Toàn cảnh khu tượng đài TNXP Ngã ba Cò Nòi. Ảnh: baosonla.org.vn
Ngã ba Cò Nòi là điểm nối giữa đường số 41 (nay là Quốc lộ 6) với đường số 13 (Quốc lộ 37 ngày nay), thuộc địa phận xã Cò Nòi, huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La, là nút giao thông quan trọng bậc nhất, được ví như “yết hầu” trên tuyến lửa. Tất cả mọi hoạt động chi viện lực lượng vận chuyển vũ khí, lương thực, dân công... từ Yên Bái sang, từ đồng bằng Bắc Bộ lên Điện Biên Phủ đều phải qua điểm nút ngã ba trọng điểm này. Với quyết tâm bảo vệ thông suốt con đường huyết mạch, hơn 18.200 lượt thanh niên xung phong được huy động từ khắp các địa phương đã lên đường phục vụ cho chiến dịch Điện Biên Phủ. Trong đó, thường trực tại ngã ba Cò Nòi khoảng 1.000 người thuộc Đội 34 và Đội 40.
Tại đây, trung bình cứ 13 phút địch lại ném bom bắn phá một lần, có ngày khoảng 300 quả bom phá, bom nổ chậm, bom Napan, bom bướm… đã được ném xuống đây. Quá trình phục vụ chiến dịch đã có hơn 100 thanh niên xung phong thuộc hai Đội 34 và 40, cùng nhiều người dân địa phương hy sinh anh dũng.
68 năm đã trôi qua kể từ ngày chiến dịch Điện Biên Phủ toàn thắng, mỗi lần trở lại ngã ba Cò Nòi, các cựu thanh niên xung phong, dân quân du kích đều không giấu được niềm tự hào xen lẫn xúc động. Ông Lò Văn Pọm, dân quân du kích tại ngã ba Cò Nòi (giai đoạn 1952-1954) vẫn nhớ như in những ngày đêm chiến đấu kiên cường và cả những phút giây chứng kiến đồng đội hy sinh. Ông Pọm nhớ nhất ngày 13/3/1954 là ngày đầu tiên và cũng là ngày địch đánh phá ác liệt nhất, đã có rất nhiều đồng đội của ông hy sinh.
Những người lính thanh niên xung phong năm nào hôm nay trở về Đài tưởng niệm liệt sỹ thanh niên xung phong ngã ba Cò Nòi, tưởng nhớ những bậc tiền bối, những đồng đội đã anh dũng ngã xuống.
Bà Đào Thị Phường, Hội viên Hội Cựu thanh niên xung phong xã Cò Nòi, huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La, bùi ngùi: Mỗi khi đến Đài tưởng niệm liệt sỹ thanh niên xung phong ngã ba Cò Nòi, ký ức về những ngày chiến đấu gian khổ mà anh dũng lại hiện về. Đài tưởng niệm là minh chứng sống, là nơi để những người còn sống, các thế hệ hôm nay tưởng nhớ, tri ân các anh hùng, liệt sỹ.
Để tưởng nhớ, tri ân, tôn vinh công lao to lớn của quân và dân, các anh hùng liệt sỹ thanh niên xung phong, từ năm 2000 đến 2002, tỉnh Sơn La đã xây dựng Khu Di tích tưởng niệm liệt sỹ thanh niên xung phong tại ngã ba Cò Nòi. Năm 2004, Di tích được xếp hạng cấp quốc gia. Đến tháng 7/2021, Khu tưởng niệm tâm linh giai đoạn I được khánh thành, thuộc dự án tôn tạo và phát huy giá trị di tích lịch sử Ngã ba Cò Nòi. Công trình này đã trở thành địa chỉ đỏ giáo dục lý tưởng, truyền thống cách mạng cho các thế hệ trẻ.
Em Lường Thế Phúc, học sinh Trường Trung học Phổ thông Cò Nòi, xã Cò Nòi, huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La, rất tự hào khi là người con của đất Cò Nòi, nơi có di tích lịch sử quan trọng trong chiến thắng Điện Biên Phủ. Em tâm nguyện sẽ cố gắng học tập, phát huy truyền thống tốt đẹp của các thế hệ đi trước và cùng các bạn trẻ chung tay gìn giữ, phát huy giá trị của di tích lịch sử ngã ba Cò Nòi.
Chiến tranh đã lùi xa nhưng ngã ba Cò Nòi sẽ mãi là chứng nhân lịch sử của tinh thần quyết chiến, quyết thắng, góp phần làm nên chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ; kết thúc thắng lợi cuộc kháng chiến trường chinh chống thực dân Pháp. Đồng bào các dân tộc xã Cò Nòi nói riêng và tỉnh Sơn La nói chung sẽ tiếp nối truyền thống vẻ vang ấy, viết tiếp những bản hùng ca trong thời bình.