“Văn hóa thù hận” đang lan rộng?

Cuộc biểu tình ôn hoà của khoảng 1.000 người dân Mỹ nhằm phản đối việc cảnh sát bắn chết hai người da đen (một ở Minnesota và một ở Louisiana) tại thành phố Dallas thuộc tiểu bang Texas tuần qua đã kết thúc một cách đẫm máu với cái chết của 5 cảnh sát. Thủ phạm là Micah Johnson, một thanh niên da đen 25 tuổi, kẻ tuyên bố muốn giết những người da trắng, đặc biệt là cảnh sát, để trả thù cho những người da đen từng bị cảnh sát bắn chết. Đây không phải là lần đầu tiên cảnh sát Mỹ bị bắn với lý do mâu thuẫn sắc tộc, tuy nhiên, lịch sử chưa bao giờ ghi nhận số cảnh sát bị sát hại nhiều như lần này.

Phản ứng trước vụ tàn sát, hầu hết các chính trị gia đều kêu gọi mọi người đoàn kết, nhưng hầu như không ai có thể phủ nhận một sự thật là nước Mỹ đang ngày càng chia rẽ, không những về kinh tế, tôn giáo, ý thức hệ và văn hoá mà còn cả về sắc tộc. Đằng sau vụ bắn giết cảnh sát da trắng là nỗi hận thù sắc tộc đang dâng cao.

Sự căm thù về màu da ấy không phải chỉ có ở Micah Johnson. Ngay cả ứng cử viên tổng thống thuộc đảng Cộng hoà, ông Donald Trump cũng nhiều lần đưa ra những tuyên bố "sặc mùi" phân biệt chủng tộc, chẳng hạn như việc đòi dựng hàng rào dọc biên giới Mỹ-Mexico để ngăn dòng người di cư, trục xuất hơn 10 triệu người di cư bất hợp pháp ra khỏi nước Mỹ. Ông Trump còn chủ trương cấm người Hồi giáo, đặc biệt từ những quốc gia Hồi giáo bị xem là có "truyền thống khủng bố" nhập cảnh vào Mỹ. Theo dự đoán của giới bình luận chính trị, cho dù ông Trump thắng cử vào tháng 11/2016, tất cả những chính sách ấy đều không thể thực hiện được xuất phát từ hai lý do chính: Xuất phát điểm của những chính sách ấy là sự thù ghét đối với Hồi giáo và di dân; Những chính sách ấy sau khi được công bố sẽ làm thổi bùng lên ngọn lửa thù ghét Hồi giáo và di dân.

Một hiện tượng tương tự cũng vừa xảy ra tại Australia. Trong cuộc bầu cử Quốc hội liên bang được tổ chức vào đầu tháng 7, đảng Một Quốc gia của Pauline Hanson chiếm được đến vài ghế trong Thượng viện. Một trong những chủ trương chính của đảng này là chống lại người Hồi giáo và những di dân, đặc biệt di dân từ châu Á. Bà Hanson cho rằng những người châu Á, nhất là người Trung Quốc đang tràn ngập Australia và biến Australia thành một quốc gia bị Á châu hóa. Bà cũng nhấn mạnh những người Hồi giáo "bướng bỉnh" không chịu hội nhập vào xã hội Australia và cũng không chịu đồng hoá với văn hoá Australia, cứ khăng khăng bảo vệ nền văn hóa riêng của họ, thứ văn hoá thù nghịch với Australia và trực tiếp đe doạ đến Australia. Điều đáng nói ở đây không phải là các quan điểm kỳ thị tôn giáo và chủng tộc của bà Hanson mà là số phiếu cử tri Australia dành cho bà và cho đảng của bà. Số phiếu ấy cho thấy đằng sau xã hội có vẻ yên bình của Australia đang xuất hiện những làn sóng thù ghét đối với di dân và Hồi giáo.

Hiện tượng thù ghét người di cư, trong đó có người Hồi giáo đang lan rộng ở nhiều quốc gia phương Tây, nơi các đảng cực hữu càng lúc càng mạnh. Tâm điểm của các đảng ấy là chống di dân và chống lại chủ nghĩa đa văn hoá. Họ không muốn người khác cạnh tranh hay giành giật công ăn việc làm của họ. Hơn nữa, họ cũng không muốn người khác làm loãng nhạt tính chất đặc thù vốn được cho là nét độc đáo trong nền văn hoá truyền thống của họ. Nói chung, người ta thù ghét sự đa dạng. Dĩ nhiên, biểu hiện cao độ của thứ "văn hóa thù ghét" ấy thường thấy ở các tổ chức Hồi giáo cực đoan. Họ thù ghét tất cả những người ngoại đạo, thậm chí cả những người cùng đạo nhưng khác quan điểm với họ. Họ thù ghét tất cả những gì khác họ. Họ thù ghét cả văn hóa lẫn con người phương Tây. Họ tham vọng xây dựng nhà nước dựa trên điều luật Hồi giáo và muốn Hồi giáo hoá cả thế giới.

Tại châu Âu, việc 52% người dân Anh bỏ phiếu chọn tách ra khỏi Liên minh châu Âu (EU) cũng xuất phát từ thứ văn hoá thù ghét di dân như vậy. Về phương diện chính trị cũng như kinh tế, hầu như ai cũng biết việc tham gia vào EU là một giải pháp tối ưu cho Anh. Tuy nhiên, điều mà nhiều người dân không thể chịu đựng nổi là sự tràn ngập của những người di cư từ các quốc gia khác trong khối EU đã và đang đổ dồn vào Anh. Thực tế có rất nhiều người Anh sang sống và làm việc tại các quốc gia châu Âu, nhưng họ chỉ thấy sự hiện diện của các di dân từ các nước khác vào Anh như một mối đe dọa đến công ăn việc làm và an ninh của họ. Sau cuộc trưng cầu dân ý, làn sóng thù ghét người ngoại quốc ngày càng dâng cao tại Anh.

Có thể nói, "văn hoá thù hận" hiện nay đang lan tràn khắp nơi trên thế giới. Cách đây mấy thập niên, trước sự sụp đổ của chủ nghĩa cộng sản tại Liên Xô và Đông Âu cũng như trước xu thế toàn cầu hóa, nhiều người lạc quan cho rằng đến một thời điểm nào đó thế giới sẽ biến thành một cái "làng toàn cầu", nơi mọi người gần gũi và sống với nhau một cách hoà bình. Tuy nhiên, nhiều người cũng thấy rằng rằng xu thế toàn cầu hoá có thể đem lại những hệ lụy tiêu cực ,như: Việc tái bố trí lực lượng lao động trên phạm vi thế giới cũng như việc di dân dễ dàng, sẽ tạo cơ hội việc làm cho nhiều người, nhưng cũng trở thành mối đe dọa đối với một bộ phận người khác. Đối diện với mối đe dọa ấy, người ta đâm ra thù ghét tất cả những gì đến từ những nơi khác. Điều đáng nói, nhiều chính trị gia tìm mọi cách khai thác sự thù ghét ấy để giành phiếu trong các cuộc bầu cử. Nếu họ thắng nhờ mị dân, cảm giác thù ghét ấy sẽ dễ dàng trở thành một thái độ kỳ thị chủng tộc. Đó mới là tai họa đối với toàn nhân loại.