.
“Chính quyền Tổng thống Trump vẫn chưa tìm được biện pháp hiệu quả để ứng phó với Trung Quốc. Họ dường như chưa nhận thức đầy đủ về khả năng chịu tổn thương và sức bền bỉ của phía Bắc Kinh trước các áp lực từ Mỹ”, ông Roberts nhận xét.
Ông cũng cho rằng Bắc Kinh nhận thấy Tổng thống Trump có quyết tâm đạt được một thỏa thuận lớn với Trung Quốc và hy vọng chuyến thăm chính thức sẽ đánh dấu bước tiến quan trọng, đặc biệt khi uy tín của ông Trump trong vai trò nhà đàm phán được đặt lên hàng đầu. Tuy nhiên, để đạt được điều này, phía Mỹ có thể phải có những nhượng bộ nhất định.
Giáo sư Wei Liang, chuyên gia thương mại quốc tế và chính sách kinh tế đối ngoại tại Viện Nghiên cứu Quốc tế Middlebury, đồng thuận với quan điểm này. Bà nhấn mạnh sự quan tâm của Tổng thống Trump đối với phản ứng của thị trường chứng khoán khiến ông có thể linh hoạt hơn trong các đàm phán, dù điều này tạo ra sự thiếu nhất quán mà các đối tác đã nhận ra.
Bà cũng cho biết quan điểm kiên quyết của Trung Quốc xuất phát từ những mối lo ngại trong nước. Dù dữ liệu về kinh tế nội địa còn hạn chế, nhiều chuyên gia dự đoán rằng Trung Quốc đang chịu ảnh hưởng của các mức thuế quan, tăng trưởng kinh tế chậm lại và tỷ lệ thất nghiệp gia tăng.
Một bước chuyển quan trọng cũng được nhận diện trong chính sách của Bắc Kinh khi nước này có dấu hiệu chuẩn bị cho khả năng “tách rời” khỏi Mỹ, thể hiện sự thay đổi tư duy đáng kể so với trước đây, khi ý tưởng này thường được xem là “mất mát chung” cho cả hai bên.
Theo bà Wei Liang, Trung Quốc đã đa dạng hóa thị trường xuất khẩu, tăng cường quan hệ với các quốc gia thuộc sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI), đồng thời tìm kiếm nguồn cung thay thế cho các sản phẩm nhập khẩu từ Mỹ như đậu tương, máy bay và thiết bị công nghệ cao phục vụ sản xuất chip.
Cùng với đó, kể từ khi cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung bắt đầu dưới thời Tổng thống Trump, Trung Quốc đã xây dựng nhiều chính sách an ninh quốc gia, trong đó có “Danh sách Thực thể” riêng nhằm kiểm soát xuất khẩu.
Bà Nadjibulla nhấn mạnh: “Mọi quốc gia cần chuẩn bị kỹ càng như Trung Quốc đã làm. Đây là tín hiệu cảnh báo cho các nước về sự cần thiết của việc đa dạng hóa nguồn cung, nhằm giảm thiểu rủi ro từ các chiến thuật thương mại của các bên”.