Du lịch di sản văn hóa: Khơi dậy sức hấp dẫn từ những giá trị ngàn năm

Trong bức tranh phát triển du lịch vùng Đồng bằng sông Hồng và duyên hải Bắc Bộ những năm gần đây, Hưng Yên và Hải Phòng nổi lên như hai địa phương có bước chuyển đáng chú ý, nhờ biết khai thác hiệu quả nguồn tài nguyên di sản phong phú, đa dạng. Một bên là Hưng Yên, nơi hội tụ lớp lớp trầm tích văn hóa nghìn năm. Bên kia là Hải Phòng - đô thị cảng hơn một thế kỷ, sở hữu hệ thống di tích lịch sử, tín ngưỡng và kiến trúc độc đáo còn bảo tồn khá nguyên vẹn. Những tài nguyên di sản phong phú này đang mở ra nhiều cơ hội để hai địa phương định vị tiềm năng phát triển du lịch di sản tâm linh, nhằm gia tăng sức hút trong chiến lược phát triển bền vững.

Phố Hiến - “bảo tàng sống” của văn hóa giao thương quốc tế

Trong suốt chiều dài lịch sử dựng nước và giữ nước, Hưng Yên là một vùng địa linh, nhân kiệt, tự hào là mảnh đất văn hiến, giàu truyền thống yêu nước, cách mạng, nơi sinh dưỡng nhiều hiền tài, anh hùng, danh nhân văn hóa. Với đặc điểm địa lý, Hưng Yên là nơi hội tụ và lan tỏa các sắc thái văn hóa, văn minh của vùng châu thổ Bắc Bộ. Nét đẹp văn hóa còn được thể hiện qua bề dày trầm tích di sản với kho tàng di sản văn hóa vật thể và phi vật thể đồ sộ...

Nhắc đến du lịch Hưng Yên không thể không nhắc đến Phố Hiến - thương cảng cổ sầm uất thế kỷ XVI - XVII, trung tâm giao thương bậc nhất Đàng Ngoài. Được công nhận là Khu di tích quốc gia đặc biệt từ năm 2014, Phố Hiến với 16 di tích đã tạo nên một “quần thể di sản sống”, không chỉ phong phú mà còn mang tính hệ thống: Đền Thiên Hậu, Văn Miếu - Xích Đằng, chùa Chuông, đền Mẫu, đền Trần, phố cổ Xích Đằng… Mỗi công trình là một mảnh ghép đánh dấu sự hiện diện của các cộng đồng cư dân qua nhiều thế kỷ. Trong đó, Chùa Chuông - “Phố Hiến đệ nhất danh thắng” - với kiến trúc “nội công ngoại quốc”, gác chuông cổ cùng hệ tượng Phật phong phú, là điểm dừng chân không thể thiếu của du khách khi đến Hưng Yên. Đền Thiên Hậu lại gợi nhớ về sự giao hòa văn hóa của thương nhân người Hoa từng làm nên phồn hoa của vùng đất này. Văn Miếu - Xích Đằng là trung tâm của truyền thống hiếu học xứ nhãn lồng, nơi ghi danh các bậc khoa bảng Hưng Yên… quần thể di sản phong phú ấy đã đưa Phố Hiến trở thành một “trục xương sống” của sản phẩm du lịch văn hóa - tâm linh, là thương hiệu mạnh nhất của du lịch Hưng Yên hiện nay.

Bên cạnh Phố Hiến, chùa Keo (Thần Quang Tự) là một “viên ngọc” quý khác của Hưng Yên. Nằm trên vùng đất Vũ Tiên, chùa Keo được xây dựng lại từ năm 1632, hiện giữ gần như nguyên vẹn kiến trúc thời Lê Trung Hưng với 17 tòa, 128 gian gỗ lim, cùng gác chuông 12 mái độc đáo - được Guinness Việt Nam công nhận là gác chuông gỗ cổ cao nhất Việt Nam. Hai Bảo vật quốc gia - bộ cánh cửa chạm rồng và hương án chạm khắc tinh xảo là minh chứng cho trình độ nghệ thuật điêu khắc gỗ bậc thầy thế kỷ XVII. Cùng với pho tượng Tuyết Sơn đang được xây dựng hồ sơ đề nghị công nhận Bảo vật quốc gia, chùa Keo trở thành một điểm đến đặc biệt, thu hút giới nghiên cứu văn hóa, mỹ thuật và du khách trong nước, quốc tế.

Theo Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hưng Yên Bùi Thị Lương, hiện toàn tỉnh đang lưu giữ 3.716 di tích, trong đó có 6 di tích và cụm di tích quốc gia đặc biệt, 284 di tích và cụm di tích cấp quốc gia, 884 di tích cấp tỉnh cùng 10 bảo vật quốc gia. Trong đó, nhiều điểm đến nổi bật đã trở thành thương hiệu của du lịch Hưng Yên như Phố Hiến, Đền Mẫu, Đền Đa Hoà - Dạ Trạch, Chùa Keo, Đền Đậu An, Chùa Thái Lạc, Đền Trần, Đền Phủ Ủng, cùng hệ thống đình - đền - miếu cổ và các điểm du lịch sinh thái, cộng đồng ở nhiều xã, phường trên địa bàn.

Bên cạnh các di sản vật thể, Hưng Yên còn sở hữu 29 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, hơn 1.152 lễ hội truyền thống và 257 làng nghề - con số thể hiện bề dày lịch sử, chiều sâu văn hóa và sức sống trường tồn của cộng đồng cư dân nơi đây.

Hải Phòng - di sản kiến trúc đô thị và tín ngưỡng dân gian

Nếu Hưng Yên nổi bật bởi bề dày lịch sử - văn hóa hàng trăm năm, Hải Phòng lại tạo dấu ấn mạnh mẽ qua hệ di sản kiến trúc và đô thị độc đáo. Từ Bảo tàng thành phố - tòa nhà Pháp cổ được xây dựng từ năm 1919, nguyên là trụ sở Ngân hàng Đông Dương. Với phong cách kiến trúc tân cổ điển Pháp thể hiện rõ qua hệ mái đỏ sẫm, các vòm cửa hình cung, những trụ cột đồ sộ và cầu thang gỗ xoắn mang dấu ấn châu Âu đầu thế kỷ XX... Bảo tàng thành phố là một tác phẩm nghệ thuật, thu hút đông đảo du khách yêu thích nhiếp ảnh, khám phá kiến trúc và lịch sử đô thị. Cùng với điểm đến đền Nghè, đình Hàng Kênh, Nhà hát Lớn, hồ Tam Bạc… tất cả tạo nên “bản sắc mềm” của một đô thị cảng giàu truyền thống giao thương.

Có thể nói, Bảo tàng thành phố là điểm mở đầu lý tưởng cho hành trình khám phá “dòng chảy lịch sử Hải Phòng”. Tại đây, du khách tìm thấy những lớp trầm tích khảo cổ từ Núi Voi, Cái Bèo, Đông Khê, cùng những tư liệu về hình thành thương cảng, tuyến đường sắt xuyên Đông Dương, các mốc lịch sử kháng chiến… Khu trưng bày về di sản tín ngưỡng thờ Mẫu và chầu văn - Di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO vinh danh, đã giúp câu chuyện văn hóa Hải Phòng trở nên hoàn chỉnh.

Cách Bảo tàng không xa là đền Nghè - nơi thờ nữ tướng Lê Chân, người lập ấp Vẻn, khai sinh nền tảng đô thị Hải Phòng. Với các mảng chạm khắc long - ly - quy - phượng, các tích truyện lịch sử và hệ thống kiến trúc thời Nguyễn được bảo tồn gần như nguyên vẹn, Đền Nghè cùng lễ hội tưởng niệm nữ tướng Lê Chân hàng năm thu hút hàng vạn người, trở thành sản phẩm du lịch tâm linh đặc sắc của thành phố cảng.

Với đình Hàng Kênh, ngôi đình hơn 300 năm tuổi, là nơi thờ “Quốc tổ trung hưng” Ngô Quyền, người có công đánh tan quân Nam Hán trên sông Bạch Đằng năm 938, mở ra một kỷ nguyên độc lập, tự chủ lâu dài cho dân tộc Việt Nam. Đình Hàng Kênh là công trình kiến trúc mang đậm phong cách của đình cổ Việt Nam, cũng là nơi lưu giữ văn hóa, lịch sử và nghệ thuật chạm khắc của vùng đất cảng, với hệ thống 308 con rồng được chạm bong, chạm lộng tinh xảo - đạt đến đỉnh cao mỹ thuật gỗ. Đây là một trong những công trình gỗ lim quy mô lớn nhất còn lại ở Việt Nam, với giá trị lịch sử, kiến trúc và nghệ thuật đặc biệt, đình Hàng Kênh là mắt xích không thể thiếu trong hành trình khám phá di sản tại thành phố Hải Phòng, đóng vai trò quan trọng trong tuyến du lịch di sản nội đô Hải Phòng.

Việc kết nối Bảo tàng - đền Nghè - Nhà hát Lớn - hồ Tam Bạc - tuyến phố quán hoa đã tạo nên không gian văn hóa mở, thuận tiện cho tour đi bộ, tour đêm - xu hướng du lịch đô thị hiện đại trên thế giới. Cùng với hơn 300 biệt thự Pháp cổ quanh khu trung tâm Hải Phòng đã góp phần tạo ra “bảo tàng kiến trúc đô thị” sống động, hiếm có tại Việt Nam. Đây cũng chính là nền tảng để thành phố phát triển các loại hình du lịch đô thị, du lịch di sản và du lịch đi bộ - những xu hướng được ưa chuộng trên thế giới.

Không chỉ có di sản kiến trúc, Hải Phòng còn là cái nôi của nhiều lễ hội dân gian đặc sắc: Lễ hội Côn Sơn - Kiếp Bạc, lễ hội Đảo Dấu tưởng niệm Nam Hải Thần Vương, lễ hội chùa - tháp Tường Long, lễ hội Bạch Đằng Giang, lễ hội đền Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm... Dòng sản phẩm du lịch tâm linh - văn hóa đang trở thành lựa chọn hàng đầu của du khách.

Đặc biệt, sau khi được UNESCO ghi danh vào Quần thể di sản thế giới Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc (tháng 7/2025), lượng khách du lịch di tích này đã tăng mạnh. Chỉ riêng tại Lễ hội Côn Sơn - Kiếp Bạc mùa Thu 2025, Khu Di tích quốc gia đặc biệt Côn Sơn - Kiếp Bạc đã đón khoảng 32,5 vạn lượt du khách đến tham quan, tăng 214% so với cùng kỳ năm 2024, con số này là minh chứng rõ nét cho thấy, Côn Sơn - Kiếp Bạc đã trở thành “điểm hẹn tâm linh” quan trọng nhất của Hải Phòng nói riêng và khu vực Đông Bắc nói chung.

Đại diện lãnh đạo Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hải Phòng cho biết, Hải Phòng sở hữu hệ thống di sản văn hóa vật thể và phi vật thể phong phú, phản ánh bề dày lịch sử cùng truyền thống văn hóa đặc sắc gắn, với những phong tục tốt đẹp. Đây là những giá trị cốt lõi để thành phố xác định du lịch di sản văn hóa - đô thị là sản phẩm mũi nhọn để Hải Phòng phát triển du lịch bền vững trong tương lai.

Từ Phố Hiến đến Đa Hòa - Dạ Trạch, từ đền Nghè đến Côn Sơn - Kiếp Bạc, du lịch Hưng Yên và Hải Phòng đều đang khẳng định sức mạnh của mô hình du lịch di sản - văn hóa - tâm linh. Với hàng nghìn di tích, lễ hội và kho tàng di sản vật thể - phi vật thể phong phú, cả hai địa phương không chỉ sở hữu nguồn lực đặc biệt, mà còn biết cách khơi dậy giá trị di sản để tạo ra sản phẩm du lịch giàu tính trải nghiệm, có sức hút lớn đối với du khách, đặc biệt là dòng khách tìm kiếm sự bình yên, tri thức và trải nghiệm văn hóa tâm linh.