Nhưng hiện nay, đây vẫn là vùng khó khăn nhất. Khoảng cách phát triển, mức thu nhập bình quân của người dân tộc thiểu số so với mặt bằng chung cả nước chưa được thu hẹp mà có xu hướng ngày càng doãng ra.
Vùng dân tộc thiểu số vẫn là “lõi nghèo”
Theo Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc Đỗ Văn Chiến, thời gian qua Đảng và nhà nước đã ưu tiên đầu tư phát triển vùng đồng bào DTTS&MN nên bộ mặt nông thôn, miền núi, đời sống đồng bào DTTS đã được cải thiện. Tốc độ tăng trưởng kinh tế khá nhanh, hạ tầng cơ sở (đường giao thông, đường điện, trường học, trạm y tế, công trình thủy lợi…) được đầu tư đồng bộ. Phát triển toàn diện sự nghiệp giáo dục - đào tạo, y tế, văn hóa, đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu của người dân. Công tác đào tạo, bồi dưỡng, bố trí sử dụng đội ngũ cán bộ người DTTS được quan tâm. Tỷ lệ hộ nghèo giảm khá nhanh, đời sống của nhân dân được cải thiện rõ rệt, niềm tin của đồng bào các dân tộc đối với Đảng và nhà nước được củng cố và tăng cường. Khối đại đoàn kết các dân tộc được xây dựng vững chắc.
Trường PTDTBT Tiểu học Pa Ủ, huyện Mường Tè (Lai Châu) được đầu tư xây dựng khang trang đảm bảo cho việc dạy và học góp phần nâng cao chất lượng giáo dục. Ảnh: Quý Trung/TTXVN
Tuy nhiên khoảng cách chênh lệch cũng như mức sống giữa các dân tộc ngày càng lớn. Vùng DTTS đã, đang và tiếp tục là “lõi nghèo" của cả nước. Tình trạng hộ nghèo và cận nghèo ở vùng DTTS và miền núi, nhất là tình trạng nghèo của người DTTS, vẫn là một trong những thách thức lớn nhất hiện nay. Tính đến cuối năm 2018, hộ nghèo là người DTTS còn 720.731, chiếm 55,27% tổng số hộ nghèo cả nước (trong khi đó tỷ lệ dân số DTTS chiếm 14,6% dân số của cả nước), thậm chí vẫn còn nhiều nhóm DTTS có tỷ lệ hộ nghèo trên 40%.
Chênh lệch giàu - nghèo giữa các vùng, nhóm dân cư chưa được thu hẹp, nhất là khu vực miền núi phía Bắc và Tây Nguyên. Kết cấu hạ tầng vùng DTTS từng bước hoàn thiện, gắn liền với sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội từng vùng.
Tuy nhiên, so với yêu cầu đặt ra, thực trạng hạ tầng kinh tế vùng DTTS vẫn rất cần tiếp tục đầu tư, còn 1,6% xã chưa có đường ô tô đến trung tâm, có nhiều tuyến đường đã xuống cấp nghiêm trọng. Hiện nay còn 24,5 nghìn hộ (chủ yếu là hộ DTTS) di cư đến Tây Nguyên đã nhiều năm nhưng chưa được bố trí định canh, định cư. Còn gần 82,9 nghìn hộ thiếu đất sản xuất nhưng do quỹ đất thiếu hoặc không còn nên nhiều địa phương đến nay không thể bố trí đủ đất sản xuất cho đồng bào.
Đồng bào các DTTS tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản đang ở mức rất thấp so với bình quân chung cả nước, vẫn còn 21% người DTTS trên 15 tuổi chưa đọc thông viết thạo tiếng Việt; tỷ lệ sử dụng thẻ bảo hiểm y tế của người DTTS chỉ đạt 44,8%. Tỷ lệ người không còn mặc trang phục dân tộc, không biết nói tiếng dân tộc của mình ngày càng tăng; dân ca, dân vũ, nhạc cụ truyền thống của nhiều DTTS chỉ được phục dựng khi lễ hội, ít được diễn ra trong đời sống hàng ngày. Tỷ lệ cán bộ, công chức, viên chức là người DTTS trong cơ quan nhà nước các cấp có xu hướng giảm; đa số các bộ, ngành và địa phương chưa đạt được tỷ lệ theo quy định tại Quyết định 402/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ. Xây dựng chính sách hạn chế việc cho không.
Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc Đỗ Văn Chiến nhìn nhận: Hiện vẫn còn một bộ phận hộ DTTS thiếu đất ở, nhà ở, đất sản xuất, nước sinh hoạt chưa được hỗ trợ kịp thời; tỷ lệ người DTTS chưa đọc thông, viết thạo tiếng Việt còn cao. Mức độ tiếp cận các dịch vụ y tế còn nhiều khó khăn. Bản sắc văn hóa tốt đẹp của nhiều dân tộc đang bị mai một. Cán bộ, công chức, viên chức là người dân tộc thiểu số trong cơ quan nhà nước các cấp chưa đạt được tỷ lệ theo quy định. Một số hủ tục lạc hậu, tệ nạn xã hội, tội phạm buôn bán, vận chuyển trái phép chất ma túy, buôn bán người qua biên giới... diễn biến phức tạp, tiềm ẩn nguy cơ mất ổn định an ninh trật tự.
Tiếp tục đầu tư cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi
Hiện Chính phủ đang xây dựng “Đề án tổng thể phát triển kinh tế- xã hội vùng đồng bào DTTS&MN, vùng có điều kiện đặc biệt khó khăn giai đoạn 2021 - 2025, định hướng đến 2030”.
Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc Đỗ Văn Chiến cho rằng: Mục tiêu của Đề án là khai thác tiềm năng, lợi thế của các địa phương trong vùng, đổi mới sáng tạo, đẩy mạnh phát triển kinh tế, đảm bảo an sinh xã hội. Giảm nghèo nhanh, bền vững; thu hẹp dần khoảng cách về mức sống so với vùng phát triển. Giảm dần địa bàn đặc biệt khó khăn. Quy hoạch, sắp xếp ổn định dân cư, xây dựng hệ thống kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội đồng bộ, liên vùng, kết nối với các vùng phát triển. Cải thiện rõ rệt đời sống của nhân dân. Phát triển toàn diện giáo dục, đào tạo, y tế, văn hóa; nâng cao chất lượng cán bộ, công chức, viên chức, người lao động là người dân tộc thiểu số. Xóa bỏ phong tục tập quán lạc hậu đi đôi với giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa tốt đẹp của các dân tộc. Xây dựng hệ thống chính trị ở cơ sở vững mạnh; giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội và an ninh biên giới quốc gia. Củng cố tăng cường khối đại đoàn kết các dân tộc, nâng cao niềm tin của đồng bào các dân tộc đối với Đảng và Nhà nước.
Người Mông ở huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La chuyển đổi cây lương thực kém hiệu quả sang trồng cây chanh leo cho hiệu quả kinh tế cao. Ảnh: Nguyễn Cường/TTXVN.
Theo Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội Hà Ngọc Chiến, vùng DTTS&MN hiện có 118 văn bản chính sách còn hiệu lực, do nhiều cơ quan chủ trì xây dựng, quản lý, tổ chức thực hiện nên nguồn lực bị phân tán, dàn trải, khó lồng ghép, hiệu quả không cao, khó xác định rõ trách nhiệm. Do đó, cần phải có giải pháp tổng thể, khắc phục những tồn tại, hạn chế của giai đoạn vừa qua, tập trung nguồn lực đầu tư phát triển toàn diện vùng DTTS&MN, nhằm thu hẹp dần khoảng cách chênh lệch về trình độ phát triển và mức thu nhập của đồng bào DTTS so với cả nước, như mục tiêu của Đảng, Nhà nước đã đề ra.
Về giải pháp chủ yếu phát triển kinh tế - xã hội vùng DTTS&MN, Hội đồng Dân tộc của Quốc hội cho rằng, Đề án đưa ra 11 nhóm giải pháp, trong đó đề xuất 8 dự án thành phần, gồm nhiều tiểu Dự án của Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng DTTS&MN đã cơ bản bao phủ toàn diện các lĩnh vực đời sống xã hội. Nhiều ý kiến đề nghị, chương trình mục tiêu quốc gia mới cần ưu tiên tập trung giải quyết những vấn đề khó khăn, bức thiết nhất hiện nay của vùng DTTS&MN, như: Giải quyết tình trạng thiếu đất ở, đất sản xuất, nước sinh hoạt; quy hoạch, sắp xếp, bố trí lại dân cư; đầu tư cơ sở hạ tầng thiết yếu phục vụ sản xuất, đời sống (đường giao thông, điện sinh hoạt và sản xuất, trường học, trạm y tế, nhà ở…); phát triển, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực…
Đề án tổng thể phát triển KT-XH vùng đồng bào DTTS&MN, vùng có điều kiện đặc biệt khó khăn là rất cần thiết, đáp ứng yêu cầu thực tiễn. Hầu hết các bộ, ngành, địa phương và đồng bào các DTTS đồng tình, ủng hộ. Đề án sẽ tạo sinh kế, tăng thu nhập cho người dân, giảm nghèo nhanh, bền vững; giải quyết căn cơ một số yêu cầu bức thiết về đời sống của đồng bào các dân tộc; góp phần tăng cường quốc phòng, an ninh, đối ngoại; xây dựng hệ thống chính trị ở cơ sở vững mạnh; thu hẹp dần khoảng cách với vùng phát triển; xây dựng vững chắc khối đại đoàn kết toàn dân tộc.