Robot lắp ráp xe ô tô điện của hãng Voyah tại Vũ Hán, tỉnh Hồ Bắc (Trung Quốc) ngày 1/4/2024. Ảnh: THX/TTXVN
Nếu diễn ra, những khoản đầu tư này có thể thúc đẩy hợp tác công nghệ, tạo việc làm địa phương và chuyển giao các công nghệ tiên tiến, đặc biệt trong lĩnh vực pin, thành phần quan trọng trong quá trình chuyển đổi xanh của EU.
Tuy nhiên, sự lạc quan này cần được cân nhắc thận trọng.
Các nhà hoạch định chính sách Trung Quốc vẫn dè dặt về chuyển giao công nghệ, lo ngại mất việc làm và giảm sản lượng giá trị cao tại thị trường nội địa.
Trong khi đó, EU kiên trì nỗ lực giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc, thúc đẩy chiến lược sản xuất tại EU nhằm tăng cường năng lực nội địa và đa dạng hóa chuỗi cung ứng.
Trung Quốc thống trị chuỗi cung ứng nguyên liệu pin
Trong những năm gần đây, Trung Quốc đã củng cố vị thế thống trị của mình trong chuỗi cung ứng nguyên liệu thô quan trọng (CRM), đặc biệt là trong lĩnh vực sản xuất pin xe điện.
Trung Quốc nắm giữ vai trò quan trọng trong việc tinh chế các khoáng chất thành vật liệu pin, cũng như lắp ráp các thành phần này thành mô-đun pin. Cụ thể, Trung Quốc tinh chế 73% coban, 68% niken và 59% lithium trên toàn cầu.
Về công suất xử lý CRM và sản xuất các thành phần pin, Trung Quốc chiếm lần lượt 85% và 80%.
Tuy nhiên, Trung Quốc không hoàn toàn tự chủ. Họ phụ thuộc vào nguồn cung quốc tế cho các nguyên liệu thô quan trọng như đồng, niken, coban và lithium. Điều này buộc Trung Quốc phải đầu tư và mở rộng hoạt động ra toàn cầu, thiết lập quan hệ đối tác chiến lược với nhiều quốc gia, đặc biệt là ở châu Phi và khu vực Nam Mỹ.
Các công ty Trung Quốc kiểm soát 2/3 sản lượng coban tại Cộng hòa Dân chủ Congo (DRC), nơi sản xuất 74% sản lượng coban toàn cầu. Trung Quốc cũng đã ký kết nhiều thỏa thuận khai thác lithium quan trọng tại Tam giác Lithium ở Nam Mỹ, khu vực chứa hơn một nửa trữ lượng lithium của thế giới.
EU phụ thuộc quá lớn vào Trung Quốc
Quang cảnh cảng hàng hóa tại tỉnh Giang Tô, Trung Quốc. Ảnh: THX/TTXVN
Với vị thế thống trị của Trung Quốc trong chuỗi cung ứng CRM, EU đang phải đối mặt với sự phụ thuộc quá lớn vào các nguồn tài nguyên của Trung Quốc.
Đáng báo động, có đến 97% lithium được sử dụng trong EU có nguồn gốc từ Trung Quốc. Sự phụ thuộc này gây ra những rủi ro lớn cho chuỗi cung ứng pin của EU, ảnh hưởng đến an ninh kinh tế, quá trình chuyển đổi xanh, phát triển công nghiệp và cơ sở hạ tầng quan trọng của khối.
Những rủi ro này càng trở nên rõ ràng khi Trung Quốc bắt đầu áp đặt các hạn chế xuất khẩu đối với một số nguyên liệu quan trọng, như gali, germani, và các công nghệ tách và tinh chế kim loại đất hiếm. Điều này cho thấy sự mong manh của chuỗi cung ứng và sự cần thiết phải đa dạng hóa nguồn cung của EU.
Đa dạng hóa nguồn cung
Để giảm thiểu sự phụ thuộc vào Trung Quốc, EU đang tích cực đa dạng hóa nguồn cung thông qua quan hệ đối tác với các quốc gia có cùng chí hướng.
EU đã tìm đến các quốc gia châu Phi giàu tài nguyên, ký kết các thỏa thuận hợp tác để phát triển chuỗi giá trị CRM. Bên cạnh đó, EU cũng tăng cường quan hệ với Nhật Bản và Hàn Quốc, hai cường quốc trong ngành pin toàn cầu, để hợp tác tái chế pin xe điện và thúc đẩy chuỗi giá trị bền vững.
Tuy nhiên, các quan hệ đối tác này vẫn cần thời gian để phát huy tác dụng. Trong khi đó, EU phải đồng thời phát triển hệ sinh thái pin của riêng mình, giảm bớt sự phụ thuộc vào bên ngoài. Câu hỏi đặt ra là, EU có thể định vị mình ở đâu để cạnh tranh hiệu quả với Trung Quốc?
Estonia, một quốc gia nhỏ bé nhưng đầy tiềm năng, có thể đưa ra một câu trả lời hấp dẫn. Estonia đã xây dựng một cách tiếp cận ba mũi nhọn để phát triển chuỗi cung ứng pin địa phương, đó là:
Phát triển các giải pháp thay thế bền vững cho CRM: Thay vì khai thác các CRM truyền thống, Estonia tập trung vào phát triển các vật liệu thay thế bền vững, như than chì xanh có nguồn gốc địa phương, hay graphene cong, một vật liệu lõi trong pin do công ty Skeleton Technologies phát triển.
Những giải pháp này không chỉ thân thiện với môi trường mà còn giúp EU giảm sự phụ thuộc vào các nguồn tài nguyên khan hiếm.
Tăng cường hợp tác toàn châu Âu: Các công ty công nghệ của Estonia, như Skeleton Technologies, đang tích cực mở rộng năng lực sản xuất và hợp tác R&D trên khắp châu Âu, thành lập các nhà máy tại Đức và Pháp. Sự hợp tác này rất quan trọng để xây dựng một chuỗi cung ứng pin mạnh mẽ trên toàn châu Âu.
Thu hút đầu tư từ các đối tác bên ngoài: Estonia đã thành công trong việc thu hút đầu tư từ các công ty quốc tế, như Magnequench, một công ty sản xuất nam châm đất hiếm của Canada. Việc thành lập nhà máy tách đất hiếm duy nhất bên ngoài châu Á ở Estonia cho thấy tiềm năng của khu vực trong việc thu hút đầu tư và phát triển chuỗi cung ứng pin.
Ví dụ của Estonia cho thấy rằng, EU có thể giảm bớt sự phụ thuộc vào Trung Quốc bằng cách tập trung vào các lĩnh vực mà mình có lợi thế cạnh tranh, đó là: Phát triển các giải pháp sáng tạo và bền vững. Thay vì chạy theo các công nghệ truyền thống, EU nên tập trung vào các công nghệ mới, sử dụng các vật liệu thay thế thân thiện với môi trường.
Quyết định áp thuế đối với xe điện của Trung Quốc là một bước đi quan trọng, nhưng nó chỉ là một phần của cuộc chơi lớn hơn.
Để có thể cạnh tranh hiệu quả với Trung Quốc và đảm bảo an ninh kinh tế, EU cần một chiến lược toàn diện, kết hợp cả hành động bên trong và bên ngoài. Việc phát triển hệ sinh thái pin địa phương, đa dạng hóa nguồn cung, và hợp tác với các đối tác tin cậy là những yếu tố then chốt để EU có thể giành chiến thắng trong cuộc chơi này.
Estonia có thể là một hình mẫu, cho thấy rằng châu Âu có đủ tiềm năng để vượt qua những thách thức và xây dựng một chuỗi cung ứng pin độc lập, bền vững