Nhiều sản phẩm có giá trị phục vụ cuộc sống
Trên thực tế cho thấy nhiều quốc gia và nhà khoa học thường chọn nghiên cứu ứng dụng bởi lĩnh vực này có thể thấy ngay thành quả. Tuy nhiên, muốn phát triển bền vững thì phải chú trọng khoa học cơ bản. Nghiên cứu cơ bản cần thời gian dài mà lại khó hơn, thế nhưng, khi thành công thì mang lại lợi ích rất lớn. Ví dụ như nghiên cứu về công nghệ sinh học, biến đổi gen, vật liệu mới, trí tuệ nhân tạo... xuất phát từ khoa học cơ bản đã mang lại giá trị vô cùng lớn.
Tiến sĩ Sinh học Nguyễn Hữu Tiền (Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật - Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam) trao đổi kinh nghiệm với đồng nghiệp trong phòng nghiên cứu tuyến trùng học. Ảnh: Minh Đức/TTXVN
Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam là một trong những đơn vị hàng đầu về nghiên cứu cơ bản của cả nước, trong đó có nhiều lĩnh vực đạt trình độ tiên tiến trong khu vực và quốc tế. Tiêu biểu là công trình Toán học của Giáo sư Hoàng Tụy. Trong lĩnh vực vật lý, Giáo sư Nguyễn Văn Hiệu được trao tặng Giải thưởng Lênin năm 1986 nhờ khám phá ra định luật về bất biến kích thước của quá trình sinh hạt cơ bản, ông là người Việt Nam duy nhất được nhận giải thưởng danh giá này của nhà nước Liên Xô.
Theo báo cáo của Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, trong 5 năm qua, Viện Hàn lâm đã công bố trên 12.000 công trình khoa học, trong đó, số công trình công bố quốc tế là 8.400, tăng 73% so với giai đoạn trước, đạt trung bình mỗi năm là 1.650 công trình công bố quốc tế. Trong giai đoạn 2020 - 2025, Viện Hàn lâm đã được cấp 292 bằng độc quyền sở hữu trí tuệ (trong đó có 09 bằng độc quyền sáng chế quốc tế). Viện Hàn lâm không chỉ dẫn dầu mà còn chiếm thị phần lớn về Bằng sáng chế và giải pháp hữu ích của người Việt trong cả nước. Viện đã được tổ chức Clarivate (Vương quốc Anh) trao tặng giải thưởng “Dẫn đầu đổi mới sáng tạo khu vực Nam Á và Đông Nam Á” năm 2020, 2021.
Viện Hàn lâm cũng là đơn vị có bề dày truyền thống và đã khẳng định vị thế hàng đầu về nghiên cứu cơ bản và ứng dụng triển khai trong lĩnh vực các khoa học trái đất tại Việt Nam. Viện đã chủ trì thực hiện nhiều công trình khoa học nền tảng, có giá trị to lớn, tiêu biểu như: Năm 1996 ra Tập bản đồ Atlas Quốc gia Việt Nam; năm 2009 ra Tập bản đồ Atlas điều kiện tự nhiên và môi trường vùng biển Việt Nam và kế cận; các Tập Atlas tổng hợp vùng Tây Nguyên qua nhiều giai đoạn; năm 2024, xây dựng thành công nền địa hóa đa mục tiêu quốc gia, điều tra các khoáng sản chiến lược, góp phần quản lý và sử dụng bền vững tài nguyên thiên nhiên. Viện Hàn lâm cũng là đơn vị được Chính phủ giao trong lĩnh vực cảnh báo thiên tai với hệ thống quan trắc động đất và cảnh báo sóng thần hiện đại.
Viện Hàn lâm đã điều tra, quan trắc tổng thể về đa dạng sinh học của Việt Nam. Nghiên cứu tổng hợp, phát hiện các chất có hoạt tính sinh học và sử dụng hợp lý nguồn tài nguyên thiên nhiên của Việt Nam; khai thác, sử dụng hợp lý nguồn tài nguyên sinh vật biển Việt Nam nhằm tạo các sản phẩm có giá trị phục vụ cuộc sống; đi đầu trong lĩnh vực công nghệ y, sinh, tế bào gốc và liệu pháp gen.
Trong lĩnh vực Khoa học vật liệu, Viện Hàn lâm là đơn vị tiên phong mở hướng nghiên cứu về vật liệu và công nghệ nano của Việt Nam từ năm 1997. Nghiên cứu cơ bản trình độ cao trong khoa học vật liệu với trên 1.500 công bố quốc tế trên các tạp chí quốc tế có uy tín trong 10 năm gần đây, tiệm cận trình độ nghiên cứu của các nước có nền khoa học tiên tiến. Các lĩnh vực nghiên cứu phát triển vật liệu và công nghệ ứng dụng như: Công nghiệp quốc phòng (kim loại tính năng đặc biệt); bảo vệ vật liệu (lớp phủ tiên tiến); bảo đảm an toàn (chống cháy, bức xạ); chăm sóc sức khỏe (vật liệu y sinh); năng lượng (tái tạo, hydro); nông nghiệp; cảm biến; đánh giá tính chất, độ tin cậy của vật liệu…
Thời gian qua, Viện Hàn lâm đã phối hợp với Bộ Quốc phòng xử lý làm sạch thành công 3.384 m³ đất nhiễm dioxin bằng công nghệ phân hủy sinh học trong các hố chôn lấp tại sân bay Biên Hòa (Đồng Nai); chuyển giao cho Viện Hóa học môi trường quân sự, thuộc Bộ Tư lệnh Hóa học, Bộ Quốc phòng công nghệ phân hủy sinh học và đã phối hợp xử lý sinh học thành công hơn 7.000 m³ đất ô nhiễm, hoàn thành vượt mức kế hoạch tại sân bay A So (A Lưới, Thừa Thiên Huế).
Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam đã từng bước làm chủ công nghệ chế tạo vệ tinh và Trạm mặt đất; đã chế tạo và phóng thành công các vệ tinh PicoDragon (1kg), NanoDragon (6kg), MicroDragon (50kg). Đến nay, Viện Hàn lâm đã xây dựng cơ sở hạ tầng cho phép sản xuất vệ tinh đến 180kg tại Hòa Lạc (Hà Nội).
Viện Hàn lâm đã và đang thực hiện các dự án lớn về vệ tinh, qua đó đã phóng và vận hành vệ tinh quan sát Trái đất đầu tiên của Việt Nam là VNREDSat-1. Hiện nay, vệ tinh quan sát Trái đất công nghệ SAR đầu tiên của Việt Nam là LOTUSat-1 đã hoàn thành chế tạo, đang chờ phóng lên quỹ đạo. Vệ tinh LOTUSat-1 sẽ được Viện Hàn lâm vận hành và khai thác.
Viện Hàn lâm đã và đang ghi nhận sự phát triển mạnh mẽ trong các hoạt động chuyển giao công nghệ, thương mại hóa kết quả nghiên cứu, cũng như trong mở rộng hợp tác quốc tế. Bên cạnh việc duy trì và phát triển quan hệ với các đối tác truyền thống như Nga, Pháp, Nhật Bản, Belarus, Hàn Quốc…
Bước phát triển quan trọng, đột phá
Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia không chỉ khẳng định tầm nhìn chiến lược của Đảng ta mà còn truyền cảm hứng mạnh mẽ, nâng cao ý thức trách nhiệm của các nhà khoa học tiếp tục cống hiến, đóng góp trực tiếp vào sự phát triển của đất nước.
Nghị quyết 57 xác định một trong những nhiệm vụ và giải pháp như: Ban hành Chương trình phát triển công nghệ và công nghiệp chiến lược; Quỹ đầu tư phát triển công nghiệp chiến lược (ưu tiên các lĩnh vực quốc phòng, không gian, năng lượng, môi trường, công nghệ sinh học, trí tuệ nhân tạo, vật liệu tiên tiến, bán dẫn, công nghệ lượng tử, robot và tự động hóa…); có cơ chế thử nghiệm chính sách nhằm thúc đẩy nghiên cứu, phát triển, ứng dụng, chuyển giao công nghệ chiến lược; bố trí ít nhất 15% ngân sách nhà nước chi sự nghiệp khoa học phục vụ nghiên cứu công nghệ chiến lược; ban hành cơ chế, chính sách hợp tác công tư để nghiên cứu và phát triển công nghệ chiến lược...
Đại hội đại biểu Đảng bộ Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam lần thứ IX, nhiệm kỳ 2025 - 2030 đã đưa ra mục tiêu phấn đấu đến năm 2030, Viện có bước phát triển quan trọng, đột phá về chất trong nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ, ứng dụng triển khai và chuyển giao công nghệ, một số lĩnh vực có thế mạnh như Toán học, Vật lý, Sinh học đạt trình độ tiên tiến trong khu vực và quốc tế.
Viện Hàn lâm phấn đấu trong nhiệm kỳ tới sẽ làm chủ hoàn toàn ít nhất 30 công nghệ tiên tiến, công nghệ lõi, công nghệ chiến lược trong các lĩnh vực chế tạo vật liệu mới, công nghệ sinh học, công nghệ thông tin, công nghệ biển, công nghệ vũ trụ,...
Viện Hàn lâm đặt mục tiêu đến năm 2030, Viện phát triển đột phá về chất lượng nghiên cứu, ứng dụng và chuyển giao công nghệ; các lĩnh vực thế mạnh như Toán học, Vật lý, Sinh học đạt trình độ tiên tiến khu vực và quốc tế; xây dựng tổ chức đảng, đơn vị, đoàn thể trong sạch, vững mạnh; đội ngũ cán bộ đủ phẩm chất, năng lực, uy tín, ngang tầm nhiệm vụ; đưa Viện trở thành trung tâm khoa học và công nghệ hàng đầu khu vực, đóng góp cho sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam cũng đặt ra 6 mục tiêu cụ thể: Tăng hơn 50% số công trình khoa học công bố quốc tế có chỉ số ảnh hưởng cao so với nhiệm kỳ trước; làm chủ ít nhất 30 công nghệ tiên tiến, lõi, chiến lược trong các lĩnh vực vật liệu mới, sinh học, công nghệ thông tin, công nghệ biển, vũ trụ; số lượng bằng sở hữu trí tuệ tăng 50%; phát triển thêm ít nhất 20 nhóm nghiên cứu mạnh; mỗi thành viên nhóm nghiên cứu công bố tối thiểu 2 bài báo quốc tế/năm; nhóm ứng dụng triển khai đạt 2 bằng sáng chế hoặc giải pháp hữu ích/năm; 100% nghiên cứu sinh bảo vệ luận án có ít nhất 2 công bố quốc tế; chất lượng đào tạo đại học và sau đại học đạt chuẩn quốc tế. Đến năm 2030, 9/12 tạp chí khoa học của Viện đạt chuẩn Web of Science hoặc Scopus.
Có thể thấy, hành trình nghiên cứu, ứng dụng đầy nỗ lực của các nhà khoa học tại Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam là lời khẳng định mạnh mẽ rằng, khoa học và công nghệ chính là động lực then chốt cho sự phát triển quốc gia trong kỷ nguyên mới.