Gạo được bày bán tại khu chợ ở Narathiwat, Thái Lan. Ảnh: AFP/TTXVN
Gạo là lương thực rất quan trọng đối với chế độ ăn của hàng tỷ người ở châu Á và châu Phi. Gạo đóng góp tới 60% tổng lượng calo cho người dân ở các vùng của Đông Nam Á và châu Phi, và tỷ lệ này tăng lên 70% ở các quốc gia như Bangladesh.
Đợt tăng giá mới nhất làm gia tăng căng thẳng trên thị trường lương thực toàn cầu vốn đã bị ảnh hưởng bởi thời tiết khắc nghiệt và xung đột leo thang giữa Nga và Ukraine. Gạo trắng Thái Lan 5% tấm, tiêu chuẩn châu Á, tăng lên 648 USD/tấn trong tuần này do thời tiết khô hạn đe dọa vụ mùa của Thái Lan, và sau khi nước xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới là Ấn Độ - chiếm 40% thương mại gạo thế giới - thực hiện lệnh cấm xuất khẩu gạo trắng (trừ gạo thơm hạt dài basmati) để bảo vệ thị trường nội địa.
Ông Joseph Glauber, thành viên cao cấp tại Viện Nghiên cứu Chính sách Lương thực quốc tế ở Washington (Mỹ), nhận định: “Giá gạo cao hơn sẽ góp phần gây ra lạm phát lương thực, đặc biệt là đối với các hộ gia đình nghèo ở các quốc gia tiêu thụ gạo lớn ở châu Á. Theo ông, các quốc gia thường làm theo khi một quốc gia áp đặt lệnh cấm xuất khẩu và người nghèo trên thế giới là những người thua thiệt nhiều nhất.
Lo ngại gia tăng về nguồn cung toàn cầu thắt chặt hơn cũng đang làm leo thang rủi ro về làn sóng bảo hộ thương mại mới khi các chính phủ tìm cách đảm bảo dự trữ lương thực. Sự quay trở lại của hiện tượng khí hậu El Niño, có thể gây khô hạn và ảnh hưởng đến các vụ lúa nước ở châu Á, đang làm trầm trọng thêm những lo ngại đó.
Ông Peter Timmer, Giáo sư danh dự tại Đại học Harvard (Mỹ) và là nhà nghiên cứu về an ninh lương thực, dự báo giá gạo có thể tăng thêm 100 USD/tấn trong vòng 6 đến 12 tháng. Theo ông Timmer, vấn đề đặt ra lúc này là “liệu giá tăng sẽ diễn ra từ từ giúp người tiêu dùng có thời gian điều chỉnh mà không hoảng loạn hay liệu giá sẽ tăng đột biến lên 1.000 USD/tấn hoặc cao hơn hay không”.
Hầu hết gạo trên thế giới được trồng và tiêu thụ ở châu Á, nơi nông dân đang phải vật lộn với nắng nóng và hạn hán. Thái Lan, nước xuất khẩu gạo lớn thứ hai thế giới, đang khuyến khích nông dân chuyển sang các loại cây trồng cần ít nước hơn, trong khi nông dân ở các vùng sản xuất lúa gạo hàng đầu của Indonesia đang trồng ngô và cải bắp để đề phòng hạn hán.
Trong khi đó, nhà kinh tế cấp cao của Tập đoàn Ngân hàng Đầu tư Maybank tại Singapore Chua Hak Bin cho biết rủi ro lớn nhất là liệu El Niño và biến đổi khí hậu có làm gián đoạn sản xuất nông nghiệp và đẩy lạm phát lương thực nói chung lên cao hơn hay không. Theo ông, điều này có thể kích hoạt nhiều chính sách bảo hộ hơn, bao gồm kiểm soát xuất khẩu, có thể làm trầm trọng thêm tình trạng thiếu lương thực toàn cầu và áp lực giá cả.
Ông Chua Hak Bin nhận định các nền kinh tế thị trường mới nổi dễ bị tổn thương hơn trước những cú sốc giá lương thực như vậy do trọng lượng thực phẩm lớn hơn trong giỏ hàng tiêu dùng. Tuy nhiên, các biện pháp kiểm soát giá cả nghiêm ngặt do chính phủ thực thi cũng như trợ cấp lương thực ở nhiều quốc gia tiêu thụ có thể giúp kiềm chế lạm phát.