Không đột ngột loại bỏ xe máy xăng

Lộ trình kiểm định khí thải từng bước

Tại tọa đàm về kiểm định khí thải xe cơ giới và vấn đề chống ô nhiễm không khí do Báo Đại biểu Nhân dân tổ chức sáng 25/11, ông Trương Mạnh Tuấn, Phó Trưởng phòng Quản lý chất lượng môi trường (Cục Môi trường, Bộ NN&MT) cho biết, dự thảo quy định kiểm soát khí thải lần này tập trung vào hai nhóm phương tiện phổ biến là xe mô tô và xe gắn máy, trừ các phương tiện đặc thù.

Theo ông Tuấn, đây là nhóm phương tiện chiếm tỷ lệ lớn trong giao thông đô thị, tác động trực tiếp đến chất lượng không khí. Vì vậy, Bộ NN&MT đang hoàn thiện quy chuẩn kiểm soát khí thải mới gồm bốn mức, được thiết kế theo hướng tăng dần để tạo quá trình chuyển đổi theo từng bước, theo hướng không loại bỏ đột ngột xe xăng đang lưu hành.

Lộ trình áp dụng cũng được xây dựng rất rõ ràng. Hà Nội và TP Hồ Chí Minh dự kiến bắt đầu kiểm định bắt buộc từ ngày 1/7/2027; các đô thị trực thuộc Trung ương thực hiện từ 1/7/2028; các địa phương còn lại triển khai muộn hơn. Sau thời điểm áp dụng, người dân vẫn có thêm 18 tháng chuyển tiếp để làm quen với quy định mới và trong giai đoạn này chưa áp dụng xử phạt.

Ở góc độ khoa học môi trường, GS.TS Hoàng Xuân Cơ, Trưởng Ban Khoa học (Hội Kinh tế Môi trường Việt Nam) cho rằng, điều quan trọng là phải xác định rõ “kiểm định để làm gì”. Dữ liệu kiểm định phải được lưu trữ để đánh giá mức phát thải, đo lường hiệu quả giảm ô nhiễm và trở thành căn cứ điều chỉnh chính sách. Ông cũng lưu ý về sự phối hợp giữa các cơ quan, trong đó vai trò và trách nhiệm từng bên cần được xác định rõ để chính sách có thể triển khai hiệu quả.

GS.TS Nguyễn Hữu Dũng, Viện trưởng Viện Môi trường đô thị và Công nghiệp Việt Nam, nhận định Hà Nội và TP Hồ Chí Minh muốn cải thiện chất lượng không khí thì phải từng bước hạn chế số lượng xe cơ giới, đặc biệt khi cả nước hiện có hơn 70 triệu xe máy.

Theo ông Dũng, không thể yêu cầu người dân bỏ ngay những chiếc xe đã cũ vì đây là phương tiện mưu sinh của hàng triệu lao động tự do. Vì vậy, Nhà nước bên cạnh lộ trình kiểm định cần tăng năng lực vận tải công cộng để tạo thêm lựa chọn thay thế phù hợp cho người dân.

Đại biểu Quốc hội tỉnh Đồng Tháp, Phạm Văn Hòa cũng nhấn mạnh rằng, Việt Nam là một trong những quốc gia có số người sử dụng xe máy lớn nhất thế giới. Nhiều gia đình ba người thì cả ba đều sử dụng xe máy. Do đó, mọi chính sách liên quan đến kiểm định, thu hồi hay thay thế đều phải được cân nhắc kỹ lưỡng.

Theo ông Hòa, việc kiểm định xe cũ là cần thiết để phân loại và có phương án xử lý, nhưng quá trình triển khai phải tính đến thực tế người dân vẫn cần phương tiện để di chuyển hằng ngày, nhất là trong bối cảnh Hà Nội sắp áp dụng các biện pháp hạn chế xe xăng tại một số khu vực trung tâm.

Đảm bảo an sinh, hỗ trợ đúng nhóm dễ bị tổn thương

Dưới góc nhìn an sinh xã hội, Đại biểu Quốc hội khóa XIII Bùi Thị An cho rằng, kiểm định xe cơ giới không chỉ là hoạt động quản lý phương tiện mà còn liên quan trực tiếp đến sức khỏe và mạng sống của người dân, đặc biệt tại Hà Nội - nơi xe cơ giới là nguồn gây ô nhiễm lớn.

Bà Bùi Thị An khẳng định rằng môi trường và an sinh luôn gắn bó mật thiết; môi trường trong sạch thì người dân khỏe mạnh, an sinh tốt thì người dân mới có điều kiện nâng cao chất lượng cuộc sống. Tuy nhiên, với khoảng 2,5 triệu xe cũ nát đang lưu thông, chính sách phải đánh giá thật kỹ tác động xã hội: Nhóm nào bị ảnh hưởng nhiều nhất, đối tượng nào cần hỗ trợ, hỗ trợ bao nhiêu và người dân có thể chuyển đổi sang phương tiện nào.

“Không thể yêu cầu người dân bỏ xe xăng cũ khi họ chưa có điều kiện chuyển đổi. Chính sách hỗ trợ phải đến đúng người, nhất là những hộ mưu sinh bằng xe máy”, bà Bùi Thị An nói và đề nghị Quốc hội có nghị quyết giám sát chuyên đề về vấn đề này, đồng thời công khai dữ liệu để người dân hiểu và đồng hành.

Ông Tạ Đình Thi, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, cho biết kết quả giám sát chuyên đề trình tại Kỳ họp thứ 10 đã chỉ ra rằng ô nhiễm không khí - đặc biệt tại Hà Nội và TP Hồ Chí Minh đang ở mức đáng báo động. Vì vậy, việc xây dựng lộ trình kiểm soát khí thải cho toàn bộ phương tiện giao thông đường bộ là cần thiết và cấp bách.

Theo ông Thi, Chính phủ đã ban hành Kế hoạch hành động quốc gia về quản lý chất lượng không khí giai đoạn 2026 - 2030, đặt mục tiêu đến năm 2030, toàn bộ phương tiện giao thông phải được kiểm soát khí thải theo quy chuẩn quốc gia. Để đạt được mục tiêu này, chính sách phải dựa trên ba trụ cột gồm tiêu chuẩn - quy chuẩn khả thi, hạ tầng kiểm định hiện đại và cơ chế giám sát - xử phạt hiệu quả, trong đó có ứng dụng trí tuệ nhân tạo.

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội nhấn mạnh lộ trình phải được triển khai có trọng tâm, ưu tiên các đô thị lớn đang chịu áp lực ô nhiễm nặng, nhưng tuyệt đối không được gây đột biến, bảo đảm hài hòa giữa mục tiêu bảo vệ môi trường và sức chịu đựng của người dân.