Mới đây, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành liền 4 thông tư quy định về mã số, tiêu chuẩn chức danh nghề nghiệp và bổ nhiệm, xếp lương viên chức giảng dạy trong các cơ sở giáo dục mầm non, các trường tiểu học, trung học cơ sở và trung học phổ thông công lập (từ Thông tư số 01 đến 04/TT-BGDĐT), trong đó, nội dung sửa đổi quan trọng là không quy định “cứng” về trình độ ngoại ngữ, tin học trong tiêu chuẩn chức danh nghề nghiệp.
Sau khi các thông tư trên được ban hành, nhiều viên chức các ngành nghề khác cũng ngóng trông sự cải cách đột phá trong quy định về các loại chứng chỉ. Trao đổi làm rõ hơn các vấn đề liên quan, Phó Vụ trưởng Vụ Công chức – Viên chức (Bộ Nội vụ) Nguyễn Tư Long cho biết, Bộ đang sửa thông tư theo hướng bỏ yêu cầu về chứng chỉ ngoại ngữ, tin học, nhưng vẫn đảm bảo yêu cầu về nâng cao trình độ ngoại ngữ và tin học.
Bằng cấp, chứng chỉ phải gắn với việc thực hiện tốt nhất hoạt động nghề nghiệp
- Luật Viên chức không quy định chứng chỉ là tiêu chuẩn, thế nhưng, các bộ chuyên ngành vẫn yêu cầu viên chức phải bổ sung các loại chứng chỉ vào hồ sơ của mình khiến cho hàng triệu người phải đi học, đi thi. Theo ông, vì sao có câu chuyện này?
Trong Luật Viên chức không quy định chứng chỉ là tiêu chuẩn mà chỉ yêu cầu phải có văn bằng, chứng chỉ phù hợp khi tuyển dụng. Như vậy, không vướng mắc ở luật trong việc quy định về chứng chỉ của các bộ, ngành. Tuy nhiên, vẫn phải có những tiêu chí, tiêu chuẩn cho mỗi vị trí công tác.
Ví dụ công chức nhà nước đối với ngạch chuyên viên bắt buộc phải có trình độ đại học trở lên. Một số ngành nghề có yêu cầu cao hơn như giảng viên đại học phải là tiến sỹ, thạc sỹ…
Đối với viên chức, ngay từ khi tuyển dụng đã phải đáp ứng những tiêu chuẩn, điều kiện cần thiết. Việc này Luật Viên chức quy định phải “có văn bằng, chứng chỉ đào tạo, chứng chỉ hành nghề hoặc có năng khiếu kỹ năng phù hợp với vị trí việc làm”. Khi các bộ chuyên ngành yêu cầu tuyển viên chức, ở từng vị trí sẽ có những yêu cầu khác nhau và kèm theo những bằng cấp, chứng chỉ phù hợp. Chẳng hạn như cùng là bác sỹ, nhưng bác sỹ chuyên ngành khác nhau thì yêu cầu bằng cấp, chứng chỉ khác nhau.
Còn vì sao có việc giáo viên ồ ạt đi thi, đi học để bổ sung các loại chứng chỉ thì tôi khẳng định không phải là quy định vướng trong Luật Viên chức và nên chờ giải thích của bộ quản lý chuyên ngành.
- Vậy các quy định về văn bằng, chứng chỉ đặt ra hiện nay có đáp ứng được các tiêu chuẩn chức danh nghề nghiệp như trong Luật Viên chức?
Để trả lời câu hỏi này phải nắm rất chắc về chương trình đào tạo, về nhu cầu của từng vị trí việc làm, nhu cầu của từng ngạch... Có những chứng chỉ chính là thể hiện đã đạt tiêu chuẩn, có những chứng chỉ nếu không gắn với tiêu chuẩn của ngành nghề đó thì không thể hiện đúng bản chất.
Một bác sỹ không phải cứ ra trường là có thể được mổ ngay, mà phải qua bao nhiêu giờ phụ mổ, bao nhiêu giờ làm công tác chuyên môn liên quan trực tiếp đến hoạt động nghề nghiệp. Chứng chỉ hành nghề y là chứng chỉ xác nhận cho một con người cụ thể đã hoàn thành yêu cầu đó. Quy định tiêu chuẩn phải bắt buộc phải có chứng chỉ trong trường hợp này là hợp lý.
Các tiêu chí, tiêu chuẩn là cần thiết, tuy nhiên quan trọng là nội dung các chương trình bồi dưỡng có đáp ứng được đúng hoạt động nghề nghiệp hay không và phải xuất phát từ nhu cầu của viên chức. Mối liên hệ giữa chứng chỉ với tiêu chuẩn còn tùy vào trường hợp cụ thể.
- Có ý kiến cho rằng, Luật Viên chức đã bỏ chế độ viên chức suốt đời, vì vậy, cần trao quyền tự chủ cho người đứng đầu trực tiếp sử dụng lao động thỏa thuận với viên chức về câu chuyện bằng cấp, chứng chỉ, chỉ nên quy định những văn bằng, chứng chỉ cơ bản. Ông nghĩ sao về nhận định này?
Đó cũng là một ý kiến cần nghiên cứu. Hoạt động của viên chức là hoạt động nghề nghiệp, quan trọng nhất là làm sao họ có đủ năng lực, trình độ để thực hiện công việc của mình. Bằng cấp hay chứng chỉ cũng đều phải gắn với việc thực hiện tốt nhất hoạt động nghề nghiệp.
Tuy nhiên, cũng cần có yêu cầu đảm bảo được một mặt bằng chung. Chẳng hạn như cùng là cấp phổ thông thì giáo viên cần có tiêu chuẩn như nhau chứ không phải theo quy định của mỗi hiệu trưởng.
Việc chứng chỉ có phản ánh đúng thực trạng năng lực hay không lại là một câu chuyện khác. Quan trọng nhất là xây dựng những bộ tiêu chuẩn về tuyển dụng, thời gian được thăng hạng, yêu cầu ở mỗi hạng... Luật sư, công chứng viên hay một số ngành nghề khác yêu cầu phải có chứng chỉ hành nghề là cần thiết và là điều kiện bắt buộc vì gắn với hoạt động nghề nghiệp đặc thù.
Bỏ yêu cầu về chứng chỉ ngoại ngữ, tin học
- Trả lời chất vấn trước Quốc hội vừa qua, Bộ trưởng Lê Vĩnh Tân cho biết, để tiến tới bỏ các quy định về chứng chỉ ngoại ngữ, tin học trong tuyển dụng, nâng ngạch công chức, thăng hạng viên chức, Bộ Nội vụ đang phối hợp với các bộ, ngành sửa đổi các tiêu chí về chuyển ngạch của công chức và hạng viên chức. Theo đó, sẽ không yêu cầu chứng chỉ ngoại ngữ, tin học, mà chỉ quy định về năng lực sử dụng ngoại ngữ và tin học, thể hiện trong các kỳ thi kiểm tra trên máy vi tính. Việc này đã được thực hiện đến đâu?
Theo chức năng quản lý nhà nước, Bộ Nội vụ quản lý về ngạch công chức hành chính nhà nước liên quan đến các tiêu chuẩn của các ngạch chuyên viên, chuyên viên chính, chuyên viên cao cấp. Trước đây, quy định ở các thông tư 05, 13 về tiêu chí bắt buộc ngạch chuyên viên, chuyên viên chính, chuyên viên cao cấp phải có chứng chỉ ngoại ngữ, tin học. Khi quy định này đi vào thực tế khá rườm rà cho đội ngũ công chức, vì không phải mọi vị trí đều cần một chứng chỉ như nhau.
Vì vậy, Bộ đang sửa thông tư theo hướng bỏ yêu cầu về chứng chỉ ngoại ngữ, tin học. Tuy nhiên, đặt ngược lại vấn đề, không phải như vậy là hạ thấp yêu cầu về nâng cao trình độ ngoại ngữ và tin học. Trong dự thảo thông tư sửa đổi mà Bộ Nội vụ sắp ban hành vẫn quy định, phải có trình độ ngoại ngữ, tin học đáp ứng vị trí việc làm.
Điều quan trọng nhất là thời gian tới, các bộ, ngành, địa phương xây dựng vị trí việc làm cần đáp ứng yêu cầu về ngoại ngữ, tin học như thế nào. Đây là yêu cầu tất yếu và phải xuất phát từ bản thân mỗi người để đảm bảo thực hiện được công việc của mình. Vì vậy không nên đưa ra một tiêu chí chung để áp dụng cho tất cả.
Tóm lại, bằng cấp, chứng chỉ là một nền tảng để đào tạo nhưng cũng không hoàn toàn phản ánh năng lực thực chất của mỗi người, bởi “Chiếc áo không làm nên thầy tu”.
- Để tránh tình trạng “làm đẹp hồ sơ” viên chức bằng mọi cách thì cần có giải pháp gì để câu chuyện chứng chỉ đi vào thực chất, thưa ông?
Theo tôi, từng bộ, ngành phải rà lại tiêu chuẩn đối với từng chức danh nghề nghiệp. Trong từng chức danh nghề nghiệp, phải rà lại tiêu chuẩn tương xứng với từng hạng. Căn cứ vào đó, cần rà soát lại toàn bộ chương trình đào tạo, bồi dưỡng để tránh trùng lặp. Ngoài ra, phải xem bản thân viên chức ngành đó cần những gì để có kế hoạch bồi dưỡng, nâng cao tay nghề, trình độ theo yêu cầu công việc.
Tôi nghĩ sẽ đi vào thực chất nếu chứng chỉ, chương trình bồi dưỡng đúng với yêu cầu của công việc, nếu công chức không tham gia bồi dưỡng thì không đạt được trình độ, tiêu chuẩn của hạng chức danh và sẽ không được thực hiện một số nhiệm vụ ở mức độ cao hơn.
Hiện các bộ, ngành đều có hệ thống về vị trí việc làm và các chức danh nghề nghiệp. Vì vậy, việc rà soát, hệ thống lại là hoàn toàn có thể làm được để đưa ra những yêu cầu về văn bằng, chứng chỉ phù hợp với tiêu chuẩn của từng ngành, nghề.