Toàn cảnh cuộc giao tranh mới đẩy Syria tới bờ vực của nội chiến toàn diện

Trang tin The War Zone ngày 9/3 cho biết các tay súng trung thành với chế độ Assad trước đây đã nổi dậy chống lại lực lượng chính phủ ở khu vực ven biển đầy bất ổn phía Tây Bắc Syria. Syria một lần nữa đang đứng bên bờ vực của một cuộc nội chiến toàn diện khi giao tranh bùng phát giữa chính quyền mới ở Damascus và các tay súng trung thành với cựu Tổng thống Bashar al-Assad.

Trọng điểm giao tranh gây ra cái chết của hàng trăm người

Trong vài ngày qua, giao tranh dữ dội đã diễn ra ở khu vực ven biển, với các báo cáo cho thấy hàng chục người thuộc cộng đồng thiểu số Alawite đã bị lực lượng an ninh Syria hành quyết.

Bạo lực hiện nay ở Syria là nghiêm trọng nhất kể từ khi lực lượng nổi dậy Hayat Tahrir al-Sham (HTS) lật đổ chế độ Assad vào tháng 12 năm ngoái và thiết lập một chính phủ chuyển tiếp theo đường lối Hồi giáo.

Theo Mạng lưới Nhân quyền Syria (SNHR) có trụ sở tại Anh, khoảng 125 dân thường đã bị lực lượng an ninh chính phủ hành quyết ở Tây Bắc Syria trong hai ngày qua. Tổng số người thiệt mạng trong cùng khoảng thời gian này là khoảng 240 người, trong đó có 100 binh sĩ thuộc lực lượng an ninh Syria và 15 dân thường bị các tay súng trung thành với chế độ Assad sát hại. Số người bị thương còn nhiều hơn nữa.

SNHR đã ghi nhận các vụ “hành quyết quy mô lớn tại hiện trường đối với nam giới và thanh niên, mà không có sự phân biệt rõ ràng giữa dân thường và chiến binh” ở Tây Bắc Syria.

Trong khi đó, theo số liệu do Tổ chức Giám sát Nhân quyền Syria (SOHR) công bố ngày 8/3, ít nhất 237 người đã thiệt mạng ở khu vực ven biển của Syria, kể từ khi căng thẳng quân sự bùng phát ngày 6/3. Đây là những cuộc giao tranh đẫm máu nhất ở Syria kể từ khi chính quyền cũ sụp đổ hồi tháng 12 năm ngoái.

Hãng tin Step của Syria đưa tin rằng lực lượng chính phủ đã giết hại khoảng 70 cựu binh thuộc chế độ Assad, trong khi hơn 25 người khác bị bắt ở Jableh và các khu vực lân cận.

Về phía chính quyền, người phát ngôn Bộ Quốc phòng Syria, Đại tá Hassan Abdul Ghani, cảnh báo những người trung thành với Assad rằng: “Hàng nghìn người đã lựa chọn đầu hàng và trở về với gia đình, trong khi một số vẫn khăng khăng chạy trốn và chết để bảo vệ những kẻ sát nhân và tội phạm”.

“Lựa chọn đã rõ ràng: hạ vũ khí hoặc đối mặt với số phận tất yếu của các người”, Đại tá Hassan Abdul Ghani nhấn mạnh

Trong một tuyên bố ngày 7/3, Tổng thống lâm thời Ahmed al-Sharaa cũng kêu gọi các nhóm vũ trang trung thành với chế độ Assad cũ hạ vũ khí.

“Khi chúng ta từ bỏ đạo đức của mình, chúng ta tự hạ thấp bản thân xuống cùng cấp độ với kẻ thù”, ông al-Sharaa nói trong một bài phát biểu qua video và cho biết: “Tàn dư của chế độ sụp đổ đang tìm cách khiêu khích để tạo ra những hành vi vi phạm mà chúng có thể lợi dụng”.

Các cuộc đụng độ chủ yếu diễn ra ở hai thành phố Latakia và Tartus, nơi lệnh giới nghiêm đã được ban hành. Các báo cáo đầu tiên về giao tranh xuất hiện từ thị trấn Jableh, thuộc tỉnh Latakia, khi các tay súng trung thành với chế độ Assad phục kích lực lượng an ninh Syria.

Ít nhất một video, đã được đài BBC của Anh xác minh, cho thấy một thi thể bị kéo lê sau một chiếc xe hơi ở Latakia.

Tổ chức Quan sát Nhân quyền Syria (SOHR), một nhóm giám sát chiến tranh có trụ sở tại Anh, mô tả các tay súng đã phục kích lực lượng chính phủ, tấn công các trạm kiểm soát và trụ sở dọc theo bờ biển. Một số báo cáo cho thấy các tay súng đã kiểm soát được một số khu vực quân sự trong khu vực sau khi phát động các cuộc tấn công từ dãy núi Latakia. Đặc biệt, một phần các thị trấn Qardaha và Baniyas được cho là đã rơi vào tay lực lượng trung thành với Assad.

Một video khác, cũng đã được đài BBC xác minh, cho thấy giao tranh tiếp diễn sâu hơn trong nội địa, tại thành phố Homs (xem video bên dưới). Đoạn phim ghi lại cảnh các tay súng sử dụng vũ khí tự động bắn vào một tòa nhà, sau đó một đám cháy bùng lên bên trong.

Phản ứng của chính phủ Syria

Trước tình trạng bạo lực leo thang, chính phủ Syria đã triển khai hàng nghìn binh sĩ đến tây Bắc Syria và tấn công lực lượng trung thành với chếc độ Assad bằng trực thăng vũ trang, thiết bị bay không người lái và pháo binh.

Theo truyền thông nhà nước Syria, vào ngày 7/3, lực lượng chính phủ đã phát động một chiến dịch lớn tại thị trấn Qardaha, tỉnh Latakia. Bộ Quốc phòng Syria cho biết quân đội của họ đang nhắm mục tiêu vào các tòa nhà và đồi núi quanh thị trấn, nơi các tay súng thuộc chế độ cũ đang ẩn náu.

Nhìn chung, chiến dịch của lực lượng chống chính phủ dường như đã được lên kế hoạch khá kỹ lưỡng.

Một cựu sĩ quan thuộc chế độ Assad đã phát hành một video ngay sau khi cuộc tấn công bắt đầu, gọi đây là “Chiến dịch Lá chắn Ven biển”. Ông ta cũng kêu gọi các cộng đồng khác nhau của Syria nổi dậy chống lại chính quyền Damascus.

Vai trò của Liên bang Nga và các cường quốc khác

Khu vực ven biển là thành trì chính của cộng đồng Alawite, nhóm thiểu số mà gia tộc Assad thuộc về. Trước đây, khu vực này luôn trung thành với ông Assad. Kể từ khi chế độ cũ sụp đổ, các nhà hoạt động Alawite cho biết cộng đồng của họ đã phải hứng chịu bạo lực và các cuộc tấn công, đặc biệt là ở vùng nông thôn Homs và Latakia. Hiện nay, bạo lực nhằm vào người Alawite đã gia tăng, bao gồm cả những vụ giết người để trả thù.

SNHR cho biết tại thị trấn al-Mukhtariya, tỉnh Latakia, khoảng 40 dân thường đã bị hành quyết tập thể. Các video – chưa được xác minh độc lập – cho thấy các thi thể mặc thường phục bị chất chồng lên nhau, cùng cảnh các tay súng hành quyết những người đàn ông dường như không có vũ khí.

Bộ Nội vụ Syria đã thừa nhận rằng một số “vi phạm cá nhân” đã xảy ra. Họ tuyên bố rằng điều này là do dân thường bị tấn công khi đang di chuyển về phía các ngôi làng bị lực lượng trung thành với chế độ Assad chiếm đóng. Tuy nhiên, bộ này không nhận trách nhiệm về bất kỳ vụ hành quyết nào bị cáo buộc.

Có một rủi ro lớn rằng giao tranh sẽ bùng phát dữ dội hơn sau khi chế độ Assad sụp đổ, và không có gì ngạc nhiên khi trọng tâm hiện nay là khu vực ven biển. Rõ ràng, khu vực này đặt ra một thách thức an ninh lớn cho tổng thống lâm thời.

Tuy nhiên, vấn đề không chỉ giới hạn ở đây.

Những ngày gần đây, tình trạng bạo lực cũng gia tăng ở miền Nam Syria, nơi lực lượng chính phủ đụng độ với lực lượng Druze. Các căng thẳng của chính quyền mới với các phe phái nổi dậy khác, chẳng hạn như người Kurd, cũng là một vấn đề.

Bối cảnh liên minh phức tạp càng làm tình hình thêm rối ren: Thổ Nhĩ Kỳ ủng hộ mạnh mẽ chính quyền mới và thù địch với người Kurd, trong khi Mỹ lại hỗ trợ lực lượng người Kurd. Israel cũng đang mở rộng vùng đệm ở miền Nam Syria do lo ngại về chính quyền mới.

Hiện vẫn chưa rõ liệu Liên bang Nga hỗ trợ chính quyền mới hay không khi mà Moskva (Moscow) đang tập trung vào cuộc chiến ở Ukraine. Tuy nhiên, Liên bang Nga vẫn có thể tìm cách duy trì quyền tiếp cận các căn cứ quân sự tại Syria.

Trong khi đó, tình trạng bạo lực leo thang ở khu vực ven biển vẫn là một mối quan ngại lớn, có thể leo thang thành một cuộc nội chiến toàn diện.

Quan ngại của các nước và tổ chức quốc tế

Trong các tuyên bố riêng rẽ ngày 8/3, Liên đoàn Arab (AL), Ai Cập và Iraq đã lên tiếng quan ngại về tình hình an ninh tại Syria.

AL khẳng định đã và đang theo dõi sát tình hình an ninh ở Syria với mối quan ngại lớn, đồng thời lên án các hành vi bạo lực và giết người không kiểm soát, cũng như bất kỳ sự can thiệp nào từ bên ngoài vào tình hình nội bộ ở Syria.

Tuyên bố cho biết thêm những diễn biến đang diễn ra ở Syria đòi hỏi phải tập trung vào các chính sách và biện pháp tăng cường sự ổn định và hòa bình để ngăn chặn các nỗ lực gây bất ổn cho Syria và cản trở quá trình phục hồi của nước này.

Cũng trong ngày 8/3, Bộ Ngoại giao Iraq đã bày tỏ quan ngại về những diễn biến an ninh đang diễn ra ở Syria, kêu gọi bảo vệ dân thường và kiềm chế từ tất cả các bên. 

Bộ này nhấn mạnh rằng Iraq hoàn toàn phản đối việc tấn công dân thường vô tội, đồng thời cảnh báo việc bạo lực tiếp diễn sẽ làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng và làm gia tăng bất ổn trong khu vực. 

Theo tuyên bố, Iraq kêu gọi tất cả các bên kiềm chế và theo đuổi đối thoại để giải quyết tranh chấp thay vì sử dụng giải pháp quân sự.

Về phần mình, vào ngày 8/3, Pháp đã lên án các hành vi bạo lực tại Syria nhằm vào thường dân vì lý tín ngưỡng cũng như nhằm vào các tù nhân, trong bối cảnh một tổ chức giám sát cho biết hơn 500 người Alawite đã thiệt mạng trong những ngày gần đây.

Bộ Ngoại giao Pháp ra tuyên bố kêu gọi chính quyền mới của Syria "đảm bảo tiến hành các cuộc điều tra độc lập để làm sáng tỏ những tội ác này, và đưa thủ phạm ra xét xử".