'Hãy là một phần của Kế hoạch đa dạng sinh học'

Nhằm nâng cao nhận thức của cộng đồng về các vấn đề liên quan đến đa dạng sinh học, bắt đầu từ năm 1993, Liên hợp quốc đã lấy ngày 22/5 là ngày Quốc tế đa dạng sinh học. 

Năm nay, Liên hợp quốc đã lựa chọn chủ đề cho Ngày Quốc tế Đa dạng sinh học 2024 là “Be part of the Plan” - “Hãy là một phần của Kế hoạch đa dạng sinh học” nhằm kêu gọi các bên liên quan cùng tham gia, đóng góp vào việc thực hiện Khung Đa dạng sinh học toàn cầu Côn Minh-Montreal (GBF), hướng tới ngăn chặn, giảm bớt sự suy giảm đa dạng sinh học trong thập kỷ "Phục hồi hệ sinh thái" (2021-2030).

Đa dạng sinh học là nền tảng của mọi sự sống trên Trái đất

Hàng nghìn năm qua, đa dạng sinh học có vai trò rất quan trọng trong việc phát triển kinh tế, xã hội và môi trường, là cơ sở bảo đảm an ninh lương thực; duy trì nguồn gien vật nuôi, cây trồng; cung cấp các vật liệu cho xây dựng và các nguồn nhiên liệu khác... Sự đa dạng sinh học còn giúp đảm bảo nguồn thực phẩm dồi dào từ thiên nhiên, gồm cả sinh vật trên cạn và dưới nước, cung cấp dưỡng chất cần thiết cho nhu cầu cơ thể con người.

Bảo vệ đa dạng sinh học đồng nghĩa với việc bảo vệ con người bởi loài người phụ thuộc chủ yếu vào tính đa dạng của hệ sinh thái tự nhiên. Theo giới khoa học, có 4 yếu tố mà cuộc sống của con người phụ thuộc vào thiên nhiên, gồm: thực phẩm, thuốc và sức khỏe, cuộc chiến chống biến đổi khí hậu và bảo vệ trước thiên tai.

Đánh mất đa dạng sinh học sẽ tạo ra mối đe dọa đến tất cả mọi mặt của sự sống, bao gồm cả sức khỏe của nhân loại. Khoa học đã chứng minh rằng mất đa dạng sinh học có thể thúc đẩy bệnh truyền từ động vật sang người, mặt khác nếu chúng ta giữ nguyên đa dạng sinh học, nó sẽ cung cấp các công cụ tuyệt vời để chống lại đại dịch như những bệnh do virus corona gây ra.

Tuy nhiên, ngày càng nhiều những cảnh báo về mức độ xuống cấp nghiêm trọng của đa dạng sinh thái hiện nay với tác nhân chủ yếu là con người. Khi biến đổi khí hậu ngày càng gia tăng, các nhà khoa học ước tính có 1 triệu loài có nguy cơ tuyệt chủng và ô nhiễm vẫn là một trong những nguyên nhân gây tử vong hàng đầu trên thế giới.

Mới đây, theo kết quả nghiên cứu mới nhất của Đại học Notre Dame (Mỹ) đăng trên tạp chí Nature tháng 5/2024 cho thấy, mất đa dạng sinh học là nguyên nhân môi trường lớn nhất gây ra các đợt bùng phát bệnh truyền nhiễm, khiến dịch bệnh trở nên nguy hiểm và lan rộng hơn. Vì vậy, việc giảm khí thải và ngăn chặn tình trạng mất đa dạng sinh học và các loài xâm lấn, có thể giúp kiểm soát bệnh tật.
Nghiên cứu cho biết, 75% số bệnh mới ở người là lây từ động vật. Các nghiên cứu trước đây đã chỉ ra mối liên hệ giữa những căn bệnh này và sự thay đổi môi trường (ví dụ, hiện tượng nóng lên toàn cầu có thể đồng nghĩa với việc bệnh sốt rét đang ngày càng lan rộng), nhưng trước đây vẫn chưa rõ yếu tố môi trường nào có tác động lớn nhất. Qua nghiên cứu mới nhất trên, các nhà khoa học khẳng định việc giảm khí thải, giảm mất đa dạng sinh học và ngăn chặn các loài xâm lấn đều có thể giúp giảm gánh nặng bệnh tật.

Thời gian qua, Liên hợp quốc đã kêu gọi áp dụng các giải pháp dựa vào thiên nhiên nhằm thúc đẩy bảo tồn đa dạng sinh học, sống hài hòa với thiên nhiên nhằm đóng góp chung vào nỗ lực toàn cầu trong bảo tồn thiên nhiên, đa dạng sinh học và phát triển bền vững. Nhằm đặt ra các mục tiêu chung về bảo tồn đa dạng sinh học trên toàn cầu đến năm 2030 và tầm nhìn đến năm 2050, tại Hội nghị lần thứ 15 Các bên tham gia Công ước Liên hợp quốc về đa dạng sinh học (COP15) diễn ra tại Montreal (Canada) tháng 12/2022, các nước tham gia đã đạt được thỏa thuận lịch sử nhằm thúc đẩy bảo vệ hệ sinh thái vốn là nền tảng cho cuộc sống và sinh kế của con người. Với sự nhất trí của hơn 190 quốc gia, Khung Đa dạng sinh học toàn cầu Côn Minh-Montreal tập trung vào việc giảm thiểu các mối đe dọa đến đa dạng sinh học ở cả 3 cấp độ: hệ sinh thái, loài, nguồn gen.

Khung đa dạng sinh học có 23 mục tiêu toàn cầu định hướng hành động cho hành động khẩn cấp trong thập kỷ đến năm 2030, được chia thành 3 nhóm vấn đề: Giảm thiểu các mối đe dọa đối với đa dạng sinh học; đáp ứng nhu cầu của người dân thông qua sử dụng bền vững và chia sẻ lợi ích; các công cụ, giải pháp thực hiện và lồng ghép. Mục tiêu tham vọng được định lượng rõ nét nhất của Khung Đa dạng sinh học toàn cầu Côn Minh-Montreal là 30x30. Theo đó, đến năm 2030, ít nhất 30% diện tích các hệ sinh thái trên cạn, nước nội địa, ven biển và biển bị suy thoái; ít nhất 30% diện tích đất liền, nước nội địa, vùng biển và ven biển được bảo tồn và quản lý hiệu quả…

Năm 2024, để kêu gọi Chính phủ các nước nhanh chóng biến các cam kết thành hành động để ngăn chặn và đẩy lùi sự suy giảm đa dạng sinh học, Liên hợp quốc đã lựa chọn chủ đề cho Ngày Quốc tế Đa dạng sinh học 2024 là “Be part of the Plan” - “Hãy là một phần của Kế hoạch đa dạng sinh học”. Đây là thông điệp và là lời kêu gọi các bên liên quan cùng tham gia, đóng góp vào việc thực hiện Khung Đa dạng sinh học toàn cầu Côn Minh-Montreal (GBF), hướng tới ngăn chặn, giảm bớt sự suy giảm đa dạng sinh học trong thập kỷ "Phục hồi hệ sinh thái" (2021-2030). Thông điệp này cũng nhằm nâng cao nhận thức của các bên liên quan về Khung GBF tại Hội nghị các bên tham gia Công ước về Đa dạng sinh học (COP16), dự kiến diễn ra từ ngày 21/10 đến 1/11/2024 tại Cali, Colombia.

Việt Nam tích cực thúc đẩy lối sống hài hoà với thiên nhiên

Việt Nam là một trong 16 quốc gia có mức độ đa dạng sinh học cao nhất thế giới, nhưng cũng là một trong những quốc gia có nhiều loài bị đe dọa tuyệt chủng. Trong những năm qua, để bảo vệ đa dạng sinh học, Việt Nam đã xây dựng và tích cực thực hiện Chiến lược quốc gia về đa dạng sinh học. Nhiều hoạt động bảo tồn loài tại chỗ đã được chính phủ phê duyệt, nhiều địa phương đã chủ động xây dựng các chương trình/kế hoạch bảo tồn loài trên địa bàn. Nhờ đó, hệ thống các khu bảo tồn thiên nhiên đã được củng cố và mở rộng, các hệ sinh thái tự nhiên bị suy thoái đã được chú trọng phục hồi. Việc bảo vệ các loài hoang dã và giống vật nuôi, cây trồng nguy cấp, quý, hiếm cũng đạt được một số kết quả tích cực: nhiều quần thể loài quý, hiếm đã được phát hiện trong tự nhiên; phục hồi và phát triển các loài đang bị đe dọa tuyệt chủng; một số loài có giá trị kinh tế đã được nghiên cứu, gây nuôi phát triển thành sản phẩm thương mại như sâm ngọc linh, cá anh vũ, cá hô…

Việt Nam cũng là nước tích cực tham gia các cam kết quốc tế về đa dạng sinh học. Từ rất sớm, Việt Nam đã tham gia nhiều Điều ước quốc tế liên quan đến bảo tồn thiên nhiên và đa dạng sinh học như Công ước về bảo vệ di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới (năm 1987), Công ước đa dạng sinh học (năm 1994) và các Nghị định thư trong khuôn khổ của Công ước Ramsar về bảo tồn các vùng đất ngập nước (Công ước Ramsar, năm 1989), Công ước về thương mại quốc tế đối với các loài động, thực vật hoang dã nguy cấp  (năm 1994)…

Hưởng ứng lời kêu gọi “Thập kỷ phục hồi hệ sinh thái” (2021-2030) của Liên hợp quốc, Việt Nam đã tích cực tham gia các cam kết quốc tế về bảo tồn thiên nhiên, đa dạng sinh học. Chính phủ cũng thông qua Nghị quyết 05/NQ-CP ngày 15/1/2021 ủng hộ Tuyên bố của các nhà lãnh đạo vì thiên nhiên tại Hội nghị Thượng đỉnh về đa dạng sinh học trong khuôn khổ Khóa họp lần thứ 75 của Đại hội đồng Liên hợp quốc; hưởng ứng tuyên bố của Liên hợp quốc về “Thập kỷ phục hồi hệ sinh thái” trong giai đoạn 2021-2030; Tuyên bố về rừng và sử dụng đất trong khuôn khổ Hội nghị lần thứ 26 của các bên tham gia Công ước Khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu nhằm hướng đến các mục tiêu phát triển bền vững như giảm phát thải khí nhà kính, thích ứng với biến đổi khí hậu, duy trì các dịch vụ hệ sinh thái...

Việt Nam cũng là một trong số hơn 190 quốc gia thành viên thông qua Khuôn khổ đa dạng sinh học toàn cầu Côn Minh-Montreal (GBF) tại Hội nghị lần thứ 15 các bên tham gia Công ước Đa dạng sinh học (COP15) tại Montreal, Canada hồi cuối năm 2022 nhằm định hướng công tác bảo tồn thiên nhiên và đa dạng sinh học trên toàn cầu đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050.

Trong nỗ lực thực hiện các mục tiêu đầy tham vọng trong GBF, thời gian qua, Việt Nam đã và đang triển khai nhiều hành động khác nhau, bao gồm hoàn thiện hành lang pháp lý để hỗ trợ công tác bảo tồn đa dạng sinh học; tiếp tục xây dựng và hoàn thiện các cơ chế chính sách liên quan đến quy hoạch bảo tồn đa dạng sinh học quốc gia, xác định các đối tượng cần phải ưu tiên bảo vệ, bảo tồn từ nay tới 2030; Vấn đề về bảo tồn các loài nguy cấp, quý hiếm, được ưu tiên bảo vệ; kiểm soát các loài ngoại lai xâm hại; xây dựng cơ sở dữ liệu quan trắc đa dạng sinh học...

Đồng thời, Việt Nam cũng quan tâm tới xây dựng năng lực cho cán bộ; nâng cao nhận thức về bảo tồn đa dạng sinh học; khởi xướng những vấn đề liên quan đến lồng ghép đa dạng sinh học trong các ngành, lĩnh vực, bao gồm gắn bảo tồn đa dạng sinh học với du lịch dựa vào thiên nhiên; hoặc những dự án, nhiệm vụ áp dụng các sáng kiến giải pháp dựa vào thiên nhiên vừa bảo tồn đa dạng sinh học, vừa thích ứng, giảm nhẹ biến đổi khí hậu; tiếp cận dựa vào hệ sinh thái... 

Để hưởng ứng Ngày Quốc tế Đa dạng sinh học năm 2024, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã đề nghị các Bộ, ngành, địa phương tăng cường truyền thông, giáo dục, nâng cao nhận thức về đa dạng sinh học và các giá trị đa dạng sinh học trong chiến lược phát triển bền vững của quốc gia; lồng ghép nội dung bảo tồn đa dạng sinh học vào các chương trình giáo dục, đồng thời thúc đẩy lối sống hài hoà với thiên nhiên.

Theo đó, các cơ quan tiếp tục triển khai hiệu quả Chiến lược quốc gia về Đa dạng sinh học đến năm 2030, tầm nhìn 2050, đóng góp vào thực hiện các mục tiêu của Khung Đa dạng sinh học toàn cầu Côn Minh-Montreal (GBF) được thông qua tại Hội nghị COP15; phổ biến, hướng dẫn, thực hiện các quy hoạch, chương trình, kế hoạch, chỉ thị trong lĩnh vực bảo tồn thiên nhiên và đa dạng sinh học.
Đồng thời, tăng cường các hoạt động khẩn cấp ngăn chặn tình trạng khai thác quá mức và buôn bán trái phép các loài động vật, thực vật hoang dã, bảo vệ và tôn trọng các phong tục tập quán bền vững của người dân địa phương sống tại các khu vực dễ bị tổn thương như các Khu bảo tồn, Vườn quốc gia và các khu vực được công nhận là Di sản thiên nhiên…

Bộ Tài nguyên và Môi trường cũng đề ra nhiều khẩu hiệu hưởng ứng thông điệp Ngày Quốc tế Đa dạng sinh học 2024 như: "Đa dạng sinh học là nền tảng của mọi sự sống trên Trái đất", "Đa dạng sinh học - Giá trị cuộc sống từ thiên nhiên", "Bảo vệ muôn loài, bảo vệ cuộc sống", "Hợp tác xuyên biên giới vì sự sống trên Trái đất", "Bảo tồn thiên nhiên là tiền đề của phát triển bền vững"…