Trong phòng trò chuyện tại một sự kiện dành cho phụ huynh có con tự kỷ, một người đàn ông dáng vẻ điềm tĩnh bước lên sân khấu. Anh đội chiếc mũ beret, ôm cây guitar và bắt đầu kể câu chuyện của mình bằng giọng nói nhẹ nhàng nhưng đầy sức nặng. Đó là Nguyễn Chung Tuệ, kỹ sư công nghệ, nhà giáo dục và cũng là một người tự kỷ tăng động. Anh chỉ nhận ra điều đó khi đã ở tuổi 40, sau gần một nửa cuộc đời sống trong lớp vỏ “bình thường”.
Nguyễn Chung Tuệ và hành trình "Tôi đi tìm bộ lạc tôi" của một người tự kỷ ở tuổi U40.
Sống “đúng chuẩn” với thế giới bên ngoài
Sinh ra ở TP Hồ Chí Minh, Nguyễn Chung Tuệ sang Úc du học từ năm 16 tuổi và sớm gặt hái những thành tích đáng nể. Ở trường trung học thuộc bang Victoria, anh nằm trong nhóm 3% học sinh đứng đầu tiểu bang và nhận học bổng kỹ sư phần mềm tại Đại học Monash. Tại đại học, anh tiếp tục học tập xuất sắc và được ở lại làm việc trong ngành công nghệ. Sau bảy năm thăng tiến trong nghề kỹ sư phần mềm, Tuệ trở thành công dân Úc.
Năm 2013, anh theo học Thạc sĩ về giảng dạy và sau đó rẽ sang lĩnh vực giáo dục, trở thành giáo viên và sau này là Trưởng khoa công nghệ thông tin tại một trường trung học ở Úc. Trong thời gian giảng dạy, anh mở những lớp tích hợp toán học ảo thuật, xây dựng giáo trình được ghi nhận trong hệ thống giáo dục nước này.
Anh Nguyễn Chung Tuệ thể hiện ca khúc do chính mình sáng tác để mở đầu buổi trò chuyện, chia sẻ cùng phụ huynh và các em.
Nếu chỉ nhìn vào hồ sơ với hai bằng Thạc sĩ tại Úc, Nguyễn Chung Tuệ là hình mẫu thành công mà nhiều người mơ ước: học vấn cao, công việc ổn định và được xã hội ghi nhận. Đó cũng là “chuẩn bình thường” mà lâu nay xã hội thường dùng để đo lường giá trị của một đời người.
Sự thực không êm đềm như vẻ bề ngoài. Nguyễn Chung Tuệ dành hầu hết thời gian cho công việc, nhưng những mối quan hệ xã hội dần cạn kiệt. Những thứ tưởng chừng đơn giản với người khác như ánh sáng, tiếng ồn, giao tiếp mắt lại là thử thách hàng ngày với anh. Tại các buổi chia sẻ, anh thường giải thích tại sao lúc nào cũng đội mũ để giảm bớt ánh sáng hoặc có lúc đeo tai nghe giữa đám đông vì không chịu được tiếng ồn.
“Trước đây tôi nghĩ nếu buông bất cứ thứ gì mình đang có, tôi sẽ mất tất cả. Tôi chạy đua theo chuẩn người khác đặt ra mà không biết mình đang kiệt sức”, Nguyễn Chung Tuệ tâm sự.
Cuộc hôn nhân kéo dài 14 năm cũng lụi tàn trong bối cảnh anh kiệt quệ nội tâm dù bề ngoài ổn định. Chính trong giai đoạn hoang mang ấy, anh gặp một người bạn cũng thuộc phổ tự kỷ, người đã khơi dậy nhận thức mới cho anh.
Đến năm 40 tuổi, anh mới được bác sĩ chẩn đoán chính thức mình là người thuộc phổ tự kỷ kèm tăng động (ADHD), điều anh chưa từng nghĩ tới suốt hơn 20 năm đi học và làm việc ở nước ngoài. “À, hóa ra mình là như thế”, Nguyễn Chung Tuệ chia sẻ về cảm giác khi biết sự thật.
Nguyễn Chung Tuệ xúc động chia sẻ về quãng thời gian nỗ lực sống theo “chuẩn bình thường” trong buổi trò chuyện.
Nhận thức muộn không phải là điều đáng xấu hổ, nhưng cũng là cột mốc đầy xúc động. Với anh, đó là lúc nhận ra mình không hề sai khi “không giống mọi người”, mà chỉ chưa hiểu cách để sống đúng với bản thân.
Anh bắt đầu chuỗi hành trình để tái thiết đời sống: Từ việc khám chuyên sâu, gặp bác sĩ tâm lý, đến việc thử nghiệm âm nhạc như một liệu pháp. Với niềm yêu thơ ca và nhạc anh đã viết lời, phổ nhạc bài thơ của mình và hát. Ban đầu là hát cho người thân, rồi dần đưa ra không gian lớn hơn để giao lưu với công chúng.
“Tôi dùng chính những trải nghiệm của mình để kể về con đường tôi đã đi, để đập vỡ con người cũ và xây dựng lại một con người mới”, Nguyễn Chung Tuệ chia sẻ.
“Tôi đi tìm bộ lạc tôi”
Với một tâm thế mới mẻ, Nguyễn Chung Tuệ khởi xướng chuỗi talkshow mang tên “Tôi đi tìm bộ lạc tôi”. Đối với anh, “bộ lạc” không phải là một cộng đồng lớn lao, mà là những người cũng đang tìm lại chính mình sau những năm dài giữ lớp vỏ để “hòa nhập”. Anh kể câu chuyện của mình bằng âm nhạc, hình ảnh và cả ảo thuật, những thứ giúp anh tạo kết nối với mọi người, nhất là phụ huynh có con tự kỷ vốn thường xuyên đối mặt với áp lực và thiếu hỗ trợ.
Trong các buổi trò chuyện, nhiều người xúc động khi nghe Nguyễn Chung Tuệ kể về cảm giác khác biệt từng ngày, từ việc ánh sáng bình thường có thể gây đau đầu, đến cảm nhận âm thanh lớn khiến não quá tải. Những điều tưởng chừng nhỏ nhưng với người trong phổ tự kỷ lại là thách thức liên tục.
Phụ huynh và các em chăm chú lắng nghe Nguyễn Chung Tuệ chia sẻ.
Không chỉ dừng lại ở việc chia sẻ, anh còn hướng tới việc hỗ trợ thực tế hơn: Giúp trẻ tự kỷ phát triển kỹ năng sống, kỹ năng tổ chức, hướng nghiệp và nhận ra điểm mạnh riêng. “Khác biệt không phải là khuyết tật. Đó là một phần của sự đa dạng con người”, Nguyễn Chung Tuệ nói.
Sau mỗi buổi chia sẻ, không ít phụ huynh đã đứng lên, mắt đỏ hoe để cảm ơn “thầy” Tuệ. Chị Trịnh Thị Thanh Tâm (đến từ xã Bình Hưng, TP Hồ Chí Minh) tâm sự: “Nghe thầy chia sẻ, một người tự kỷ mà lại làm được nhiều điều xuất sắc như vậy, tôi lại có thêm hy vọng hơn cho con mình”.
Không khí trở nên vui vẻ, rộn ràng tiếng cười khi Nguyễn Chung Tuệ cùng phụ huynh và các em tham gia trò chơi và giao lưu.
Chị Thị My, một phụ huynh đến từ phường Bình Thới (TP Hồ Chí Minh) cho biết, câu chuyện của thầy Tuệ đã giúp chị thay đổi cách nhìn về con trai. “Thầy chia sẻ cảm nhận của mình về thế giới theo cách mà trước đây chúng tôi chưa từng nghĩ tới. Nhờ đó, tôi nhận ra con mình không hề 'bị lỗi' mà chỉ cần được hiểu đúng để phát triển. Quan trọng hơn, tôi học cách lắng nghe và thấu hiểu con nhiều hơn, thay vì áp đặt những chuẩn mực ‘bình thường’ của người lớn”, chị My chia sẻ.
Nguyễn Chung Tuệ chia sẻ, anh không chọn mình làm anh hùng mà chỉ đơn giản là một người đi tìm kiếm những người giống mình để cùng nhau "tỏa sáng" theo cách riêng. Trong thế giới của anh, sự khác biệt không cần phải chỉnh sửa để trở nên bình thường, bởi mỗi người đều có giá trị riêng và mỗi mảnh gương dù méo mó đều có thể soi sáng cuộc đời theo cách riêng của nó. Câu chuyện của anh không chỉ dành cho những người thuộc phổ tự kỷ, mà là lời nhắc nhở nhẹ nhàng về sự chấp nhận và thấu hiểu.
Các em tự tin thể hiện khả năng ca hát trước nhiều người trong buổi talkshow chia sẻ.
Người tự kỷ tăng động nhu cầu thấp và khả năng cao là người thuộc phổ tự kỷ, kèm ADHD là những người có thể học tập, làm việc và sinh hoạt độc lập, ít cần hỗ trợ trong đời sống hằng ngày, đồng thời sở hữu năng lực trí tuệ hoặc chuyên môn nổi trội.
Do vẻ ngoài không có sự khác biệt rõ rệt, những người tự kỷ nhu cầu thấp thường dành nửa cuộc đời để gồng mình hòa nhập vào môi trường của người thông thường, dẫn đến việc hội chứng này thường chỉ được phát hiện khi họ đã ở tuổi trưởng thành.
Tuy nhiên, chính sự khác biệt trong cách não bộ xử lý thông tin đã mang lại cho họ tư duy hệ thống, logic và khả năng nhìn nhận vấn đề không rập khuôn. Khi được đặt vào đúng môi trường, khả năng tập trung sâu vào lĩnh vực yêu thích cho phép họ tích lũy kiến thức và rèn luyện kỹ năng vượt trội so với mức bình thường.
Bên cạnh đó, do ít bị chi phối bởi những áp lực xã hội hay các chuẩn mực thông thường, họ có xu hướng chú trọng vào giá trị cốt lõi của công việc, sở hữu sự kiên trì bền bỉ xuất phát từ động lực nội tại là muốn thấu hiểu bản chất và thực hiện mọi việc một cách đúng đắn nhất.
Trải nghiệm sống khác biệt cũng tạo nên chiều sâu tư duy, năng lực tự học và bản lĩnh nghề nghiệp, khiến nhiều người trong nhóm này trở nên giỏi chuyên môn và có khả năng trở thành những nhân tài trong xã hội.