Một chủ cửa hàng bán gạo tại Kenya. Ảnh: AP
Francis Ndege – một chủ cửa hàng gạo tại Kenya - không chắc liệu khách hàng của mình ở khu ổ chuột lớn nhất châu Phi có đủ tiền để tiếp tục mua gạo từ cửa hàng của anh hay không.
Trong nhiều năm nay, giá lúa gạo trồng ở Kenya đã tăng vọt vì giá phân bón cao hơn và hạn hán kéo dài hàng năm ở vùng Sừng châu Phi đã làm giảm sản lượng. Gạo giá rẻ nhập khẩu từ Ấn Độ đã lấp đầy khoảng trống, nuôi sống nhiều người trong số hàng trăm nghìn cư dân ở khu ổ chuột Kibera của Nairobi, những người đang chật vật mỗi ngày với chưa đầy 2 USD.
Tuy nhiên, chiếc phao cứu sinh này đang dần biến mất. Giá một bao gạo 25 kg đã tăng 1/5 kể từ tháng 6. Các nhà bán buôn vẫn chưa nhận được nguồn hàng dự trữ mới kể từ khi Ấn Độ, nước xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới, thông báo vào tháng trước rằng họ sẽ cấm một số lô hàng gạo.
Động thái này là một nỗ lực của quốc gia đông dân nhất thế giới nhằm kiểm soát giá cả trong nước trước một năm bầu cử quan trọng. Tuy nhiên, nó đã để lại một khoảng trống lớn trong khoảng 9,5 triệu tấn gạo mà thế giới cần, chiếm khoảng 1/5 nhu cầu xuất khẩu toàn cầu.
Chủ cửa hàng đã bán gạo được hơn 30 năm bày tỏ: “Tôi thực sự hy vọng nguồn gạo nhập khẩu sẽ tiếp tục được đưa vào Kenya”.
An ninh lương thực toàn cầu đang bị đe dọa kể từ khi Nga tạm dừng thỏa thuận cho phép Ukraine xuất khẩu lúa mì và hiện tượng thời tiết El Nino cản trở sản xuất lúa gạo. Giờ đây, giá gạo đang tăng vọt khiến những người dễ bị tổn thương nhất ở một số quốc gia nghèo nhất gặp rủi ro.
Beau Damen, một quan chức về tài nguyên thiên nhiên thuộc Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hợp quốc (FAO) có trụ sở tại Bangkok, cho biết an ninh lương thực thế giới đang ở thời điểm quyết định.
Ngay cả trước khi Ấn Độ ban hành lệnh cấm, các quốc gia đã tăng tốc dự trữ gạo với dự đoán về sự khan hiếm gạo khi hiện tượng El Nino xảy ra, tạo ra một cuộc khủng hoảng nguồn cung và giá cả tăng vọt.
Tình hình có thể trở nên tồi tệ hơn nếu lệnh cấm gạo trắng non-basmati của Ấn Độ tạo ra hiệu ứng domino, khiến các nước khác làm theo. Hiện tại, Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE) đã tạm dừng xuất khẩu gạo để duy trì lượng gạo dự trữ trong nước. Một mối đe dọa khác là thời tiết khắc nghiệt gây thiệt hại cho cây lúa ở các quốc gia.
El Nino là hiện tượng thời tiết nóng lên tự nhiên, tạm thời và không thường xuyên của một phần Thái Bình Dương. Trong quá khứ, hiện tượng này đã gây ra thời tiết khắc nghiệt, từ hạn hán đến lũ lụt.
Tiêu thụ gạo ở châu Phi đang tăng đều đặn và hầu hết các quốc gia đều phụ thuộc nhiều vào nhập khẩu gạo. Trong khi các quốc gia có dân số ngày càng tăng như Senegal đang cố gắng trồng nhiều gạo hơn thì nhiều người ngay tại đây vẫn đang gặp khó khăn.
Amadou Khan, một ông bố 5 con, 52 tuổi, thất nghiệp ở Dakar, cho biết kể từ khi không tìm được việc, các con đã phải bỏ bữa cơm sáng. “Tôi chỉ đang sống qua ngày. Tôi gặp khó khăn ngay cả trong việc chăm sóc các con của mình”, Khan chia sẻ. Gạo nhập khẩu, với 70% gạo đến từ Ấn Độ, đã trở nên đắt đỏ ở Senegal. Vì vậy, Khan đang ăn gạo trồng trong nước có giá bằng 2/3.
Người phát ngôn Bộ Nông nghiệp Mamadou Aïcha Ndiaye cho biết, Senegal sẽ chuyển sang các đối tác thương mại khác như Thái Lan hoặc Campuchia để nhập khẩu gạo, mặc dù quốc gia Tây Phi này đang tiến gần đến khả năng tự cung tự cấp gạo, với hơn một nửa nhu cầu được trồng tại địa phương.
Các nước châu Á, nơi 90% lượng gạo trên thế giới được trồng và tiêu thụ, đang phải vật lộn với việc sản xuất. Philippines đang thận trọng triển khai chương trình quản lý nước với dự đoán sẽ có ít mưa hơn trong bối cảnh El Nino xảy ra, đặc biệt sau khi cơn bão nhiệt đới Doksuri tấn công khu vực sản xuất lúa gạo phía Bắc của nước này, gây thiệt hại cho vụ lúa trị giá 32 triệu USD - ước tính chiếm 22% sản lượng hàng năm của Philippines.
Đối với Việt Nam - một nước xuất khẩu gạo lớn trong khu vực, khi giá xuất khẩu gạo ở mức cao nhất trong 15 năm và kỳ vọng sản lượng hàng năm sẽ cao hơn một chút so với năm ngoái, Việt Nam đang nỗ lực giữ giá trong nước ổn định đồng thời đẩy mạnh xuất khẩu.
Bộ Nông nghiệp Việt Nam cho biết đang làm việc để tăng diện tích đất ở Đồng bằng sông Cửu Long dành cho trồng lúa thêm khoảng 500 km2.
Hiện Philippines đàm phán với Việt Nam để cố gắng mua gạo với giá thấp hơn, trong khi Việt Nam cũng hướng tới Vương quốc Anh, quốc gia nhập khẩu phần lớn gạo từ Ấn Độ.
Về phần mình, các nhà xuất khẩu như Charoen Laothamatas Thái Lan đang cảnh giác. Chính phủ Thái Lan dự kiến sẽ xuất khẩu nhiều gạo hơn so với năm ngoái, với xuất khẩu trong 6 tháng đầu năm cao hơn 15% so với cùng kỳ năm 2022. Nhưng sự thiếu rõ ràng về các hành động tiếp theo của Ấn Độ và những lo ngại về El Nino có thể khiến các nhà xuất khẩu Thái Lan chần chừ trong việc nhận đơn đặt hàng.