Không gian trưng bày đậm chất nghệ thuật, sáng tạo làng cổ Đường Lâm.
“Nép mình” cạnh đình Mông Phụ (làng cổ Đường Lâm, thị xã Sơn Tây, Hà Nội), không gian mỹ thuật PHAT studio của nghệ nhân sơn mài Nguyễn Tấn Phát những ngày đầu Xuân Ất Tỵ “toả hào quang” rực rỡ. Những chiếc ghế mèo, ghế rồng, ghế rùa độc bản trang trí hoạ tiết tranh Đông Hồ; những chú chuồn chuồn, voi con gọi về bao ký ức tuổi thơ; bàn trà, bình hoa được cách điệu; những chú linh vật ngày Tết “bóng bẩy, thần thái”… nằm ngay ngắn trong không gian hoài niệm.
Với quan điểm, nghệ thuật sinh ra để phục vụ con người, bên cạnh chức năng trang trí thẩm mỹ, tác phẩm phải có công năng ứng dụng thực tế. Nhiều năm trở lại đây, nghệ nhân Nguyễn Tấn Phát đã được mệnh danh là phù thủy sơn mài khi chế tác nhiều linh vật cổ truyền dân tộc gắn với các dịp lễ, Tết.
Nghệ nhân Nguyễn Tấn Phát (41 tuổi, người con của xứ Đoài).
Dịp Tết Ất Tỵ 2025, nghệ nhân Nguyễn Tấn Phát miệt mài, tỉ mỉ “trình làng” bộ 45 bức tượng “Thạch Ong Xà” được làm thủ công từ những chất liệu gần gũi, mộc mạc: Gỗ mít, sơn mài, vỏ trứng, đá ong. Nghệ nhân cho biết, để làm nên một bức tượng đốt trầm lấy cảm hứng từ loài rắn, anh mất khoảng 12 ngày, lên ý tưởng để tạo hình gỗ mít, làm khuôn đá ong, thêm lớp sơn mài… Mỗi sản phẩm “ra lò” chứa đựng bao tâm huyết, sáng tạo của người nghệ nhân trẻ.
Với mỗi tác phẩm, nghệ nhân Nguyễn Tấn Phát đều gửi gắm những câu chuyện, thông điệp ý nghĩa để mỗi vị khách khi đến vùng đất Sơn Tây, thăm làng cổ Đường Lâm sẽ thích thú, cảm thông, tìm hiểu về văn hóa bản địa thông qua những tác phẩm được nghệ nhân Nguyễn Tấn Phát sáng tác. Những tác phẩm của anh đã góp phần nâng tầm du lịch Đường Lâm (thị xã Sơn Tây), ghi điểm trong lòng du khách thông qua những sản phẩm lưu niệm mang dấu ấn riêng, độc đáo của địa phương…
Nghệ nhân Nguyễn Tấn Phát cùng cộng sự hoàn thiện công đoạn lắp ráp tượng “Thạch Ong Xà”
Bộ tượng “Thạch Ong Xà” đốt trầm không chỉ là sản phẩm nghệ thuật thủ công, mà còn là biểu tượng văn hóa và khát vọng phát triển của Việt Nam trong hành trình đến năm 2045 trở thành nước xã hội chủ nghĩa phát triển, có thu nhập cao… Nâng niu, trân trọng từng khúc gỗ mít, khuôn đá ong đã chế tác, nghệ nhân Nguyễn Tấn Phát tâm đắc nói về “đứa con” ra mắt dịp Xuân Ất Tỵ.
Để chế tác những khối đá ong có hình khối, vững chắc, người nghệ nhân trẻ dành nhiều ngày thu gom đá ong vụn tại những ngôi nhà dỡ bỏ.
Đá ong, cội nguồn truyền thống, chất liệu đặc trưng của làng cổ Việt Nam, nằm ở trung tâm tượng, tượng trưng cho giá trị văn hóa lâu đời và tính bền bỉ của dân tộc. Màu sắc nâu đất tự nhiên, cùng sắc vàng óng ánh gợi sự mộc mạc, gần gũi nhưng vẫn đầy sức sống. Lớp sơn mài, tinh hoa nghề thủ công, bao phủ rắn tạo nên sự rực rỡ, hài hòa giữa truyền thống và hiện đại, thể hiện tay nghề thủ công tinh xảo của Việt Nam. Sơn mài cũng đại diện cho sự sáng tạo không ngừng, khẳng định vị thế của các nghề thủ công truyền thống trong thời kỳ đổi mới.
Bộ tượng “Thạch Ong Xà” trình làng dịp Tết Ất Tỵ 2025
Bộ tượng linh vật gửi gắm thông điệp về sự phát triển bền vững và khát vọng vươn tầm thế giới của Việt Nam. Sự kết hợp giữa đá ong, cội nguồn truyền thống và hình tượng rắn, biểu trưng của sự sáng tạo và đổi mới, chính là lời khẳng định: Tương lai rực rỡ chỉ có thể được xây dựng trên nền tảng văn hóa và bản sắc dân tộc vững chắc. Những tác phẩm linh vật Tết không chỉ là những sản phẩm thủ công mỹ nghệ, mà còn là biểu tượng hòa quyện giữa quá khứ, hiện tại và tương lai.
Những con rắn sơn mài nguyên bản.
Để có được tư duy, tài năng nghệ thuật như hiện tại, ít ai biết rằng bên cạnh việc được sinh ra trong một gia đình say mê mỹ thuật, những năm học tại Trường đại học Mỹ thuật Công nghiệp, nghệ nhân cũng miệt mài, thực hiện nhiều phép thử trong nghiên cứu hội họa sơn mài tại trường đại học Mỹ thuật Công nghiệp. Đồng thời tranh thủ ngày đêm đi làm thêm, học nghề từ các nghệ nhân tại làng nghề sơn mài Hạ Thái (huyện Thường Tín, TP Hà Nội) và các cửa hàng thủ công, mỹ nghệ có tiếng trên phố cổ.
Gần 22 năm làm nghề, nghệ nhân Nguyễn Tấn Phát đã gặt hái được nhiều giải thưởng cao quý: Danh hiệu “Nghệ nhân Hà Nội” năm 2017, Giải nhất Cuộc thi Thiết kế mẫu sản phẩm thủ công mỹ nghệ Hà Nội các năm 2014, 2019; Giải Khuyến khích Mỹ thuật ứng dụng toàn quốc năm 2019...
Nghệ nhân nâng niu từng sản phẩm thủ công mình “thai nghén.
Nét độc đáo trong những tác phẩm của nghệ nhân Nguyễn Tấn Phát là sự xuất hiện của các yếu tố dân gian, được biến hóa, kết hợp các yếu tố hiện đại, khiến những tác phẩm vừa có hồn, có thần thái vừa đảm bảo giá trị thẩm mỹ cao. Có thể kể tới bộ sản phẩm mang tên “Bữa tiệc ngày xuân”, lấy ý tưởng từ hình tượng mèo và cá, kết hợp bảy sắc cầu vồng tạo nên bảy chiếc ghế mèo, với bảy kiểu dáng, họa tiết tranh Đông Hồ được nghệ nhân khéo léo lồng ghép; hay bộ sưu tập 1.000 tác phẩm mang hình tượng rồng, nổi bật là chiếc ghế hình rồng vững chãi, các họa tiết bay bổng, chứa đựng ý nghĩa sâu xa về văn hóa, lịch sử dân tộc.
Ngoài việc theo đuổi đam mê sơn mài, nghệ nhân Nguyễn Tấn Phát còn mở những khóa học miễn phí để vun đắp tình yêu sơn mài, tình yêu nghệ thuật lớp trẻ. Những năm qua, nghệ nhân đã đào tạo khoảng 200 học viên, đến từ nhiều tỉnh, thành trong cả nước; không ngừng truyền cảm hứng, “lửa nghề” cho các bạn trẻ có niềm yêu thích sơn mài, điêu khắc, mỹ thuật.