Các nhân viên đảm bảo an ninh ở trại al-Hol, nơi giam giữ những người thân của các chiến binh IS, tại tỉnh Hasakeh, phía Đông Bắc Syria ngày 26/8/2022. Ảnh: REUTERS
Theo nhận định của Ghassan Ibrahim, nhà nghiên cứu người Anh gốc Syria về các vấn đề Trung Đông trên trang web của tờ Tin tức Arập (Arab News) ngày 7/4, thế giới dường như bắt đầu lãng quên tổ chức khủng bố Nhà nước Hồi giá (IS), vốn không được thảo luận trên các diễn đàn quốc tế và trên các phương tiện truyền thông - nhưng điều đó không có nghĩa là mối đe dọa từ IS này đã chấm dứt.
Ông Ibrahim cho rằng, Syria và Iraq là những điểm nóng chính của IS và nhà tù Al-Sinaa ở Syria là nơi tập trung đông nhất các thành viên IS cùng người thân của chúng trên toàn thế giới. Đó cũng là nơi thế hệ tiếp theo sẽ tiếp tục hệ tư tưởng cực đoan nguy hiểm.
Nhà tù nằm ở quận Ghweran, phía Nam thành phố Hasakah, Đông Bắc Syria. Nó được điều hành bởi Lực lượng Dân chủ Syria (SDF) do người Kurd lãnh đạo, những người đang kiểm soát các khu vực rộng lớn ở phía Đông Bắc Syria.
Nhà tù này trước đây là Trường khoa học công nghiệp. Sau đó SDF biến nó thành nhà tù giam giữ các thành viên IS vào năm 2017. An toàn và an ninh của nơi này không thể được đảm bảo do sự xáo trộn liên quan đến khu vực nằm dưới sự kiểm soát của SDF.
8 nhà tù khác ở Đông Bắc Syria cũng giam giữ các thành viên IS và chúng được coi là "một quả bom hẹn giờ". Đúng vậy, chiến thắng trước IS đã được tuyên bố và các thành viên của nhóm này bị bỏ tù, nhưng lực lượng này đang âm mưu tập hợp lực lượng và khôi phục tổ chức.
Năm ngoái, IS đã tấn công Al-Sinaa cả từ bên trong lẫn bên ngoài. Đây là vụ tấn công lớn nhất kể từ khi cái gọi là "Nhà nước Hồi giáo" sụp đổ vào ngày 23/3/2019.
Đây không phải là nỗ lực vượt ngục và tấn công nhà tù đầu tiên (nhiều tù nhân IS đã trốn thoát vào năm 2020). Do đó, có mối lo ngại đang gia tăng rằng các cuộc tấn công vào nhà tù có thể diễn ra thường xuyên hơn và giải thoát nhiều thành viên IS hơn. Hiện có khoảng 15.000 chiến binh IS từ hơn 50 quốc gia vẫn đang bị giam giữ trong các nhà tù và trại tạm giam ở miền Bắc Syria.
Các lỗ hổng an ninh trong các nhà tù cũng là một nguy cơ khi các thành viên IS bị giam giữ trong thời gian dài mà không có giải pháp lâu dài cho vấn đề. Sự thất bại của cộng đồng quốc tế, đặc biệt là các nước phương Tây, trong việc giải quyết vấn đề tù nhân IS và người thân của chúng đã tạo cơ hội cho nhóm này trỗi dậy.
Vì vậy, ông Ibrahim lưu ý, vấn đề cấp bách là phải hành động sớm để dỡ bỏ các nhà tù này và hồi hương các tù nhân. Các quốc gia xuất xứ của chúng có trách nhiệm tiếp nhận, truy tố họ và tiến hành các biện pháp cải tạo lực lượng này, thậm chí đối với cả những người thân của chúng.
Những người thân trong gia đình của các thành viên IS, bao gồm cả phụ nữ và trẻ em, bị giam giữ trong các trại như Al-Hol và Al-Raj, được canh gác bởi lực lượng an ninh và hàng rào thép gai, đang sống trong một môi trường có hệ tư tưởng cực đoan, điều mà CENTCOM (Bộ Tư lệnh quân đội Mỹ ở Trung Đông) mô tả là “hàng ngày phải chịu sự giáo dục bạo lực”.
Tướng Michael Kurilla, người đứng đầu CENTCOM, đã đến thăm một số trung tâm giam giữ ở miền Bắc Syria vào tháng trước, trong đó có nhà tù Al-Sinaa. Ông Kurilla nói: “Những người bị giam giữ ở Syria và Iraq là một đội quân IS thực sự. Nếu được trả tự do, nhóm này sẽ gây ra mối đe dọa lớn trong khu vực và hơn thế nữa”. Theo tướng Kurilla, IS có tham vọng thiết lập quyền kiểm soát lãnh thổ, khôi phục lại vị thế của mình và biến tổ chức này một lần nữa thành “Nhà nước Hồi giáo”.
Mặc dù SDF đã đóng một vai trò quan trọng trong việc tiêu diệt IS và đánh bại “Nhà nước Hồi giáo”, tuy nhiên họ không thể chịu trách nhiệm bảo vệ các nhà tù vô thời hạn. SDF cũng đang lo ngại rằng họ phải quay sang chiến đấu với các lực lượng Thổ Nhĩ Kỳ, quốc gia không muốn người Kurd có ảnh hưởng ở biên giới của mình.
Thổ Nhĩ Kỳ đã nhiều lần cáo buộc SDF sử dụng các nhà tù này để gây áp lực lên cộng đồng quốc tế ngăn cản Thổ Nhĩ Kỳ tiến hành một cuộc tấn công quân sự khác vào miền Bắc Syria. Ngược lại, SDF cho rằng nhiều thành viên IS đã vào lãnh thổ Syria thông qua biên giới Thổ Nhĩ Kỳ.
Trong bối cảnh đó, những nhà tù trên không phải là giải pháp lâu dài. Một số tù nhân là những thủ lĩnh IS khét tiếng khi lực lượng này kiểm soát các khu vực ở Syria, trong khi những đối tượng khác có kinh nghiệm chiến đấu và tiến hành các hoạt động khủng bố.
Theo Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, IS đang có khoảng 10.000 chiến binh tự do ở những vùng giáp ranh Syria và Iraq. Một số lượng lớn như vậy có thể dẫn đến sự hồi sinh của IS, đặc biệt nếu các quốc gia liên quan không hành động.
Chuyên gia Ibrahim kết luận, "quả bom hẹn giờ” đã được kích hoạt và thế giới không thể bỏ qua những mối đe dọa đối với an ninh và sự ổn định do các nhà tù và trại giam IS gây ra.