Đây là một giải pháp công nghệ thân thiện với môi trường, tiết kiệm chi phí và có tính ứng dụng cao tại các địa phương. Công trình được đánh giá là mô hình tiêu biểu trong triển khai xử lý rác tại nguồn, hướng đến xây dựng nông thôn mới bền vững.
Tiết kiệm chi phí, không cần chế phẩm sinh học
Theo chủ nhiệm công trình, Tiến sỹ Võ Anh Khuê (trường Cao đẳng Công Thương miền Trung), công trình được thiết kế theo nguyên lý khí hiệu. Đây là cơ chế xử lý rác bằng cách tạo dòng lưu thông khí trong không gian thùng ủ, nhằm kích thích quá trình phân hủy sinh học tự nhiên. Thiết bị gồm hai lớp: Lớp trong là khối rác hữu cơ có đục lỗ thoáng khí, lớp ngoài là kết cấu bảo vệ ngăn mùi và không thấm nước. Quá trình ủ hoàn toàn không sử dụng chế phẩm vi sinh, không phát sinh mùi hôi, không rỉ nước, đồng thời giảm thiểu đáng kể ô nhiễm không khí, đất và nước, những vấn đề thường gặp khi xử lý rác bằng phương pháp thủ công hoặc chôn lấp.
Rác thải hữu cơ như rau củ, trái cây, thực phẩm thừa sau khi đưa vào thiết bị sẽ trải qua quá trình phân hủy trong khoảng 60 ngày, tạo thành phân compost (mùn hữu cơ) giàu dinh dưỡng có thể sử dụng trực tiếp cho cây trồng. Ngoài ra, thiết bị còn được thiết kế hai cửa lấy phân đối diện nhau và có hệ thống thoát nước đáy tự động, giúp người dùng dễ thao tác, không lo tắc nghẽn hay mùi khó chịu như nhiều thùng rác thông thường trên thị trường.
Nguyên vật liệu chế tạo thùng cũng được tính toán để tiết kiệm và thân thiện với môi trường. Nhóm nghiên cứu sử dụng nhựa tái chế (HDPE) vừa đảm bảo độ bền, vừa góp phần giảm thiểu rác thải nhựa. Thiết bị có nhiều kích thước khác nhau (120 lít, 220 lít, 700 lít, 1000 lít), đáp ứng nhu cầu sử dụng đa dạng, từ hộ gia đình nhỏ lẻ đến cụm dân cư và cơ sở công cộng.
Tiến sỹ Võ Anh Khuê cho biết, thiết bị ủ rác này hiện đã được ứng dụng tại nhiều tỉnh thành như Phú Yên, Bình Định và đang tiếp tục nhân rộng sang các địa phương khác. “Người dân đánh giá cao tính đơn giản, tiện dụng và đặc biệt là hiệu quả tiết kiệm khi không cần mua phân bón hay thuê xử lý rác. Thiết bị còn có thể gắn liền với các mô hình nông nghiệp xanh, bền vững,” Tiến sỹ Võ Anh Khuê chia sẻ.
Với hiệu quả đã được kiểm chứng tại thực địa, công trình đã được trao giải Khuyến khích Giải thưởng Sáng tạo Khoa học Công nghệ Việt Nam năm 2024 và nhiều giải thưởng khác như: Giải Ba Hội thi sáng tạo kỹ thuật tỉnh Phú Yên lần thứ 10, giải Ba Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh Phú Yên và giải Ba của Tư lệnh Quân khu V năm 2023. Công trình cũng được lựa chọn đưa vào tài liệu “Mô hình sáng kiến hay trong xây dựng nông thôn mới năm 2023” của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, qua đó góp phần định hướng rõ hơn việc ứng dụng khoa học công nghệ vào cải thiện chất lượng sống cho người dân nông thôn.
Từ chính sách đến thực tiễn
Trong quá trình triển khai công trình nghiên cứu này, nhóm tác giả đã chủ động thực hiện thủ tục đăng ký bảo hộ sở hữu trí tuệ đối với thiết bị và nhãn hiệu sản phẩm tại Cục Sở hữu trí tuệ Việt Nam, từng bước xây dựng chuỗi giá trị sáng tạo khép kín, hướng tới thương mại hóa sản phẩm thay vì chỉ dừng lại ở phạm vi nghiên cứu.
Cũng theo Tiến sỹ Võ Anh Khuê, việc Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia được xem là nguồn động lực quan trọng, tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình nghiên cứu, chuyển giao và ứng dụng kết quả vào thực tế. Nghị quyết này được nhìn nhận như một định hướng chiến lược dài hạn, khẳng định vai trò trung tâm của khoa học và công nghệ trong sự phát triển của đất nước; góp phần cổ vũ các nhóm nghiên cứu địa phương mạnh dạn triển khai những mô hình công nghệ đơn giản, chi phí thấp nhưng có khả năng mang lại hiệu quả bền vững và dễ nhân rộng.
Nhóm nghiên cứu bày tỏ kỳ vọng, với cơ chế hỗ trợ ngày càng rõ ràng từ Nghị quyết 57, những sáng kiến như thiết bị ủ rác sẽ tiếp tục được nhân rộng trong cộng đồng, gắn liền với mục tiêu về môi trường trong các tiêu chí xây dựng nông thôn mới nâng cao và kiểu mẫu.
Bên cạnh đó, nhóm tác giả cũng đề xuất cần có thêm các chính sách hỗ trợ cụ thể hơn về tài chính, truyền thông và kỹ thuật chuyển giao để thiết bị có thể tiếp cận rộng rãi hơn trong cộng đồng. Mục tiêu lâu dài không chỉ nhằm xử lý rác thải tại nguồn mà còn hướng tới nâng cao ý thức cộng đồng về lối sống xanh, thúc đẩy mô hình kinh tế tuần hoàn và phát triển bền vững.