.jpg)
Trong quý đầu tiên của năm 2023, xuất khẩu của Trung Quốc sang Nga đã tăng 67,2% một cách đáng kinh ngạc. Ảnh: THX
Theo nhận định từ học giả Vita Spivak tại Trung tâm Á-Âu-Nga Carnegie, chuyên gia về Trung Quốc, trên trang web của Quỹ vì Hòa bình Quốc tế Carnegie (carnegieendowment.org), các biện pháp trừng phạt mới nhất đang được thảo luận tại Ủy ban châu Âu sẽ nhắm vào một số công ty Trung Quốc liên quan đến việc cung cấp các linh kiện lưỡng dụng cho Nga. Những công ty này bao gồm một số nhà sản xuất chất bán dẫn đã bị Mỹ trừng phạt, chẳng hạn như công ty bán dẫn 3HC và công ty Công nghệ King-Pai.
Bà Spivak cho rằng, các cơ quan quản lý lệnh trừng phạt của phương Tây có thể sẽ tăng cường công tác giám sát, đặc biệt là các công ty Trung Quốc, khi nhiều công ty trong số đó vẫn tiếp tục hoạt động ở Nga.
Cuộc rút lui khỏi Nga của hơn 1.000 công ty đa quốc gia kể từ tháng 2/2022 để phản đối cuộc xung đột ở Ukraine chủ yếu được thúc đẩy bởi danh tiếng hơn là những lo ngại liên quan đến lệnh trừng phạt. Trong khi một số doanh nghiệp nổi tiếng của Trung Quốc đang phải đối mặt với áp lực trừng phạt đã hạn chế tiếp xúc với Nga, thì hầu hết các công ty Trung Quốc đã làm việc tại Nga vẫn giữ im lặng, và một số thậm chí còn tăng cường sự hiện diện của họ.
Hoạt động kinh doanh của các công ty Trung Quốc dường như đang đi theo cùng một mô hình mà họ đã học được trong 8 năm làm việc dưới các lệnh trừng phạt nhằm vào Nga trước đó. Trong mọi hoàn cảnh, các công ty Trung Quốc đang tận dụng những lợi ích ngắn hạn của thị trường Nga, đồng thời tránh vi phạm các hạn chế của phương Tây.
Trong một số lĩnh vực ở thị trường Nga, các thương hiệu Trung Quốc đang tận dụng lợi thế từ sự cạnh tranh với những đối tác phương Tây giảm. Không giống như các công ty từ phương Tây, các doanh nghiệp Trung Quốc không phải đối mặt với áp lực đáng kể về danh tiếng để rút khỏi Nga. Ngược lại, ít nhất hai gã khổng lồ công nghệ Trung Quốc - Lenovo và DiDi - đã phải đối mặt với phản ứng dữ dội trên mạng xã hội Trung Quốc sau khi có thông tin cho rằng họ dự định rời khỏi Nga. Kết quả là, một số phân khúc nhất định của thị trường tiêu dùng Nga đã chứng kiến sự gia tăng rõ rệt trong tỷ trọng hàng hóa Trung Quốc thời gian gần đây.
Ví dụ, thị trường ô tô Nga bị thống trị bởi các thương hiệu Trung Quốc kể từ năm ngoái, khi chỉ có 14 trong số 60 thương hiệu ô tô còn tồn tại trên thị trường này: 11 thương hiệu Trung Quốc và 3 thương hiệu địa phương. Vào tháng 3/2023, việc thành lập Hiệp hội các nhà sản xuất ô tô Trung Quốc đã được công bố để giúp hệ thống hóa việc họ thâm nhập thị trường Nga. Theo Boris Titov, Chủ tịch Ủy ban Hữu nghị Trung Quốc - Nga, hiệp hội này cũng được kỳ vọng sẽ giúp giảm bớt các rào cản nhập khẩu phi thuế quan cho các nhà sản xuất Trung Quốc và tạo điều kiện thuận lợi cho việc nội địa hóa sản xuất của họ ở Nga.
Năm 2022, các mẫu xe Trung Quốc chiếm 20% doanh số bán ô tô mới ở Nga: tăng mạnh so với mức khoảng 6% vào năm 2021. Theo một số ước tính, thị phần bán ô tô Trung Quốc trên thị trường Nga có thể đạt 40% vào năm 2023, mặc dù giá của chúng đối với người tiêu dùng Nga có tăng. Ít nhất hai thương hiệu ô tô mới của Trung Quốc - Hongqi, một thương hiệu ô tô hạng sang và Omoda, một công ty con của thương hiệu ô tô Chery được chế tạo riêng cho thị trường Nga - sẽ đến Nga trong năm nay.
Vào cuối năm 2022, các nhà bán lẻ lớn của Nga báo cáo rằng những nhà sản xuất thiết bị gia dụng Trung Quốc hiện đang dẫn đầu phân khúc máy giặt, tủ lạnh, máy tính xách tay và điện thoại thông minh. Các báo cáo này phù hợp với dữ liệu xuất khẩu của Trung Quốc, cho thấy xuất khẩu sang Nga máy giặt tăng 35,5% và xuất khẩu tủ lạnh tăng 6,4% vào năm 2022 so với năm trước.
Một số công ty Trung Quốc đang tiếp tục kế hoạch nội địa hóa ở Nga. Haier, nhà sản xuất thiết bị gia dụng hàng đầu, đã xác nhận ý định hoàn thành việc xây dựng nhà máy thứ tư ở Nga. Vào tháng 6/2022, Haier đã nhận được khoản tài trợ ưu đãi trị giá 250 triệu rúp (khoảng 3,1 triệu USD) từ VEB, một ngân hàng phát triển thuộc sở hữu nhà nước của Nga đã bị phương Tây áp đặt trừng phạt vào tháng 3/2022. Trong khi đó, nhà máy sản xuất tủ lạnh Haier hiện có ở Nga chiếm hơn 20% thị trường tủ lạnh ở Nga vào năm ngoái.
Sau khi Apple và Samsung rút khỏi thị trường Nga, điện thoại thông minh Trung Quốc đã thống trị doanh số bán hàng ở đó, chiếm 70% thị trường vào năm 2022. Theo dữ liệu từ các nhà bán lẻ lớn nhất, những hãng dẫn đầu là Xiaomi, Realme và Tecno - mặc dù không có Huawei, một trong những nhà sản xuất công nghệ lớn nhất của Trung Quốc.
Tuy nhiên, các biện pháp trừng phạt đang ngăn cản một số công ty Trung Quốc tiếp tục hợp tác ở Nga. Vào tháng 9/2022, tập đoàn Weichai, nhà sản xuất động cơ diesel thuộc sở hữu nhà nước Trung Quốc, đã ngừng cung cấp cho đối tác sản xuất xe tải Kamaz của Nga, vốn đã bị Mỹ và EU trừng phạt vào tháng 6/2022. Hãng Reuters đưa tin rằng việc hạn chế nguồn cung diễn ra sau một cảnh báo về các biện pháp trừng phạt thứ cấp do Chính phủ Trung Quốc ban hành đối với tất cả các doanh nghiệp nhà nước làm việc với Nga. Vào tháng 9/2022, liên doanh của hai công ty, Kamaz Weichai LLC, được đổi tên thành Volzhskiye Industrial Engines LLC, nhằm loại trừ bất kỳ liên quan nào về sự tham gia của Trung Quốc.
Rủi ro trừng phạt dường như cũng đã ngăn cản số lượng nhà đầu tư Trung Quốc vốn đã hạn chế ở Nga. Vào năm 2022, Nga không nhận được khoản đầu tư lớn nào từ Trung Quốc, mặc dù Bắc Kinh đã tăng cường tài trợ cho các dự án thuộc sáng kiến Vành đai và Con đường ở các quốc gia khác.
Vào tháng 3/2022, Sinopec, một trong những nhà đầu tư lớn nhất trong lĩnh vực năng lượng ở Nga, đã đóng băng các cuộc đàm phán về khoản đầu tư 500 triệu USD theo kế hoạch vào một nhà máy hóa dầu ở Nga. Đối tác của Sinopec trong dự án được kế hoạch là Sibur, Gennady Timchenko, đã bị Mỹ liệt vào danh sách trừng phạt từ năm 2014, và đã được thêm vào danh sách trừng phạt của EU và Anh vào năm 2022.
Bà Spivak kết luận, với áp lực từ việc gia tăng các biện pháp trừng phạt đối với Nga và căng thẳng của chính Bắc Kinh với phương Tây ngày càng gia tăng, các doanh nghiệp Trung Quốc sẽ ngày càng gặp khó khăn khi tiếp tục hoạt động dưới áp lực của các biện pháp trừng phạt. Tuy nhiên, một số công ty đang tìm cách thích nghi. Trong quý đầu tiên của năm 2023, xuất khẩu của Trung Quốc sang Nga đã tăng 67,2% một cách đáng kinh ngạc. Trước năm 2022, các công ty năng lượng thuộc sở hữu nhà nước của Trung Quốc chi phối sự hợp tác kinh tế của Bắc Kinh với Moskva. Ngày nay, các công ty tiêu dùng tư nhân và các nhà sản xuất khu vực với mức độ tiếp xúc quốc tế hạn chế dường như đang dẫn đầu.