Tàu sân bay của Mỹ. Ảnh: IRNA/TTXVN
Thiếu tướng quân đội Mỹ đã nghỉ hưu John Ferrari, hiện là thành viên cao cấp tại Viện nghiên cứu doanh nghiệp Mỹ (AEI) bình luận trên trang tin quốc phòng Defenseone.com mới đây rằng, chiến thắng nhanh chóng của quân đội Mỹ trước Iraq vào đầu những năm 1990 đã đánh dấu một bước ngoặt trong lịch sử chiến tranh hiện đại. Với sự kết hợp của vũ khí tinh vi, công nghệ cao và chiến lược quân sự vượt trội, Mỹ đã chứng minh rằng chiến tranh có thể được định hình lại thành một "chiến dịch tấn công chính xác".
Tuy nhiên, sau hơn ba thập kỷ, những bài học từ Chiến tranh Vùng Vịnh dường như đang bộc lộ những hạn chế, đặc biệt trong bối cảnh các cuộc xung đột gần đây như ở Ukraine và Trung Đông. Liệu Mỹ đã xây dựng một cỗ máy chiến tranh phù hợp cho thế kỷ 21, hay họ đang mắc kẹt trong những giả định lỗi thời?
Chiến thắng chớp nhoáng và những bài học ban đầu
Chiến dịch "Bão táp Sa mạc" năm 1991 đã trở thành hình mẫu cho một cuộc chiến tranh công nghệ cao. Với việc sử dụng các loại vũ khí chính xác, quân đội Mỹ đã đánh bại các lực lượng Iraq chỉ trong vòng 100 giờ với tỷ lệ thương vong thấp. Thành công này củng cố niềm tin rằng chiến tranh trong tương lai sẽ chớp nhoáng, ít tốn kém và dựa trên công nghệ tiên tiến. Các khái niệm như "cách mạng trong các vấn đề quân sự", "sốc và kinh hoàng" hay "các hoạt động dựa trên hiệu ứng" trở thành nền tảng cho chiến lược quân sự Mỹ.
Tuy nhiên, những bài học này đã bỏ qua một thực tế quan trọng: chiến tranh không phải lúc nào cũng diễn ra theo kịch bản mà Mỹ mong đợi. Từ Somalia năm 1993 đến hai thập kỷ chiến tranh ở Iraq và Afghanistan, rõ ràng là các cuộc xung đột kéo dài và phức tạp hơn nhiều so với dự đoán. Những thách thức này đặt ra câu hỏi: Liệu Mỹ đã quá phụ thuộc vào công nghệ và đánh giá thấp tầm quan trọng của quy mô lực lượng và khả năng sản xuất vũ khí hàng loạt?
Ba đặc điểm cần cải cách
Theo ông Ferrari, Mỹ cần đánh giá lại ba đặc điểm chính trong tổ chức và xây dựng lực lượng để đối phó với các cuộc xung đột trong tương lai.
Thứ nhất, khả năng sản xuất vũ khí hàng loạt: Một trong những vấn đề lớn nhất của quân đội Mỹ là khả năng sản xuất vũ khí ở quy mô lớn. Trong các cuộc chiến kéo dài, nguồn cung đạn dược thường xuyên cạn kiệt, đặc biệt khi chiến tranh không diễn ra như dự đoán. Chính sách tập trung vào công nghệ tiên tiến đã khiến Mỹ quên mất rằng họ cần phải sản xuất vũ khí một cách nhanh chóng và hiệu quả. Sáng kiến Replicator của Lầu Năm Góc, nhằm triển khai thiết bị bay không người lái ở quy mô lớn, là một bước đi đúng hướng. Tuy nhiên, cần thêm nhiều nỗ lực để đảm bảo rằng vũ khí được "thiết kế để sản xuất hàng loạt".
Thứ hai, cách mạng công nghệ "từ dưới lên": Cuộc cách mạng công nghệ những năm 1990 đã mang lại nhiều đổi mới, nhưng Bộ Quốc phòng Mỹ (DOD) lại tập trung vào mô hình "từ trên xuống". Trong khi đó, các nhóm nhỏ như IS (tổ chức Nhà nước Hồi giáo tự xưng) đã sử dụng công nghệ thương mại để tiến hành chiến tranh một cách hiệu quả. Hệ thống công nghệ thông tin của DOD hiện nay không hỗ trợ đổi mới từ cấp thấp, dẫn đến sự kém linh hoạt trong chiến trường. Để thay đổi điều này, các giải pháp công nghệ cần bắt đầu từ người sử dụng và triển khai lên cấp cao hơn, thay vì ngược lại.
Thứ ba, tầm quan trọng của quy mô lực lượng: Quân đội Mỹ hiện có quy mô nhỏ nhất kể từ Thế chiến II, trong khi Hải quân và Không quân đang tiếp tục thu hẹp. Các khái niệm chiến tranh dựa trên lực lượng "nhẹ/nhỏ" không phù hợp với thực tế chiến trường hiện nay. Ví dụ, Nga duy trì cuộc chiến nhờ khả năng huy động nguồn lực lớn, còn Israel huy động toàn dân tham chiến. Điều này cho thấy, quy mô lực lượng và khả năng huy động vẫn là yếu tố then chốt trong chiến tranh hiện đại.
Ông Ferrari giải thích: các cuộc chiến gần đây, từ Ukraine đến Israel, đã làm nổi bật những hạn chế trong chiến lược quân sự của Mỹ. Ở Ukraine, Nga đã chứng minh rằng khả năng huy động nguồn lực lớn và giao tranh kéo dài có thể đánh bại các lực lượng nhỏ hơn dù tinh nhuệ. Trong khi đó, Israel phải huy động toàn dân để đối phó với các mối đe dọa từ Hamas và Hezbollah. Những ví dụ này cho thấy, chiến tranh thế kỷ 21 không chỉ là cuộc đua công nghệ mà còn là cuộc chiến về quy mô và sức bền.
Tóm lại, Thiếu tướng đã nghỉ hưu Ferrari cho rằng chiến thắng chớp nhoáng năm 1991 đã định hình cách Mỹ nhìn nhận về chiến tranh, nhưng những bài học từ quá khứ không còn phù hợp với thực tế hiện nay. Để duy trì ưu thế quân sự, Mỹ cần thay đổi tư duy, tập trung vào khả năng sản xuất vũ khí hàng loạt, thúc đẩy đổi mới từ dưới lên và tăng cường quy mô lực lượng. Với ngân sách quốc phòng hơn 850 tỷ USD mỗi năm, người dân Mỹ có quyền đặt câu hỏi: Liệu quân đội của họ có thực sự sẵn sàng cho những thách thức của thế kỷ 21? Câu trả lời sẽ phụ thuộc vào khả năng thích ứng và cải cách của các nhà lãnh đạo quân sự và chính trị Mỹ hiện nay.