Món ăn attieke của Bờ Biển Ngà. Ảnh: Wiki
Món ăn truyền thống của Bờ Biển Ngà, attieke, đã được tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên hợp quốc (UNESCO) công nhận là di sản văn hóa phi vật thể, nâng tầm vị thế của món ăn này lên ngang hàng với kim chi của Hàn Quốc hay bánh taco của Mexico.
Attieke, món ăn được chế biến từ sắn lên men, từ lâu đã là biểu tượng của bản sắc dân tộc Bờ Biển Ngà, xuất hiện trong bữa ăn của mọi tầng lớp xã hội.
Được mệnh danh là hạt mì của người Bờ Biển Ngà, attieke là món ăn không chứa protein và thường được dùng kèm với cá tilapia nướng, nước sốt cay và hành tây băm nhỏ.
Vào tháng 12/2024, tại phiên họp thứ 19 về bảo vệ di sản phi vật thể tại Asuncion (Paraguay), UNESCO đã chính thức ghi danh attieke vào danh sách này. Quyết định này không chỉ khẳng định giá trị văn hóa của món ăn mà còn mang lại cơ hội quảng bá rộng rãi hơn cho attieke trên thị trường quốc tế.
Attieke có nguồn gốc từ các cộng đồng sống tại khu vực đầm phá phía nam Bờ Biển Ngà, đặc biệt là các nhóm dân tộc Adioukrou, Avikam và Ebrie. Tên gọi attieke bắt nguồn từ thuật ngữ “adjeke” trong ngôn ngữ Ebrie.
Ngoài việc là món ăn hàng ngày, attieke còn đóng vai trò quan trọng trong các sự kiện lớn như lễ cưới, sinh nhật và các dịp đặc biệt. Món ăn này không chỉ là biểu tượng văn hóa mà còn là phương tiện để phụ nữ Bờ Biển Ngà kiếm thu nhập, khi họ thường tổ chức sản xuất attieke theo nhóm và bán tại các chợ.
Trong những thập kỷ gần đây, sản xuất attieke đã lan rộng khắp Bờ Biển Ngà và sang các quốc gia lân cận như Burkina Faso, Ghana. Sản phẩm attieke đã được chế biến sẵn để xuất khẩu, phục vụ nhu cầu của cộng đồng người châu Phi tại châu Âu và Bắc Mỹ.
Chế biến attieke đòi hỏi sự tỉ mỉ, kéo dài từ 3 đến 5 ngày. Các bước cơ bản gồm: Sắn được luộc hoặc hấp sơ, sau đó ngâm 1–3 ngày để lên men. Sắn lên men được nghiền cùng sắn tươi, dầu cọ nóng, và nước. Hỗn hợp được đóng vào túi và để lên men thêm từ 12–15 giờ. Bột lên men được vắt ráo nước, sấy khô và rây qua lưới để tạo hạt. Cuối cùng, attieke được hấp trong 30–40 phút để đạt độ mềm, tơi.
Chế biến món Attieke. Ảnh: aljazeera
Tại các gia đình, quy trình này có thể được đơn giản hóa bằng cách sử dụng máy xay, lò nướng, và dụng cụ nhà bếp thông thường.
Attieke không chỉ là món ăn mà còn là niềm tự hào quốc gia. Tuy nhiên, sự gia tăng sản xuất attieke tại các nước láng giềng như Burkina Faso đã khiến một số người Bờ Biển Ngà lo ngại về nguy cơ mất đi bản sắc độc quyền của món ăn này.
Năm 2019, một đầu bếp Burkina Faso đã giành giải thưởng lớn tại một hội chợ nông nghiệp ở Abidjan, gây ra làn sóng phản đối trên mạng xã hội tại Bờ Biển Ngà.
Để bảo vệ giá trị bản địa, chính phủ Bờ Biển Ngà đã đăng ký thương hiệu “Attieke des Lagunes” cùng phương pháp chế biến truyền thống, được Tổ chức sở hữu trí tuệ châu Phi (OAPI) công nhận năm 2023.
Với sự công nhận từ UNESCO, attieke đã gia nhập hàng ngũ các món ăn di sản của châu Phi như món cơm cá truyền thống Senegal, được vinh danh năm 2021. Điều này không chỉ góp phần bảo vệ di sản văn hóa mà còn mở ra cơ hội để attieke khẳng định vị thế trên bản đồ ẩm thực thế giới.
Attieke không chỉ là món ăn, mà còn là câu chuyện về bản sắc, văn hóa và sự sáng tạo bền bỉ của người dân Bờ Biển Ngà.