Hà Nội: Từ ngày về chiến thắng đến khát vọng phát triển bền vững và hội nhập

Từ Thủ đô anh hùng trong kháng chiến đến trung tâm đổi mới, sáng tạo của đất nước, Hà Nội luôn là biểu tượng sống động của tinh thần Việt Nam - kiên cường trong chiến đấu, bứt phá trong phát triển và vững vàng trên hành trình hội nhập.

Hà Nội - ngày về chiến thắng

Sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945, nước Việt Nam dân chủ cộng hòa ra đời, nhưng thực dân Pháp đã trở lại xâm lược với dã tâm tái lập chế độ thuộc địa. Ngày 19/12/1946, cuộc kháng chiến toàn quốc bùng nổ, Hà Nội trở thành nơi mở màn cho cuộc chiến tranh trường kỳ, anh dũng, giam chân địch suốt 60 ngày đêm.

Chín năm sau, thắng lợi “lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu” của Chiến dịch Điện Biên Phủ (7/5/1954) buộc thực dân Pháp phải ký Hiệp định Geneva (21/7/1954), công nhận độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của Việt Nam, Lào và Campuchia, đồng thời rút quân khỏi miền Bắc nước ta. Theo Hiệp định, Hà Nội nằm trong khu vực tập kết 80 ngày của quân đội Pháp, thời hạn chuyển giao kết thúc vào ngày 10/10/1954.

Trong 80 ngày đó, quân và dân Hà Nội phải tiếp tục cuộc đấu tranh trong bối cảnh mới để tiến tới tiếp quản Thủ đô. Thực dân Pháp lợi dụng thời gian này để phá hoại các cơ sở kinh tế, văn hóa, lôi kéo người di cư vào Nam, gây rối loạn và làm cho mọi công việc bị đình trệ. Chúng muốn ta tiếp quản một Thủ đô kiệt quệ, hỗn loạn, làm giảm uy tín của Chính phủ kháng chiến ở trong nước và quốc tế.

Trước tình hình đó, Bộ Chính trị và Ban Bí thư Trung ương Đảng chỉ đạo trực tiếp công tác tiếp quản. Ngày 17/9/1954, Ủy ban Quân chính thành phố Hà Nội được thành lập do Thiếu tướng Vương Thừa Vũ làm Chủ tịch và bác sĩ Trần Duy Hưng làm Phó Chủ tịch, chịu trách nhiệm chuẩn bị mọi điều kiện để tiếp quản Thủ đô trong trật tự, an toàn.

Đại đoàn 308 và Trung đoàn 57 của Đại đoàn 304 cùng nhiều đơn vị công an được giao nhiệm vụ vào tiếp quản Thủ đô. Tháng 8/1954, Trung ương Đảng và Chính phủ chủ trương thành lập Đại đoàn 350 và đưa đại đoàn này về Thủ đô làm nhiệm vụ. Ngày 19/9/1954, tại Đền Hùng, Chủ tịch Hồ Chí Minh gặp gỡ cán bộ, chiến sĩ Đại đoàn 308 và nói lời bất hủ: “Ngày xưa các Vua Hùng đã có công dựng nước, ngày nay Bác cháu ta phải cùng nhau giữ lấy nước”. Người nhấn mạnh "đồng bào Hà Nội mong chờ các cháu từ ngày các cháu ra đi. Nay may cờ đỏ sao vàng chờ đợi, hoan hô các cháu, hãy xứng đáng với vinh dự, trách nhiệm đó".

Sau quá trình đấu tranh trên mặt trận ngoại giao yêu cầu thực dân Pháp rút khỏi Hà Nội đúng thời hạn, bảo đảm nguyên tắc chuyển giao trong trật tự, an toàn, không được phá hoại và không làm gián đoạn các hoạt động của đời sống Nhân dân, ngày 30/9/1954, hai bên đã ký Hiệp định chuyển giao Hà Nội về quân sự; ngày 2/10, ký tiếp Hiệp định chuyển giao Hà Nội về hành chính.

Từ ngày 2 - 5/10/1954, các đội hành chính, trật tự của ta vào thành phố trước, chuẩn bị cho việc tiếp quản các cơ quan, công sở, các công trình công cộng. Ngày 6/10, quân Pháp bắt đầu rút khỏi Văn Điển và Hà Đông; ngày 8/10, các đơn vị quân đội của ta tham gia tiếp quản Thủ đô, theo nhiều đường tiến về Hà Nội, tiến sát vành đai Đê La Thành, Nhật Tân, Cầu Giấy, Ngã Tư Sở, Bạch Mai và Vĩnh Tuy, trong khi đó, quân Pháp rút khỏi Yên Viên.

Sáng 9/10/1954, quân ta tiếp quản 4 quận ngoại thành, rồi dần tiến vào nội thành. Chiều cùng ngày, toàn bộ quân Pháp rút sang phía Bắc cầu Long Biên. 16 giờ 30, quân đội ta hoàn toàn kiểm soát Hà Nội, tiếp quản thành phố an toàn và trật tự.

Sáng 10/10/1954, Hà Nội tràn ngập sắc cờ hoa. Từ năm cửa ô, các đoàn quân chiến thắng tiến vào Thủ đô trong sự hân hoan của hàng vạn người dân. Trên các cơ quan đầu não của chính quyền cũ như Phủ Toàn quyền, Bộ Tổng chỉ huy quân đội Pháp, lá cờ đỏ sao vàng tung bay.

Lễ tiếp quản Thủ đô đã diễn ra long trọng tại sân vận động Cột Cờ, với sự có mặt của nhiều lãnh đạo và quân dân Hà Nội. Hàng trăm nghìn người dân Hà Nội và các lực lượng vũ trang đã chỉnh tề tham dự lễ chào cờ do Ủy ban Quân chính tổ chức.

Sau lễ chào cờ, Chủ tịch Ủy ban Quân chính Vương Thừa Vũ trân trọng đọc Lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi đồng bào Thủ đô nhân Ngày Giải phóng. Trong Lời kêu gọi, Bác viết: “Tám năm qua, Chính phủ phải xa rời Thủ đô để kháng chiến cứu nước. Tuy xa nhau, nhưng lòng Chính phủ luôn luôn gần cạnh đồng bào. Ngày nay do Nhân dân ta đoàn kết nhất trí, quân đội ta chiến đấu anh dũng, hòa bình đã thắng lợi, Chính phủ lại trở về Thủ đô với đồng bào. Muôn dặm một nhà, lòng vui mừng khôn xiết kể!”. Bác còn căn dặn: “Chính phủ có quyết tâm, toàn thể đồng bào Hà Nội đồng tâm nhất trí góp sức với Chính phủ, thì chúng ta nhất định vượt được mọi khó khăn và đạt được mục đích chung: Làm cho Hà Nội thành một Thủ đô yên ổn, tươi vui và phồn thịnh”.

Hà Nội - phát triển và hội nhập

Ngay sau khi tiếp quản Thủ đô, Đảng bộ và chính quyền Hà Nội đã lãnh đạo Nhân dân nhanh chóng ổn định tình hình, bắt tay vào khôi phục và cải tạo Thủ đô. Chỉ một năm sau, Hà Nội đã hoàn thành cải cách ruộng đất, một nhiệm vụ chiến lược cơ bản của cách mạng dân tộc dân chủ.

Trong những năm kháng chiến chống đế quốc Mỹ, hàng chục vạn người con Thủ đô đã lên đường tòng quân chiến đấu khắp các chiến trường. Nơi hậu phương, Hà Nội trở thành một trung tâm kinh tế lớn của miền Bắc xã hội chủ nghĩa, chi viện cho tiền tuyến với phương châm “thóc không thiếu một cân, quân không thiếu một người”. Tự hào hơn nữa, Hà Nội đã cùng các địa phương, dưới sự lãnh đạo của Đảng, làm nên một “Điện Biên Phủ trên không” vào tháng 12/1972, buộc đế quốc Mỹ phải quay lại bàn đàm phán và ký Hiệp định Paris, chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở Việt Nam (ngày 27/1/1973). Đây là tiền đề quan trọng để cả nước làm nên Đại thắng mùa Xuân năm 1975.

Sau khi non sông thu về một mối, Hà Nội cùng cả nước bước vào giai đoạn khôi phục kinh tế - xã hội, cải thiện đời sống Nhân dân. Đến năm 1982, Hà Nội cơ bản đã hồi phục cơ sở hạ tầng để phát triển kinh tế - xã hội. Từ năm 1986, quán triệt và vận dụng sáng tạo đường lối đổi mới của Đảng, Thành ủy Hà Nội đã đề ra chủ trương phát triển kinh tế - xã hội phù hợp với thực tiễn của địa phương, quyết tâm đổi mới cơ chế quản lý, phát triển nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, vận hành theo cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa.

Đặc biệt, ngày 1/8/2008 là một bước ngoặt lớn với Hà Nội khi Quốc hội thông qua Nghị quyết số 15/2008/QH12 mở rộng địa giới hành chính Thủ đô trên cơ sở hợp nhất tỉnh Hà Tây, huyện Mê Linh (Vĩnh Phúc) và 4 xã của Hòa Bình. Sự kiện này tạo không gian phát triển mới, đưa Hà Nội bước sang giai đoạn phát triển toàn diện, đạt được những thành tựu nổi bật.

Kinh tế tăng trưởng mạnh mẽ

Trong nhiều năm qua, Hà Nội luôn duy trì vai trò là một trong hai đầu tàu kinh tế, đóng góp tích cực vào tăng trưởng chung của cả nước. Trong giai đoạn 2021-2025, kinh tế Thủ đô tăng trưởng khá, đạt bình quân 6,57%/năm, cao hơn 1,1 lần mức tăng cả nước. Đến năm 2025, quy mô kinh tế đạt khoảng 63 tỷ USD, gấp 1,42 lần năm 2020, chiếm 41,54% vùng đồng bằng sông Hồng và 12,6% cả nước. GRDP bình quân đầu người ước đạt 175 triệu đồng (gần 7.200 USD).

Du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, đưa Hà Nội vào nhóm 10 thành phố có tốc độ tăng trưởng du lịch nhanh nhất thế giới. Năm 2024, Hà Nội đón 27,86 triệu lượt khách (tăng 12,7% so với năm 2023), trong đó có 6,35 triệu lượt khách quốc tế (tăng 34,4%); tổng thu từ khách du lịch đạt khoảng 110,52 nghìn tỷ đồng tăng 18,3% so với năm 2023.

Các lĩnh vực công nghiệp, thương mại, xuất nhập khẩu đều tăng trưởng. Hà Nội hiện có 9 khu công nghiệp hoạt động, 3 khu đang triển khai, hệ thống thương mại hiện đại với hàng trăm trung tâm, siêu thị, chợ đầu mối và hàng chục nghìn cơ sở bán lẻ. Tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ năm 2024 đạt hơn 853 nghìn tỷ đồng, tăng 10,8%.

Phát triển toàn diện văn hóa - xã hội

Không chỉ là trung tâm chính trị và kinh tế, Hà Nội còn là trung tâm văn hóa lớn nhất cả nước. Với 5.922 di tích, trong đó có 13 di tích quốc gia đặc biệt và hàng nghìn di tích quốc gia, Hà Nội là “bảo tàng sống” về lịch sử dân tộc. Các di sản như Hoàng thành Thăng Long, Văn Miếu - Quốc Tử Giám, Chùa Một Cột, Hồ Gươm, Cột cờ Hà Nội… trở thành biểu tượng văn hóa của đất nước. Nhiều di sản phi vật thể như Ca trù, Hội Gióng đã được UNESCO vinh danh, nâng tầm giá trị văn hóa Việt Nam.

Hà Nội cũng đi đầu trong phát triển công nghiệp văn hóa, mở rộng các lĩnh vực sáng tạo như thiết kế, âm nhạc, thời trang, nghệ thuật đương đại. Việc được UNESCO công nhận là “Thành phố sáng tạo trong lĩnh vực thiết kế” (năm 2019) là dấu ấn quan trọng, khẳng định bản sắc sáng tạo và năng lực hội nhập của Thủ đô.

Trong lĩnh vực giáo dục, Hà Nội tiếp tục dẫn đầu cả nước về chất lượng đào tạo. Năm học 2024-2025, học sinh Hà Nội giành 200 giải tại kỳ thi học sinh giỏi quốc gia, 14 huy chương tại các kỳ thi quốc tế; tỷ lệ tốt nghiệp THPT đạt 99,75%. Thành phố hiện có gần 3.000 trường học và gần 100 trường đại học, học viện - trung tâm đào tạo nhân lực chất lượng cao của Việt Nam.

Y tế Thủ đô cũng đạt nhiều bước tiến lớn. Hà Nội là nơi tập trung nhiều bệnh viện lớn và hiện đại nhất của đất nước; là địa phương tiên phong trong việc áp dụng những thành tựu khoa học và công nghệ tiên tiến vào công tác khám chữa bệnh. Các bệnh viện lớn đã triển khai thành công nhiều kỹ thuật điều trị phức tạp, như: phẫu thuật tim, ghép tạng và điều trị ung thư bằng xạ trị, hóa trị...

Công tác an sinh xã hội đạt nhiều kết quả nổi bật. Đến hết năm 2024, Hà Nội không còn hộ nghèo; hộ cận nghèo giảm còn 9.928 hộ, chiếm 0,43% số hộ dân.

Hiện đại hóa hạ tầng - xây dựng đô thị thông minh

Không chỉ chú trọng phát triển kinh tế - xã hội, trong nhiều năm qua, Hà Nội cũng dành ưu tiên lớn cho việc hiện đại hóa và nâng cấp kết cấu hạ tầng. Theo đó, diện mạo Thủ đô ngày càng trở nên sáng-xanh - sạch - đẹp và văn minh, xứng đáng với vị thế là trung tâm chính trị, kinh tế và văn hóa của cả nước.

Hàng loạt công trình trọng điểm, như: cầu Nhật Tân, đường Võ Nguyên Giáp, đường Vành đai 2, Vành đai 3, tuyến đường sắt Cát Linh - Hà Đông hoàn thành, góp phần thay đổi diện mạo đô thị và giảm áp lực giao thông. Hệ thống vận tải công cộng cũng được mở rộng, xe buýt đã phủ kín thành phố và kết nối với 6 tỉnh lân cận.

Hà Nội chú trọng phát triển nhà ở xã hội, tái định cư và cải tạo chung cư cũ, hướng tới mục tiêu nâng cao chất lượng sống của người dân. Hệ thống cấp nước đô thị hiện đáp ứng 100% dân cư nội thành và 90% dân cư nông thôn, phấn đấu đạt 100% vào cuối năm 2025. Bên cạnh đó, hệ thống chiếu sáng công cộng cũng được mở rộng với hơn 5.300 km tuyến đường có đèn, diện mạo đô thị ngày càng sáng - xanh - sạch - đẹp. Hạ tầng văn hóa, thể thao, môi trường đô thị cũng được đầu tư đồng bộ, hướng tới phát triển bền vững.

Trong thời đại công nghệ số, Hà Nội đang vươn lên trở thành trung tâm công nghệ hàng đầu của Việt Nam. Thành phố đẩy mạnh đầu tư vào hạ tầng số, phát triển các khu công nghệ cao, khuyến khích chuyển đổi số trong mọi lĩnh vực. Mục tiêu đến năm 2030, Hà Nội sẽ trở thành thành phố thông minh, hiện đại, kết nối với mạng lưới đô thị thông minh khu vực và thế giới.

Trải qua 71 năm kể từ Ngày Giải phóng Thủ đô, Hà Nội không chỉ là nơi lưu giữ ký ức nghìn năm văn hiến mà còn là biểu tượng của bản lĩnh, trí tuệ và khát vọng phát triển của dân tộc. Từ một thành phố bị tàn phá bởi chiến tranh, Hà Nội đã vươn lên thành đô thị hiện đại, năng động và hội nhập sâu rộng với thế giới. Với những thành tựu to lớn trên mọi lĩnh vực, Hà Nội đang tự tin bước vào giai đoạn phát triển mới, mang theo khát vọng vươn lên của cả dân tộc trong thời đại hội nhập quốc tế.