Dừng chân ở bản Huổi Min, du khách có thể phóng tầm mắt chiêm ngưỡng những cảnh quan hữu tình mùa nước nổi ở Mường Lay
Vẻ đẹp nơi ngã ba sông
Trước khi mô hình chính quyền địa phương 2 cấp vận hành từ ngày 1/7/2025, phường Mường Lay có tên là thị xã Mường Lay, với 3 địa giới hành chính: Phường Sông Đà, phường Na Lay và xã Lay Nưa.
Phường Mường Lay nằm ở vị trí đặc biệt, nơi giao cắt giữa sông Đà, sông Nậm Na và suối Nậm Lay. Từ khi công trình Thủy điện Sơn La hoàn thành, mực nước dâng cao đã tạo nên một vùng hồ mênh mông, soi bóng bản làng, núi rừng. Bức tranh thiên nhiên mới vừa thơ mộng vừa trữ tình, mở ra tiềm năng lớn để phát triển du lịch sinh thái, du lịch trải nghiệm.
Tuy nhiên, đi cùng với thay đổi cảnh quan là thách thức không nhỏ về sinh kế, khi hàng trăm hộ dân phải di dời, nhường đất cho dự án. Nhiều ngành nghề truyền thống bị gián đoạn, sinh kế người dân bị ảnh hưởng. Câu hỏi đặt ra cho chính quyền và người dân Mường Lay là làm sao để vừa bảo tồn giá trị văn hóa, vừa tạo động lực phát triển kinh tế?
Câu trả lời đã được tìm thấy khi Mường Lay lựa chọn hướng đi phát triển du lịch cộng đồng gắn với khôi phục làng nghề truyền thống, lấy chính bản sắc văn hóa và cảnh quan thiên nhiên làm nền tảng thu hút du khách.
Nghị quyết số 02 của Ban Chấp hành Đảng bộ thị xã Mường Lay phấn đấu đến năm 2025, cơ cấu kinh tế: Thương mại, dịch vụ, du lịch chiếm 62%; cơ cấu lao động trong các ngành, lĩnh vực: Thương mại, dịch vụ, du lịch chiếm 24%; tổng mức bán lẻ hàng hóa và dịch vụ 292 tỷ đồng/năm. Khách du lịch đến thị xã trung bình hàng năm tăng 10% trở lên.
Du khách trải nghiệm và chụp ảnh lưu niệm trên du thuyền
Làng nghề và trải nghiệm văn hóa
Đến Mường Lay hôm nay, du khách dễ dàng bắt gặp khung cảnh rộn ràng khi các hộ dân đón khách tham quan, trải nghiệm. Không chỉ hòa mình vào những điệu xòe, tiếng khèn, tiếng trống rộn rã, du khách được tận tay làm nên chiếc bánh khẩu xén, khẩu chí chọp, món ăn gắn bó lâu đời với đồng bào Thái trắng.
Bà Lò Thị Miền, bản Bắc 2, xã Lay Nưa, chia sẻ: “Mỗi khi có đoàn khách, chúng tôi giới thiệu kỹ từng nguyên liệu, hướng dẫn tỉ mỉ để ai cũng có thể làm được. Khách ra về ai cũng vui vẻ, nhiều người quay lại lần nữa và giới thiệu cho người thân, bạn bè”.
Bánh khẩu xén vốn là món đặc sản chỉ xuất hiện trong lễ, tết hay cúng tổ tiên. Được chế biến từ gạo nếp ngon, qua nhiều công đoạn cầu kỳ, bánh có vị thơm bùi, giòn nhẹ. Khi khách du lịch biết đến và yêu thích, người dân đã mở rộng sản xuất, đưa bánh khẩu xén trở thành sản phẩm hàng hóa đạt chuẩn OCOP, góp mặt ở nhiều hội chợ, sự kiện quảng bá sản phẩm địa phương.
Khẩu xén, khẩu chí chọp là loại bánh truyền thống của dân tộc Thái trắng ở TX. Mường Lay; đây là 2 sản phẩm được UBND tỉnh chứng nhận sản phẩm đạt 3 sao trong kết quả đánh giá và xếp hạng sản phẩm tham gia Chương trình Mỗi xã một sản phẩm (OCOP) tỉnh Điện Biên năm 2019. Ngoài khẩu xén, khẩu chí chọp, nhiều hộ gia đình còn giới thiệu tới du khách các sản phẩm dệt thổ cẩm, đan lát truyền thống, đây là hoạt động trải nghiệm, vừa tạo nguồn thu nhập đáng kể cho người dân.
Đánh bắt cá thủy tinh chiều tối khu vực lòng hồ thủy điện
Khai thác lợi thế lòng hồ
Trải nghiệm ẩm thực, nghề thủ công, du khách đến Mường Lay còn bị cuốn hút bởi những chuyến đi thuyền trên hồ thủy điện, len lỏi giữa những dãy núi trập trùng. Khi mặt trời vừa lên, du khách có thể tham gia cùng ngư dân thả lưới, kéo cá, bắt tôm, đây vốn là nghề đã gắn bó với người dân từ khi hồ hình thành.
Nhiều du khách kể lại: Chúng tôi từng đi nhiều nơi nhưng đây là lần trải nghiệm đáng nhớ. Cảm giác ngồi trên thuyền, nhìn sương sớm bảng lảng trên mặt nước, xa xa là bản làng yên bình… thật sự khó quên”.
Bắt nhịp xu hướng du lịch cộng đồng, những năm gần đây, phường Mường Lay khuyến khích người dân đầu tư dịch vụ lưu trú homestay. Đây là mô hình vừa đáp ứng nhu cầu nghỉ ngơi của khách, vừa tạo không gian để họ hòa mình vào đời sống sinh hoạt của đồng bào.
Toàn phường Mường Lay hiện có hơn 30 hộ làm du lịch cộng đồng, với sức chứa gần 500 khách, tập trung ở khu vực ven hồ. Ngoài phục vụ ăn uống, ngủ nghỉ, các hộ còn tổ chức cho khách tham gia các hoạt động như đi thuyền trên hồ, đánh bắt cá, chế biến món ăn truyền thống, tham quan các di tích lịch sử và làng nghề.
Chị Lù Thị Toản, bản Quan Chiêng, cho biết: “Ngày thường khách không quá đông, nhưng mỗi dịp cuối năm hoặc mùa lễ hội đua thuyền đuôi én, hầu như kín chỗ. Chúng tôi luôn cố gắng phục vụ chu đáo để ai đến một lần cũng muốn quay lại”.
Để tạo nền tảng phát triển du lịch bền vững, phường Mường Lay chú trọng đầu tư hạ tầng giao thông, chỉnh trang đô thị, cải thiện môi trường cảnh quan. Song song với đó, địa phương tổ chức các lớp tập huấn kỹ năng làm du lịch, đón tiếp khách, chế biến món ăn, quảng bá sản phẩm… cho người dân.
Các sự kiện văn hóa - thể thao như: Lễ hội đua thuyền đuôi én, Ngày hội Văn hóa - Thể thao các dân tộc, hội chợ thương mại… được tổ chức thường niên, vừa là điểm hẹn văn hóa, vừa là kênh quảng bá hiệu quả hình ảnh Mường Lay tới du khách trong và ngoài tỉnh.
Phường Mường Lay đang tập trung khuyến khích, kêu gọi đầu tư phát triển ngành thương mại, dịch vụ, du lịch trên địa bàn thị xã từng bước đi vào chiều sâu, bảo đảm tính đồng bộ. Thực hiện các mục tiêu phát triển thương mại, dịch vụ, du lịch bảo đảm phù hợp với quy hoạch tổng thể kinh tế - xã hội của thị xã và quy hoạch phát triển ngành thương mại, dịch vụ, du lịch của tỉnh đến năm 2030.
Ông Lù Văn Ánh, Phó Chủ tịch UBND phường Mường Lay, cho biết: “Chúng tôi xác định du lịch cộng đồng gắn với làng nghề truyền thống là hướng đi lâu dài. Địa phương sẽ tiếp tục hỗ trợ, tạo điều kiện để người dân nâng cao chất lượng dịch vụ, đồng thời kết nối với các công ty lữ hành, mở rộng thị trường khách”.
Lễ hội đua thuyền đôi én được thị xã Mường Lay tổ chức thường niên luôn hấp dẫn du khách đến tham quan.
Hướng tới tương lai bền vững
Mường Lay có tiềm năng lớn về cảnh quan, văn hóa để phát triển, tuy nhiên, để du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, địa phương cần giải quyết nhiều thách thức: Hạ tầng một số điểm du lịch còn hạn chế, nguồn nhân lực du lịch chưa đồng đều, sản phẩm còn trùng lặp và thiếu tính độc đáo ở một số mô hình...
“Giải pháp đặt ra, chúng tôi sẽ tiếp tục đa dạng hóa sản phẩm, kết hợp giữa du lịch trải nghiệm - sinh thái - văn hóa, khai thác lợi thế hồ thủy điện và bản sắc Thái trắng, đồng thời tăng cường quảng bá qua các nền tảng số. Bên cạnh đó, phường đã và đang nghiên cứu liên kết với các điểm du lịch lân cận như: Mường Phăng, Điện Biên Phủ, Mường Chà để hình thành tour, tuyến liên hoàn, kéo dài thời gian lưu trú của du khách...
Việc gìn giữ văn hóa truyền thống gắn với phát triển du lịch cộng đồng đang từng bước khẳng định hiệu quả ở Mường Lay. Không chỉ giúp bảo tồn di sản, tạo sinh kế cho người dân, mô hình này còn góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế từ nông nghiệp sang dịch vụ - du lịch, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao đời sống người dân.
Từ một vùng đất từng đối diện với nhiều khó khăn sau khi nhường đất cho thủy điện, Mường Lay đang hồi sinh mạnh mẽ, trở thành điểm đến hấp dẫn trên bản đồ du lịch Tây Bắc. Với sự đồng lòng của chính quyền và nhân dân, cùng chiến lược phát triển bền vững, Mường Lay hoàn toàn có thể vươn lên trở thành “điểm sáng” về du lịch cộng đồng, gìn giữ và lan tỏa nét đẹp văn hóa dân tộc tới bạn bè gần xa.
Phường Mường Lay hiện có gần 1.200 hộ ở nhà sàn truyền thống trong tổng số gần 3.200 hộ dân, với mật độ nhà sàn đạt khoảng 10,58 nhà/km2. Ngày 8/5, UBND Thị xã Mường Lay, nay là phường Mường Lay phối hợp với Tổ chức Kỷ lục Việt Nam công bố Kỷ lục “Thị xã có mật độ nhà sàn truyền thống của dân tộc Thái ngành Thái trắng nhiều nhất Việt Nam”. Đây là cơ hội để thị xã Mường Lay tăng cường quảng bá hình ảnh, phát huy tiềm năng du lịch văn hóa - cộng đồng, hướng tới phát triển bền vững gắn với giữ gìn bản sắc dân tộc.