Xe tăng quân đội Israel được triển khai tại khu vực biên giới với Dải Gaza ở miền Bắc Israel ngày 27/5/2024. Ảnh: THX/TTXVN
Sau cuộc tấn công và bắt cóc con tin của phong trào Hồi giáo Hamas vào ngày 7/10/2023, Lực lượng phòng vệ Israel (IDF) đã triển khai một loạt các công cụ trí tuệ nhân tạo (AI) tiên tiến để xác định và tấn công các mục tiêu ở Dải Gaza.
IDF đã công khai về các chương trình này. Tuy nhiên, một cuộc điều tra của tờ Washington Post đã tiết lộ những chi tiết chưa từng được công bố về hoạt động bên trong của chương trình học máy, cũng như lịch sử phát triển bí mật kéo dài hàng thập kỷ.
Habsora, Lavender: Những công cụ AI nguy hiểm
Sau khi kho mục tiêu truyền thống cạn kiệt, IDF đã dựa vào một công cụ AI phức tạp có tên Habsora. Công cụ này có khả năng nhanh chóng tạo ra hàng trăm mục tiêu mới, dựa trên một kho dữ liệu khổng lồ thu thập được trong nhiều năm.
Habsora phân tích các liên lạc bị chặn, ảnh vệ tinh và hoạt động trên mạng xã hội để xác định các đường hầm, tên lửa và các vị trí quân sự khác của Hamas. Nhờ có Habsora, IDF có thể duy trì tốc độ chiến dịch quân sự mà không bị gián đoạn.
Ngoài việc xác định các mục tiêu vật lý, IDF cũng sử dụng AI để săn mục tiêu là con người. Một công cụ học máy có tên Lavender được sử dụng để dự đoán khả năng một người Palestine là thành viên của các nhóm vũ trang Hamas. Lavender đánh giá các yếu tố như mối quan hệ, địa chỉ, số điện thoại và hoạt động trực tuyến để gán cho mỗi người một điểm số, từ đó xác định xem họ có phải là một mục tiêu tiềm năng hay không.
Cảnh đổ nát sau cuộc không kích của Israel xuống thành phố Rafah ở Dải Gaza ngày 22/2/2024. Ảnh: THX/TTXVN
Những tranh luận nội bộ
Việc sử dụng AI trong chiến tranh đã gây ra một cuộc tranh luận gay gắt trong nội bộ IDF. Một số sĩ quan lo ngại về độ chính xác của các hệ thống AI, đặc biệt là khi chúng dựa trên việc phân tích ngôn ngữ và thông tin trực tuyến. Ngoài ra, còn có lo ngại về việc liệu các công nghệ này có đủ khả năng phân biệt giữa dân thường và các tay súng hay không.
Một số sỹ quan khác đánh giá rằng AI đã góp phần làm tăng số người chết ở Gaza. Việc tự động hóa quá trình xác định mục tiêu khiến cho quân đội dễ dàng tạo ra số lượng lớn các cuộc tấn công, bao gồm cả những cuộc tấn công nhằm vào các thành viên cấp thấp của Hamas. Theo một số nguồn tin, tỷ lệ thương vong dân sự có thể chấp nhận được đã tăng lên đáng kể trong cuộc chiến này và sự phụ thuộc vào AI đã góp phần làm gia tăng con số đó.
Việc ứng dụng AI cũng đã làm thay đổi hoạt động tình báo của IDF. Trước đây, các nhà phân tích con người đóng vai trò quan trọng trong thu thập và đánh giá thông tin. Tuy nhiên, với sự trỗi dậy của AI, quân đội ngày càng phụ thuộc vào các hệ thống máy móc.
Các chuyên gia về ngôn ngữ và con người đang bị thay thế bởi các kỹ sư và chuyên gia dữ liệu. Điều này đã khiến một số nhà phân tích lo ngại rằng IDF đang mất đi khả năng tư duy phản biện và khả năng đưa ra cảnh báo dựa trên kinh nghiệm.
Ông Yossi Sariel, người đứng đầu đơn vị tình báo 8200 (tình báo kỹ thuật) của IDF, là một người ủng hộ mạnh mẽ sử dụng AI trong quân đội. Ông cho rằng AI có thể giúp vượt qua "điểm nghẽn con người" trong quá trình xác định mục tiêu, cho phép quân đội hành động nhanh hơn và hiệu quả hơn. Sariel mô tả một tương lai nơi AI sẽ đóng vai trò trung tâm trong mọi khía cạnh của quốc phòng, từ giám sát biên giới đến phân tích dữ liệu.
Tuy nhiên, một số người cho rằng tập trung vào AI đã làm xói mòn các cơ chế cảnh báo truyền thống trong IDF. Các nhà phân tích cấp thấp trước đây có thể cảnh báo trực tiếp cho các chỉ huy cấp cao, nhưng sự ra đời của AI đã khiến cho những cảnh báo đó bị bỏ qua. Điều này đã có thể góp phần làm cho IDF bị bất ngờ trong cuộc tấn công ngày 7/10.
AI đã biến IDF thành một nhà máy mục tiêu, có khả năng tạo ra hàng trăm mục tiêu mỗi ngày. Theo các nguồn tin, số lượng mục tiêu bị đánh trúng ở Gaza đã tăng lên đáng kể kể từ khi AI được triển khai. Các công cụ như Habsora và Lavender đã giúp IDF thu thập và phân tích dữ liệu nhanh hơn, nhưng cũng có những lo ngại về việc liệu quá trình này có quá vội vàng và có thể bỏ qua các yếu tố quan trọng hay không.
Ngoài ra, một số người cho rằng việc sử dụng AI đã làm giảm sự cẩn trọng của quân đội trong việc xem xét các tác động dân sự của các cuộc tấn công. Có những bằng chứng cho thấy rằng IDF đã giảm các tiêu chuẩn về tỷ lệ thương vong dân sự có thể chấp nhận được, và sự phụ thuộc vào AI có thể đã góp phần làm tăng số người chết.
Những câu hỏi chưa có lời giải
Việc sử dụng AI trong cuộc chiến ở Gaza đặt ra những câu hỏi quan trọng về tương lai của chiến tranh. Liệu các hệ thống AI có đủ khả năng phân biệt giữa dân thường và tay súng?
Liệu chúng ta có thể tin tưởng vào các thuật toán để đưa ra những quyết định sinh tử? Liệu việc sử dụng AI có làm cho chiến tranh trở nên ít nhân đạo hơn? Đây là những câu hỏi chưa có lời giải đáp, và chúng cần được thảo luận một cách nghiêm túc trong thời gian tới.
Cuộc chiến ở Gaza đã chứng kiến sự trỗi dậy của AI trong chiến tranh, một diễn biến có thể sẽ định hình lại các cuộc xung đột vũ trang trong tương lai. Mặc dù AI mang lại những lợi ích về tốc độ và hiệu quả, nhưng nó cũng đặt ra những câu hỏi nghiêm túc về đạo đức, độ chính xác và hậu quả của việc sử dụng công nghệ trong chiến tranh. Việc xem xét và đánh giá kỹ lưỡng về tác động của AI trong chiến tranh là điều cần thiết để đảm bảo rằng công nghệ không làm tổn hại đến các giá trị nhân đạo cơ bản.