Tổng thống Mỹ Donald Trump. Ảnh tư liệu: Kyodo/TTXVN
Khái niệm mới mẻ
Ngày 24/3, Tổng thống Trump tuyên bố rằng bất kỳ quốc gia nào mua dầu hoặc khí đốt từ Venezuela sẽ phải đối mặt với mức thuế quan 25% trong giao dịch thương mại với Mỹ. Điều này có thể có hiệu lực sớm nhất từ ngày 2/4. Trên mạng xã hội Truth Social, ông Trump khẳng định quyết định này được đưa ra dựa trên "nhiều lý do", trong đó có việc Venezuela chưa xử lý được tình trạng người di cư trái phép vào Mỹ.
Hãng tin Bloomberg (Mỹ) cho rằng cách tiếp cận mới lạ này bổ sung vào danh sách ngày càng dài các chiêu thức Tổng thống Trump triển khai, dựa trên nỗ lực sử dụng sức mạnh kinh tế của Mỹ làm đòn bẩy để đạt được mục tiêu chính sách đối ngoại và đối nội. Ý tưởng “thuế thứ cấp” này dường như chắc chắn sẽ làm gia tăng căng thẳng với Venezuela về vấn đề nhập cư và chính sách đối ngoại.
Trước động thái trên, Chính phủ Venezuela đã lên tiếng bày tỏ quan ngại về biện pháp mới của Mỹ, cho rằng điều này gây ảnh hưởng đến quan hệ song phương.
Bloomberg đánh giá diễn biến này có thể bóp nghẹt hoạt động thương mại dầu mỏ của Venezuela với các quốc gia khác. Trung Quốc hiện là khách mua dầu lớn nhất của Venezuela. Tháng trước, Trung Quốc nhập khẩu 503.000 thùng dầu thô và nhiên liệu mỗi ngày từ quốc gia Nam Mỹ, tính cả trực tiếp và gián tiếp. Con số này chiếm khoảng 55% xuất khẩu dầu của Venezuela. Ấn Độ, Tây Ban Nha, Italy và Cuba cũng là những quốc gia mua dầu từ Venezuela.
Đáng chú ý, kênh CNN (Mỹ) dẫn dữ liệu từ Bộ Thương mại nước này cho thấy Venezuela cũng là một trong những nhà cung cấp dầu hàng đầu cho Mỹ vào năm 2024. Tổng cộng, Mỹ đã chi 5,6 tỷ USD mua dầu khí của Venezuela vào năm 2024. Điều này diễn ra sau khi chính quyền cựu Tổng thống Joe Biden dỡ bỏ lệnh trừng phạt đối với dầu mỏ của Venezuela vào năm 2023.
Tuy nhiên, lệnh trừng phạt đã khôi phục vào tháng 4/2024. Nhưng dầu mỏ Venezuela vẫn tiếp tục được đưa vào Mỹ sau đó, do giấy phép liên doanh mà tập đoàn năng lượng đa quốc gia Chevron của Mỹ được cấp. Giấy phép Mỹ cấp từ năm 2022, cho phép Chevron triển khai hoạt động khai thác và xuất khẩu dầu từ Venezuela sang Mỹ.
Bộ Tài chính Mỹ ngày 24/3 thông báo sẽ gia hạn thêm 7 tuần, đến ngày 27/5, trước khi chấm dứt giấy phép cho phép Chevron hoạt động tại Venezuela. Hôm 4/3, Bộ Tài chính Mỹ thông báo tập đoàn này có 30 ngày để chấm dứt hoạt động tại Venezuela.
Chiến lược của Tổng thống Trump
Một trạm xăng của tập đoàn Chevron tại El Monte, Los Angeles, California, Mỹ. Ảnh: THX/TTXVN
Ông Francisco Monaldi tại Viện Chính sách Công Baker thuộc Đại học Rice (Mỹ) phân tích: “Đây là khái niệm mới trong cuộc chiến kinh tế. Làm thế nào để thực thi được? Tất nhiên là vẫn chưa rõ ràng”.
Với lời đe dọa ngày 24/3, ông chủ Nhà Trắng dường như đang "phát minh" ra công cụ kết hợp giữa thuế quan và lệnh trừng phạt thứ cấp - hình phạt tài chính có thể áp dụng đối với các quốc gia hoặc cá nhân khác vì làm ăn với các thực thể bị trừng phạt.
Sắc lệnh của ông Trump trao cho Ngoại trưởng Marco Rubio quyền quyết định, bắt đầu từ ngày 2/4, liệu có áp thuế 25% lên quốc gia nhập khẩu dầu từ Venezuela, dù trực tiếp hay gián tiếp hay không.
Sắc lệnh không nêu rõ quốc gia nào sẽ bị nhắm đến với loại thuế thứ cấp này. Theo dữ liệu của CNN, Venezuela sản xuất 921.000 thùng dầu thô mỗi ngày vào năm 2024. Trong số đó, 351.000 thùng/ngày được vận chuyển đến Trung Quốc. Đứng thứ hai sau Trung Quốc là Mỹ, nơi tiếp nhận 228.000 thùng mỗi ngày.
Các chuyên gia cho rằng động thái này phù hợp với chủ trương của ông Trump, nhà lãnh đạo Mỹ từng gợi ý rằng ông ít có xu hướng áp đặt các biện pháp trừng phạt tài chính. Vào tháng 9/2024, ông Trump mô tả các lệnh trừng phạt là mối đe dọa đối với đồng USD và mọi thứ đồng bạc xanh đại diện. Theo Tổng thống Trump, thuế quan có thể vừa được sử dụng như một công cụ đàm phán, vừa như một biện pháp tăng nguồn thu cho chính phủ.
Hơn thuế nữa, có thể linh hoạt điều chỉnh mức phạt thuế quan. Như vậy, ông Trump có thể tăng thuế đối với các quốc gia mua năng lượng từ Venezuela lên 30% hoặc cao hơn nếu họ tiếp tục đi ngược lại chính sách của Mỹ, hoặc dần dần hạ mức thuế nếu họ có tiến triển trong việc đáp ứng yêu cầu của Washington.
Ông Josh Lipsky tại Hội đồng Đại Tây Dương phân tích: “Đôi khi Tổng thống Trump coi thuế quan là một hình thức trừng phạt. Ông tin rằng, và đã khẳng định rõ điều này từ khi còn trong chiến dịch tranh cử, là các biện pháp trừng phạt tài chính sẽ dẫn đến quá trình phi đô la hóa”. Ông Lipsky đánh giá, cựu Tổng thống Joe Biden có thể đã mở rộng việc sử dụng các công cụ của chính sách kinh tế, nhưng người kế nhiệm Donald Trump lại đang tạo ra những công cụ hoàn toàn mới.
Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent mô tả nhà lãnh đạo Mỹ Trump sử dụng thuế quan theo ba hướng chính: một công cụ tạo đòn bẩy trong đàm phán; biện pháp tăng nguồn thu nhằm bù đắp chi phí gia hạn cắt giảm thuế năm 2017 và cách để tái cân bằng thương mại có lợi cho Mỹ.
Tổng thống Trump đã thể hiện quan tâm đến cả ba chiến lược này, đôi khi cùng một lúc. Ngay từ đầu nhiệm kỳ thứ hai, ông đã đe dọa áp đặt trừng phạt, thuế quan, hạn chế thị thực và hàng loạt biện pháp khác đối với Colombia vì nước này từ chối tiếp nhận người di cư bị trục xuất. Nhưng đứng trước nguy cơ đối mặt với cuộc chiến thương mại tốn kém với Mỹ, chính phủ Colombia đã nhanh chóng nhượng bộ.
Cựu Giám đốc cấp cao về kinh tế quốc tế và cạnh tranh tại Hội đồng An ninh Quốc gia Nhà Trắng – ông Peter Harrell kết luận: “Trong suy nghĩ của Tổng thống Trump, thuế quan đem lại lợi ích là trong trường hợp quốc gia mục tiêu không nhượng bộ và ông buộc phải áp đặt chúng, thì ít nhất nước Mỹ cũng thu được thêm tiền”.