Loài nấm nhện thây ma mới được phát hiện, Gibellula attenboroughii, có khả năng dụ nhện hang ra khỏi hang trước khi giết chết chúng. Ảnh: CNN
Theo nghiên cứu được công bố ngày 24/1 trên Tạp chí Fungal Systematics and Evolution, loại nấm mới có tên Gibellula attenboroughii, hoạt động giống như nấm thây ma ở kiến. Nó dường như điều khiển con mồi di chuyển đến vị trí thích hợp để nấm phát tán.
Tuy nhiên, cách loại nấm này ảnh hưởng đến não của nhện vẫn còn là một bí ẩn, và vẫn còn nhiều câu hỏi về sự tiến hóa cũng như tác động sinh thái của loài này.
Tiến sĩ João Araújo, một trong các tác giả nghiên cứu và là chuyên gia về nấm tại Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Đan Mạch, cho biết: “Chúng ta biết rất rõ về nấm thây ma ở kiến, ong bắp cày và một số loài khác, nhưng loài này thuộc họ khác. Vì vậy, đây là một ví dụ mới về việc nấm điều khiển hành vi của vật chủ. Điều này rất thú vị, nhưng không phổ biến trong thế giới ký sinh”.
Phát hiện này mở ra cơ hội nghiên cứu sâu hơn về các loài nấm kiểm soát động vật, cũng như giúp hiểu rõ hơn về sự đa dạng của nấm mà chúng ta vẫn chưa khám phá hết.
Phát hiện nấm 'zombie' ở nhện
Loài nấm G. attenboroughii là một phần của một nhánh nấm lớn hơn, chuyên lây nhiễm cho nhện. Các nhà khoa học đã quan sát thấy một loài nấm Gibellula khác (G. aurea) có thể khiến nhện di chuyển đến mặt dưới của lá trước khi chết, như được mô tả trong nghiên cứu của Tiến sĩ Araújo vào tháng 11/2022. Tuy nhiên, hành vi này không rõ ràng bằng cách mà G. attenboroughii tác động lên nhện hang.
Cho đến nay, các nhà khoa học chỉ thấy loài nấm này lây nhiễm cho hai loài nhện hang động ở châu Âu – gồm Metellina merianae và Meta menardi.
Lần đầu tiên loại nấm này được phát hiện trong một câu chuyện thú vị. Năm 2021, một đoàn làm phim truyền hình đã phát hiện loại nấm này trên một con nhện khi quay phim tại một kho thuốc súng bỏ hoang ở Bắc Ireland. Đoàn làm phim nhận thấy rằng con nhện đã tự di chuyển ra ngoài mạng của nó trước khi chết, cho thấy nấm đã gây ra sự thay đổi hành vi.
Các quan sát sau đó cho thấy nhiều con nhện nhiễm bệnh trong các hang động ở Bắc Ireland và Ireland, chúng thường sống ở các khu vực hở trên nóc hang hoặc tường.
Nấm ảnh hưởng đến hành vi nhện
Một con nhện bị nhiễm G. attenboroughii ở giai đoạn sản xuất bào tử. Ảnh: CNN
Tiến sĩ Jay Stafstrom, chuyên gia về sinh thái học cảm giác của loài nhện, cho biết: “Hầu hết các loài nhện đều thích ở trong mạng của chúng. Tuy nhiên, một loại nấm có thể lây nhiễm và thay đổi hành vi của nhện để giúp phát tán bào tử, điều này thật thú vị”.
Các nhà nghiên cứu cho biết họ chưa xác định được cơ chế chính xác mà loại nấm này sử dụng, nhưng họ giả thuyết rằng nấm dụ nhện ra khỏi hang ổ để chúng tiếp xúc với luồng không khí, giúp nấm phát tán bào tử. Họ cũng chưa biết nấm giải phóng chất chuyển hóa nào có thể tác động đến não của nhện.
Mặc dù vậy, ông Araújo không nghĩ rằng loài nhện bị ảnh hưởng sẽ gặp nguy hiểm, vì nấm này đã tiến hóa và tồn tại cùng nhện hàng triệu năm nay.
Khám phá tiềm năng của nấm
Loại nấm Gibellula attenboroughii cũng được tìm thấy trong các hệ thống hang động ở Bắc Ireland. Ảnh: CNN
Các nhà nghiên cứu lưu ý rằng loại nấm này có thể giúp duy trì sự cân bằng trong hệ sinh thái. Ví dụ, giống như nấm thây ma ở kiến, nấm này có thể điều chỉnh quần thể nhện, giúp duy trì sự ổn định của các loài.
Tiến sĩ Matthew Nelsen, nhà sinh vật học tiến hóa tại Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Field, cho biết hiện có khoảng 150.000 loài nấm đã được ghi nhận, nhưng chỉ là một phần nhỏ trong tổng số loài nấm thực sự tồn tại. Ông hy vọng nghiên cứu này sẽ giúp thúc đẩy nỗ lực khám phá thêm về sự đa dạng của nấm.
Ông Nelsen cũng chỉ ra rằng nấm thây ma có thể là một nguồn thức ăn quan trọng cho các loài nấm khác, làm sáng tỏ thêm hệ sinh thái phức tạp xung quanh chúng.
Không cần lo ngại về nấm “zombie” lây nhiễm cho con người
Mặc dù câu chuyện về nấm zombie có thể gợi lên những tưởng tượng kinh dị về việc nấm lây nhiễm con người như trong phim “The Last of Us”, Tiến sĩ Nelsen khẳng định rằng loài nấm Gibellula attenboroughii chỉ ảnh hưởng đến nhện. Để lây nhiễm con người, nấm này sẽ cần phải tiến hóa.
“Mặc dù chắc chắn có một số loại nấm sống trong hang động gây ra vấn đề cho con người, nhưng đây là một phần của nhóm nấm chỉ lây nhiễm cho loài nhện. Để lây nhiễm sang con người, nó sẽ phải tiến hóa để chịu đựng nhiệt độ cơ thể ấm áp và vượt qua hệ miễn dịch của chúng ta, cả hai đều đóng vai trò là hàng phòng thủ mạnh mẽ chống lại hầu hết các loại nấm”, ông nói thêm.
Tiến sĩ Araújo và nhóm nghiên cứu của ông dự định sẽ tiếp tục khám phá các loài nấm lây nhiễm nhện để hiểu rõ hơn về nguồn gốc và sự tiến hóa của chúng. Kiến thức sâu hơn về những loại nấm này có thể mang lại ứng dụng tiềm năng trong việc bảo vệ mùa màng hoặc thậm chí hỗ trợ nghiên cứu y học cho con người.
“Hãy tưởng tượng nếu chúng ta có thể tìm ra các chất chuyển hóa mà nấm này giải phóng trong não nhện. Điều này có thể mở ra cơ hội nghiên cứu mới cho các bệnh thoái hóa thần kinh, như bệnh Alzheimer”, ông nói.