Nghi thức an táng hài cốt các liệt sĩ.
Trong kháng chiến chống Mỹ, Bình Định là chiến trường trọng điểm của Quân khu 5, là nơi đứng chân, hậu cứ của Sư đoàn 3 Sao Vàng. Xác định được địa bàn chiến lược quan trọng của tỉnh, cuối năm 1965, địch đã tập trung hơn 20.000 quân Mỹ và chư hầu với 500 máy bay các loại, hàng chục tiểu đoàn thiết giáp, pháo binh nhằm thực hiện mục đích “tìm diệt” và “bình định”.
Cao điểm 174 là cụm điểm tựa đóng vai trò rất quan trọng đối với cả ta và địch. Nếu ta có được Cao điểm 174 nghĩa là kiểm soát được một địa bàn rộng lớn của huyện Hoài Nhơn, mà quan trọng là căn cứ Đệ Đức, sân bay Thiết Đính, cầu Bồng Sơn và cụm pháo binh phía Bắc đèo Phủ Cũ. Ngược lại, nếu địch có được Cao điểm 174 sẽ kiểm soát và khống chế toàn bộ phía Bắc huyện Hoài Ân.
Ngay từ đầu cuộc chiến tranh, Cao điểm 174 là nơi giành giật quyết liệt giữa ta và địch. Đến tháng 11/1972, Sư đoàn 3 mở đợt tiến công tiêu diệt địch và làm chủ hoàn toàn cụm điểm tựa 174. Xét thấy tầm quan trọng của Cao điểm 174, Sư đoàn 3 đã chỉ thị cho Trung đoàn 21 xây dựng hệ thống công sự trận địa hầm hào kiên cố, điển hình là địa đạo 174.
Đến tháng 9/1974, địch tập trung lực lượng gồm Sư đoàn 22 quân lực Việt Nam Cộng hòa, Liên đoàn biệt động số 4, Liên đoàn biệt động số 6 tập trung đánh chiếm Cao điểm 174, 82, Núi Chéo. Có những ngày, Cao điểm 174 phải gánh chịu hơn 2000 quả đạn, pháo các loại, 40 lượt máy bay A37 ném bom.
Đêm mùng 1 rạng sáng mùng 2 tháng 1 năm 1975, địch đã huy động tối đa lực lượng pháo binh, máy bay ồ ạt bắn phá Cao điểm 174 làm cho các công sự, trận địa của ta bị phá hủy. Quân ta bị thương vong lớn, lực lượng còn lại phải rút lui vào địa đạo Cao điểm 174. Đến 11 giờ cùng ngày, cửa địa đạo bị sập, địch chiếm giữ địa đạo, khống chế và lấp chặt miệng cửa phía Nam. Khoảng 7 - 9 chiến sĩ trong địa đạo anh dũng hy sinh.
49 năm sau chiến tranh, địa hình, địa vật của chiến trường xưa có nhiều thay đổi. Các nhân chứng lịch sử người còn, người mất nên việc xác định thông tin chính xác để thực hiện việc khảo sát, tìm kiếm quy tập hài cốt liệt sỹ trở nên vô vàn khó khăn. Hài cốt của các liệt sỹ hy sinh tại Cao điểm 174 vẫn còn nằm sâu dưới lòng đất lạnh. Thực hiện chủ trương của Đảng và Nhà nước, sự quan tâm chỉ đạo của Ban Thường vụ Tỉnh ủy, Ban Chỉ đạo 515 của tỉnh cùng sự phối hợp, hỗ trợ, giúp đỡ tận tình của các cấp, các ngành, các đồng chí cựu chiến binh, nhân dân địa phương, Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh Bình Định đã huy động lực lượng, phương tiện tổ chức tìm kiếm và phát hiện địa đạo 174 (rộng 1,2 mét, cao 1,5 mét, dài hơn 30 mét); tiến hành khai quật và quy tập 7 hài cốt liệt sỹ, phần lớn đã bị phân hủy, chỉ còn lại một ít xương cùng một số di vật kèm theo (giày vải, khăn, dép cao su, ví, mũ cối, bút viết, thắt lưng, băng đạn…). Các hài cốt này được đưa về truy điệu, an táng tại Nghĩa trang liệt sỹ xã Ân Mỹ.
"Tôi rất vui mừng khi hài cốt của anh trai mình được tìm thấy. Không gì có thể lột tả được cảm xúc của tôi ở thời khắc thiêng liêng này" - chị Nguyễn Thị Hương, thân nhân liệt sỹ bộc bạch.
Ông Trần Văn Phúc, đồng đội của các liệt sỹ đã hy sinh cho hay: "Hình ảnh về địa đạo 174 cứ luôn hiện lên trong tâm trí. Điều đó khiến tôi ám ảnh và quyết tâm tìm cho bằng được những người anh em đã cùng vào sinh ra tử. Đến nay, nhờ sự vào cuộc từ nhiều phía, tâm nguyện đó đã thành hiện thực, tôi rất mãn nguyện".
Đại tá Nguyễn Xuân Sơn, Phó Chính ủy Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh Bình Định, thông tin hiện tại chỉ mới xác định được danh tính của 2/7 hài cốt liệt sỹ. Theo quy định, đơn vị sẽ thực hiện xét nghiệm, chứng thực ADN của thân nhân và hài cốt tìm thấy tại đây rồi mới bàn giao hài cốt về cho gia đình.
“Chúng ta kính cẩn nghiêng mình trước hương linh của các anh hùng liệt sỹ và kính dâng nén hương thơm với tất cả lòng thành kính, tri ân, lòng biết ơn vô hạn đối với những người con ưu tú của mọi miền đất nước đã xả thân, anh dũng hy sinh vì sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, cho nền độc lập, tự do và thống nhất Tổ quốc. Những thế hệ hôm nay và mai sau xin nguyện sẽ tiếp tục sống xứng đáng và có trách nhiệm hơn nữa đối với sự hy sinh cao cả của các anh hùng liệt sỹ, nguyện đem hết tâm sức, trí tuệ và nghị lực của mình để góp phần xây dựng mảnh đất Bình Định ngày càng giàu đẹp, phát triển” - Phó Chủ tịch UBND tỉnh Bình Định Nguyễn Tuấn Thanh nói.