Bất an với hệ thống đê bao xuống cấp nghiêm trọng tại Quảng Trị

Trận mưa lũ do bão số 1 vừa qua khiến hàng nghìn ha lúa bị ngập úng, người dân buộc phải gieo cấy lại trong tâm thế bất an, lo lắng khi thu hoạch đúng mùa mưa lũ. Trong khi đó, giải pháp khắc phục tại chỗ chỉ mang tính tạm thời, khiến rủi ro mùa vụ vẫn treo lơ lửng trên cánh đồng...

“Tuyến phòng thủ” xuống cấp, nông dân “đánh cược” với thời tiết

Với vai trò là vùng trọng điểm sản xuất nông nghiệp, khu vực 5 xã gồm: Nam Hải Lăng, Vĩnh Định, Diên Sanh, Hải Lăng, Mỹ Thuỷ thuộc vùng trũng phía Nam tỉnh Quảng Trị hiện có hơn 10.000 ha lúa, chiếm phần quan trọng trong sản lượng lương thực của tỉnh Quảng Trị. Tuy nhiên, hệ thống đê bao hiện nay đang ngày càng xuống cấp, trong khi thời tiết cực đoan, nguy cơ mất mùa trên diện rộng là hiện hữu. 

Dọc sông Vĩnh Định đi qua xã Mỹ Thủy, vựa lúa trọng điểm của tỉnh Quảng Trị có tuyến đê bao dài khoảng 5 km bao quanh hơn 900 ha ruộng lúa của người dân. Tuyến đê từng phát huy hiệu quả trong phòng, chống lũ sớm, nhưng thời gian gần đây đã xuống cấp nghiêm trọng. Đặc biệt, đợt mưa lũ bất thường do ảnh hưởng của bão số 1 vào giữa tháng 6 vừa qua đã khiến đê vỡ, nước sông tràn vào đồng ruộng, gây thiệt hại nặng nề.

Ông Phan Văn Quang, Giám đốc Hợp tác xã sản xuất dịch vụ Đông Dương (thôn Dương Đông, xã Mỹ Thủy) cho hay: Tối 12/6, nước sông Vĩnh Định dâng cao, tràn qua đê. Để cứu lúa, bà con trong vùng cố gắng tập trung đắp bao cát để nâng đê, nhưng đến 23 giờ thì đê vỡ. Cả cánh đồng 200 ha của hợp tác xã chìm trong nước lũ. Người dân bất lực nhìn bao công sức đổ xuống sông.

Ngớt mưa, sau hơn 10 ngày huy động tổng lực máy bơm tiêu nước, đến 25/6, nước mới rút cơ bản. Tuy nhiên, toàn bộ diện tích lúa đã bị hư hại hoàn toàn, nhiều thửa ruộng bị phủ đầy bùn đất, đá và khối bê tông từ dòng nước cuốn vào, chưa thể gieo lại. “Không thể bỏ ruộng hoang, bà con lại ra đồng gieo cấy. Nhưng do gieo lại muộn 20 ngày, nên vụ mùa sẽ kéo dài đến giữa tháng 9, trùng với cao điểm mưa lũ. Trồng lại là đánh cược, nhưng bỏ thì mất trắng”, ông Quang chia sẻ.

Theo ông Cáp Xuân Tá, Chủ tịch UBND xã Mỹ Thủy, trước thiệt hại do bão số 1 gây ra, địa phương đã vận động nhân dân gieo lại toàn bộ diện tích bị thiệt hại. Tuy nhiên, thực tế tuyến đê bao hiện đã xuống cấp nghiêm trọng. “Không khắc phục triệt để thì vẫn tiềm ẩn nguy cơ vỡ đê. Khi đó, người nông dân không chỉ mất mùa mà còn mất niềm tin vào hạ tầng bảo vệ sản xuất”, ông Tá lo ngại.

Hệ thống đê bao 56 km đang “vá víu” chống lũ

Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Quảng Trị cho biết, hệ thống đê bao ở vùng trũng huyện Hải Lăng cũ được đầu tư xây dựng, nâng cấp từ năm 2008 - 2011. Đê gồm 14 tuyến dọc các bờ sông lớn như: Tân Vĩnh Định, Mai Lĩnh, Cựu Vĩnh Định, Ô Giang… với tổng chiều dài trên 56 km. Hệ thống đê bao từng phát huy hiệu quả rõ rệt trong việc ngăn lũ trái vụ và bảo vệ vựa lúa của tỉnh.

Tuy nhiên, sau gần 15 năm khai thác, nhiều đoạn đê đã bị sạt lở, lún, tạo hàm ếch… làm giảm nghiêm trọng năng lực chống lũ. Tại xã Nam Hải Lăng (xã Hải Phong cũ), hơn 350 m đê bao bị sụt lún, trong đó có 30 m tại điểm xung yếu, đe dọa trực tiếp đến khoảng 500 ha lúa. Tại xã Mỹ Thủy cũng có 12 đoạn sụt lún với tổng chiều dài 600 ảnh hưởng đến 290 ha lúa và giao thông nội đồng. Tại xã Diên Sanh (xã Hải Trường cũ), có 7 đoạn đê bị hư hại, đe dọa 420 ha lúa và 80 ha hoa màu. Đặc biệt, trận mưa lớn do bão số 1 vừa qua đã làm khoảng 4 km đê bị xói lở nghiêm trọng, nhiều đoạn không đáp ứng yêu cầu ngăn lũ sớm vụ Đông Xuân hay tiểu mãn vốn ngày càng xuất hiện bất thường do biến đổi khí hậu. 

Mặc dù UBND tỉnh Quảng Trị đã ban hành lệnh xây dựng công trình khẩn cấp để khắc phục các điểm sạt lở, hư hỏng nhưng nguồn lực còn hạn chế. Trong tổng kinh phí hơn 10,7 tỷ đồng hỗ trợ sau bão số 1, chỉ có khoảng 3 tỷ đồng dành cho xử lý hơn 1km đê xung yếu tại các xã Hải Dương, Hải Trường và Hải Phong cũ.

“Chiều dài hệ thống đê quá lớn, trong khi kinh phí còn hạn chế. Địa phương chỉ có thể gia cố tạm thời. Giải pháp này chưa mang tính bền vững lâu dài...”, ông Lê Quang Lam, Chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi và Phòng, chống thiên tai tỉnh Quảng Trị cho biết.

Trước đó, ngày 20/9/2024, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Quảng Trị (nay là Sở Nông nghiệp và Môi trường) đã có văn bản đề xuất Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) đưa dự án nâng cấp toàn bộ hệ thống đê bao dài 56 km, cải tạo 50 km trục tiêu thoát lũ, mở rộng các trạm bơm kết hợp tưới tiêu vào kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2026 - 2030. Tổng kinh phí đề xuất là 500 tỷ đồng.

Sản xuất nông nghiệp không thể chỉ trông chờ vào may rủi mà cần một chiến lược đầu tư bài bản, dài hạn cho hệ thống đê bao, kết hợp công trình thủy lợi và ứng dụng khoa học công nghệ trong dự báo, điều tiết lũ là điều cấp thiết. Qua đó, góp phần đảm bảo an toàn mùa màng và sinh kế cho người dân vùng trọng điểm lúa của tỉnh...