Xuất khẩu sầu riêng của Việt Nam đã nhanh chóng phục hồi, lấy lại đà tăng trưởng mạnh mẽ sau giai đoạn khó khăn đầu năm vì các quy định kiểm soát gắt gao của Trung Quốc đối với hai chỉ tiêu Cadimi và vàng O. Dự kiến, kim ngạch xuất khẩu sầu riêng năm 2025 có thể đạt kỷ lục 3,4–3,5 tỷ USD, vượt xa so với mức 3,2 tỷ USD của năm 2024, khẳng định vị thế mặt hàng trái cây chủ lực của Việt Nam trên thị trường quốc tế.
Tuy nhiên, trên chặng đường tăng trưởng đó, từ nửa cuối tháng 10, gần 2.000 container sầu riêng Đắk Lắk bị ùn ứ do một số phòng kiểm nghiệm tạm ngừng hoạt động bảo trì, khiến doanh nghiệp không thể hoàn tất thủ tục phân tích chỉ tiêu Cadimi và vàng O – điều kiện bắt buộc để cấp chứng nhận xuất khẩu. Sự cố này ngay lập tức gây ảnh hưởng đến tiến độ giao hàng và tạo áp lực lớn cho doanh nghiệp, hợp tác xã và người trồng sầu riêng.
Trước đó, khi Tổng cục Hải quan Trung Quốc siết chặt kiểm soát an toàn thực phẩm, nhiều lô hàng sầu riêng Việt Nam đã phải quay đầu hoặc bị kéo dài thời gian thông quan. Các doanh nghiệp buộc phải điều chỉnh quy trình sản xuất và kiểm nghiệm để đáp ứng yêu cầu mới.
Để nâng tầm quản lý chất lượng, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã ban hành Quyết định 3015/QĐ-BNNMT Quy trình kiểm soát an toàn thực phẩm đối với sầu riêng tươi xuất khẩu, lần đầu tiên thiết lập cơ chế riêng cho một loại trái cây, bao quát toàn bộ chuỗi từ vùng trồng, thu hoạch đến xuất khẩu.
Tuy nhiên, vụ ùn ứ vừa qua cho thấy chuỗi kiểm nghiệm vẫn còn những “điểm yếu kỹ thuật”. Trong khi ông Huỳnh Tấn Đạt, Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho biết, hiện Việt Nam có 24 phòng kiểm nghiệm được Tổng cục Hải quan Trung Quốc (GACC) công nhận, với tổng công suất khoảng 3.200 mẫu/ngày – đủ đáp ứng nhu cầu thực tế.
Khi sự việc xảy ra, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Hoàng Trung đã trực tiếp làm việc với các phòng kiểm nghiệm, chỉ đạo huy động tối đa công suất và nhân lực, ưu tiên xử lý mẫu tồn để thông hàng nhanh nhất; đồng thời phối hợp với phía Trung Quốc tháo gỡ từng vướng mắc cụ thể. Bộ cũng yêu cầu các đơn vị đủ điều kiện pháp lý hỗ trợ kiểm nghiệm, xử lý lượng mẫu tồn, bảo đảm xuất khẩu thông suốt. Bộ cũng giao Cục Chất lượng, Chế biến và Phát triển thị trường rà soát năng lực phòng thí nghiệm, phối hợp với Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật cử chuyên gia hỗ trợ địa phương.
Từ 1/7/2025, việc công nhận lại các phòng thử nghiệm sẽ được phân cấp về địa phương theo chính quyền 2 cấp. Bộ khẳng định nếu cần thiết, sẽ cử cán bộ trực tiếp xuống địa phương hướng dẫn cấp phép, đảm bảo việc kiểm nghiệm phục vụ xuất khẩu không bị gián đoạn.
Ở tầm chiến lược, Việt Nam đang triển khai xây dựng bản đồ nhiễm Cadimi trên toàn bộ vùng trồng sầu riêng, coi đây là giải pháp trọng tâm nhằm đảm bảo an toàn thực phẩm, đáp ứng yêu cầu thị trường nhập khẩu và duy trì đà tăng trưởng bền vững. “Đây là nền tảng để sầu riêng Việt Nam không chỉ đứng vững tại Trung Quốc mà còn chinh phục các thị trường cao cấp như Mỹ, EU, Nhật Bản, Hàn Quốc...”, ông Huỳnh Tấn Đạt nhấn mạnh.
Trong khi đó, vấn đề gian lận mã số vùng trồng và giấy kiểm nghiệm thời gian qua khiến 17 người bị khởi tố được xem là bài học lớn. Đại biểu Quốc hội Nguyễn Ngọc Sơn (Đoàn Hải Phòng) cho rằng, công tác cấp, quản lý mã số vùng trồng, mã số cơ sở đóng gói còn rất nhiều bất cập. Vụ việc là bài học trong việc quy định điều kiện và quy trình cấp mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói phải thật chặt chẽ, minh bạch và thống nhất. Do vậy, việc bổ sung quy định về quản lý và cấp mã số vùng trồng, mã số cơ sở đóng gói tại Luật Trồng trọt trong dự án Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của các luật trong lĩnh vực nông nghiệp và môi trường là rất cần thiết.
Liên quan đến sự cố 2.000 container sầu riêng bị ùn ứ, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà đã yêu cầu Bộ Nông nghiệp và Môi trường cùng UBND tỉnh Đắk Lắk khẩn trương kiểm tra, xác định rõ nguyên nhân, trách nhiệm tổ chức, cá nhân, đồng thời tăng cường quản lý, giám sát hoạt động các phòng thí nghiệm, rà soát và hoàn thiện quy định pháp luật, thủ tục hành chính liên quan.
Phó Thủ tướng cũng giao UBND các tỉnh tập trung chỉ đạo triển khai công tác cấp phép phòng thí nghiệm, chủ động phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Môi trường hướng dẫn các cơ sở rà soát, hoàn thiện điều kiện kỹ thuật của các phòng thí nghiệm trên địa bàn, hoàn thiện hồ sơ đề nghị gia hạn, đăng ký lại hoặc xin cấp phép mới, không để gián đoạn hoạt động kiểm nghiệm phục vụ xuất khẩu.