Một tên lửa hạt nhân chiến thuật của Nga. Ảnh: TASS
Khi tuyên bố độc lập vào tháng 8/1991, Ukraine sở hữu kho vũ khí hạt nhân lớn thứ ba thế giới, chỉ sau Liên Xô và Mỹ. Trong đó, bên cạnh các tên lửa chiến lược tầm xa, Ukraine còn nắm giữ một số lượng lớn vũ khí hạt nhân chiến thuật - loại vũ khí được thiết kế đủ nhỏ gọn để sử dụng trực tiếp trên chiến trường.
Theo tiết lộ của Trung tướng đã nghỉ hưu Oleksandr Skipalskiy, người từng đứng đầu Cơ quan Tình báo quân sự Ukraine những năm 1990, trong cuộc phỏng vấn với Đài phát thanh châu Âu tự do (RFE/RL) mới đây, ước tính có khoảng 2.800 - 4.200 đơn vị vũ khí hạt nhân chiến thuật đã được chuyển giao cho Nga trong một động thái được cho là đã thay đổi cả tiến trình lịch sử.
Đáng chú ý, không giống như tên lửa chiến lược tầm xa đòi hỏi chi phí bảo dưỡng tốn kém, vũ khí hạt nhân chiến thuật có thể được lưu trữ trong nhiều thập kỷ với quy trình bảo trì ở mức vừa phải. Một số loại thậm chí còn nhỏ gọn như một quả đạn pháo.
Theo lời kể của ông Skipalskiy, ngay từ đầu, Nga đã muốn vô hiệu hóa vũ khí hạt nhân chiến thuật của Ukraine, đặc biệt nhắm vào các thiết bị đơn giản không đòi hỏi hệ thống lưu trữ và bảo trì phức tạp.
Khi phát hiện điều này, cơ quan an ninh tình báo Ukraine đã lập tức tiến hành rà soát và đệ trình báo cáo phản đối việc chuyển giao. Giám đốc Cơ quan An ninh Ukraine Yevhen Marchuk khi đó đã trực tiếp chuyển báo cáo này lên Tổng thống. Trong hai tuần tiếp theo, quá trình tháo dỡ vũ khí tạm dừng, nhưng rồi lại tiếp tục mà không có bất kỳ lời giải thích nào.
"Tôi tin rằng (Tổng thống Ukraine lúc bấy giờ là Leonid) Kravchuk đã tự mình đưa ra quyết định cuối cùng. Nhưng ai đã tư vấn cho ông ấy và những lập luận nào đã được đưa ra? Tôi không biết điều đó", ông Skipalskiy chia sẻ.
Các nhân viên kỹ thuật Nga được báo cáo là đã làm việc "nhanh chóng và suốt ngày đêm" để nạp và vận chuyển đầu đạn hạt nhân chiến thuật ra khỏi Ukraine. Mặc dù Kiev yêu cầu giám sát từng bước chuyển giao và quá trình phá hủy sau đó, phía Nga không cho phép quan sát viên Ukraine tiếp cận các cơ sở xử lý.
Theo ông Skipalskiy, Moskva đã thành công trong việc gây áp lực lên Washington và Kiev bằng cách viện dẫn các mối đe dọa về khủng bố hạt nhân và thiếu kiểm soát. Kết quả là "Mỹ đã yêu cầu Ukraine chuyển giao vũ khí hạt nhân".
Vũ khí hạt nhân chiến thuật từng được lưu trữ tại nhiều cơ sở trên khắp Ukraine, đặc biệt là ở Crimea. Tại một số địa phương như khu vực Ivano-Frankivsk và Sambir ở phía Tây Ukraine, chính quyền địa phương đã cố gắng ngăn cản việc chuyển giao, nhưng không thành công.
Nhìn lại sự kiện này, cựu Tổng thống Mỹ Bill Clinton, người đóng vai trò quan trọng trong quá trình phi hạt nhân hóa Ukraine, đã nói vào vào năm 2023 rằng đây có thể là "một sai lầm chiến lược", đặc biệt trong bối cảnh xung đột Nga-Ukraine kéo dài từ năm 2014 đến nay.
Khi được hỏi về khả năng Ukraine phát triển vũ khí hạt nhân riêng trong tương lai, ông Skipalskiy cho rằng việc thảo luận công khai về vấn đề này là không khôn ngoan: "Không có quốc gia nào tạo ra vũ khí hạt nhân trong khi công khai sự thật đó. Đó không phải là cách một quốc gia có trách nhiệm hành động".
Về phần mình, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky vừa cho biết, nếu quá trình gia nhập NATO của Kiev mất nhiều năm hoặc thậm chí nhiều thập kỷ, nước này sẽ cần vũ khí hạt nhân và tên lửa cùng quân đội đủ mạnh để tự vệ.