Ảnh tư liệu, lực lượng Kiểm lâm Vườn quốc gia Côn Đảo diễn tập phòng cháy, chữa cháy rừng. Ảnh: TTXVN phát
Côn Đảo thành một trong những khu bảo tồn rừng, biển thành công nhất Việt Nam, được nhiều tổ chức bảo tồn uy tín trong nước và quốc tế công nhận. Tuy nhiên, ngày 1/3/2025, quyết định chuyển Hạt Kiểm lâm Vườn Quốc gia Côn Đảo nhập vào Chi cục Kiểm lâm tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu để trở thành Hạt Kiểm lâm cấp huyện đã khiến Vườn Quốc gia Côn Đảo như một khu vườn đầy sản vật mà không có lớp bảo vệ.
Theo quyết định trên, toàn bộ 17 công chức Kiểm lâm cùng các trang thiết bị chuyên dụng được bàn giao về Chi cục Kiểm lâm tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu. Ban Quản lý Vườn quốc gia chỉ còn lại lực lượng bảo vệ rừng chuyên trách. Ông Nguyễn Phùng Hoàng, Phụ trách Trạm Côn Sơn (Phòng Bảo tồn và Hợp tác Quốc tế, Ban Quản lý Vườn Quốc gia Côn Đảo) cho biết, khó khăn lớn nhất hiện nay là lực lượng bảo vệ rừng không có thẩm quyền xử phạt. Khi phát hiện vi phạm, chúng tôi không thể lập hồ sơ xử lý triệt để, đảm bảo tính răn đe.
Không còn lực lượng kiểm lâm có chức năng xử phạt đã tạo ra một "lỗ hổng" lớn về pháp lý và các đối tượng khai thác thủy sản trái phép đã nhanh chóng tận dụng kẽ hở này. Các hoạt động đánh bắt bất hợp pháp, đặc biệt là vào ban đêm và tại những khu vực hẻo lánh đã xảy ra liên tục, phức tạp, gây áp lực lớn lên hệ sinh thái biển vốn rất nhạy cảm.
Theo báo cáo của Trạm Côn Sơn, đến hết tháng 7/2025, đơn vị đã tổ chức 39 lượt tuần tra biển và 15 lượt tuần tra, trực tại các bãi triều cạn. Qua đó, Trạm đã lập 5 biên bản làm việc ban đầu đối với một tàu cá sử dụng đèn pha công suất lớn để đánh bắt cá cơm trái phép, hai phương tiện thủy nội địa và hai người dân đang khai thác thủy sản trái phép. Ngoài ra, đơn vị còn yêu cầu 147 lượt phương tiện thủy nội địa neo đậu trái phép rời khỏi khu vực; truy đuổi 72 lượt tàu cá sử dụng đèn pha công suất lớn để đánh bắt cá cơm trái phép; tuyên truyền cho 78 lượt người dân có ý định đánh bắt thủy sản trái phép rời đi. Trạm cũng đã phát hiện và thu giữ 54 tay lưới ba lớp cùng một giàn câu giăng dài 500 m.
Tiến sĩ Vũ Ngọc Long, nguyên Viện trưởng Viện Sinh thái rừng Miền Nam nhận định, quyết định sáp nhập Hạt Kiểm lâm Vườn Quốc gia Côn Đảo vào Chi cục Kiểm lâm tỉnh chưa phù hợp với quy định cũng như thực tế đặc thù của Vườn Quốc gia Côn Đảo.
Cụ thể, theo Nghị định 01/2019 và Nghị định 159/2024 của Chính phủ về Kiểm lâm và lực lượng bảo vệ rừng chuyên trách vẫn cho phép tồn tại mô hình "Hạt Kiểm lâm rừng đặc dụng, Hạt Kiểm lâm rừng phòng hộ" trực thuộc các Ban Quản lý rừng đặc dụng, Ban Quản lý rừng phòng hộ. Như vậy, việc duy trì Hạt Kiểm lâm Vườn Quốc gia Côn Đảo là một tất yếu khách quan, một yêu cầu cần thiết để Ban Quản lý Vườn Quốc gia Côn Đảo tiếp tục quản lý bảo vệ, bảo toàn gần 6.000 ha rừng đặc dụng và 14.000 ha hợp phần bảo tồn biển.
Còn kết quả kiểm kê rừng toàn quốc năm 2024 được Bộ Nông nghiệp và Môi trường công bố, toàn huyện Côn Đảo trước đây (nay là Đặc khu Côn Đảo) có tổng diện tích rừng tự nhiên, rừng trồng khoảng 6.400 ha; trong đó, rừng đặc dụng là rừng tự nhiên thuộc Ban Quản lý Vườn Quốc gia Côn Đảo quản lý gần 5.900 ha, rừng ngoài quy hoạch 3 loại rừng do UBND huyện Côn Đảo quản lý khoảng 500 ha.
Cũng theo Nghị định 01/2019 và Nghị định 159/2024 của Chính phủ về Kiểm lâm và lực lượng bảo vệ rừng chuyên trách thì tiêu chí thành lập Hạt Kiểm lâm cấp huyện là không đủ điều kiện bởi vì Đặc khu Côn Đảo hiện trạng chỉ có 500 ha rừng ngoài quy hoạch 3 loại rừng, kể từ ngày 1/7/2025 theo mô hình tổ chức chính quyền địa phương thì không còn cấp huyện, nên việc ra đời và duy trì Hạt Kiểm lâm cấp huyện ở Đặc khu Côn Đảo là bất hợp lý, không phù hợp với quy định pháp luật hiện hành. Hơn nữa, Hạt Kiểm lâm Côn Đảo không có chức năng, nhiệm vụ bảo tồn biển, không trực tiếp bám đảo, bám biển giữ rừng, giữ biển, bảo tồn thiên nhiên như Hạt Kiểm lâm Vườn Quốc gia Côn Đảo.
Trước thực trạng trên, Giám đốc Ban Quản lý Vườn Quốc gia Côn Đảo Nguyễn Khắc Pho cho biết, Ban vừa có tờ trình gửi UBND TP. Hồ Chí Minh đề xuất tổ chức lại Hạt Kiểm lâm Vườn Quốc gia Côn Đảo theo mô hình Hạt Kiểm lâm rừng đặc dụng. Theo đó, Hạt Kiểm lâm chịu sự quản lý trực tiếp, toàn diện của Ban Quản lý Vườn quốc gia Côn Đảo, đồng thời chịu sự kiểm tra, hướng dẫn chuyên môn của Chi cục Kiểm lâm TP. Hồ Chí Minh.
Mô hình này mang lại những hiệu quả và tác động tích cực trên nhiều phương diện, khôi phục chức năng kép trước đây, đảm bảo việc quản lý và bảo vệ cả rừng và biển, tuân thủ Luật Lâm nghiệp và Luật Thủy sản; khôi phục lực lượng và thẩm quyền đủ mạnh để xử lý các vi phạm, nâng cao tính răn đe, đáp ứng yêu cầu công việc và thực hiện đúng chủ trương tinh gọn bộ máy của nhà nước.
Lực lượng bảo vệ rừng chuyên trách Trạm Côn Sơn, Phòng Bảo tồn và Hợp tác Quốc tế-Ban quản lý Vườn quốc gia Côn Đảo truy đuổi tàu cá sử dụng đèn pha công suất lớn để đánh bắt cá cơm trái phép trong hợp phần bảo tồn biển. Ảnh: TTXVN phát
Vườn Quốc gia Côn Đảo có hệ sinh thái rừng - biển đa dạng bậc nhất Việt Nam hiện nay bao gồm cả các loài quý hiếm như: bò biển (Dugong), rùa biển, các rạn san hô và thảm cỏ biển… đang đứng trước nguy cơ bị tàn phá nặng nề. Hậu quả không chỉ giới hạn ở khía cạnh môi trường mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến kinh tế, làm giảm sức hấp dẫn của du lịch sinh thái Côn Đảo. Vì vậy, việc tổ chức lại công tác bảo vệ rừng, biên tại Vườn Quốc gia Côn Đảo rất cấp bách, cần chính quyền TP. Hồ Chí Minh quan tâm, sớm xử lý.