Các thành viên một đơn vị phòng không Ukraine diễn tập gần Kiev ngày 8/5/2023. Ảnh: AP
Vào lúc cư dân Kiev nghe thấy còi báo động không kích, thì các đơn vị phòng không của Ukraine đã sẵn sàng di chuyển. Từ các vị trí được ngụy trang, họ lao ra bằng xe tải đến các cánh đồng nông trại xung quanh thủ đô, sẵn sàng hạ gục máy bay không người lái hoặc tên lửa của đối phương.
Những cuộc đối phó khẩn cấp như vậy đã trở thành hoạt động gần như hàng đêm kể từ khi Nga nối lại các cuộc không kích thường xuyên xuống Kiev vào ngày 28/4, sau gần hai tháng tạm lắng. Kể từ đó, các đơn vị phòng không Ukraine đã đánh chặn mọi máy bay không người lái và tên lửa bắn vào thủ đô.
Đó là một bước tiến lớn so với thời kỳ những ngày đầu của cuộc chiến, khi các đợt tên lửa và máy bay Nga vượt qua nhiều tuyến phòng thủ của Ukraine và gây tổn thất nặng nề cho lực lượng không quân của Kiev.
Với sự trợ giúp của vũ khí phương Tây và kinh nghiệm tích lũy ngày càng tăng, lực lượng phòng không của Ukraine đã đạt được những bước tiến lớn trong 14 tháng qua, bảo vệ tốt cơ sở hạ tầng và sinh mạng người dân, đồng thời ngăn Nga đạt được ưu thế trên không. Đây là một bước quan trọng khi người Ukraine chuẩn bị cho một cuộc phản công.
Trong tháng này, chuyên gia Ian Williams đã viết một phân tích gửi cho Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) nói rằng các hệ thống phòng thủ được củng cố vững chắc đã ngăn chặn máy bay Nga tiến sâu vào phía sau tiền tuyến và “định hình rất nhiều về diễn biến của cuộc chiến”.
Theo báo cáo của lực lượng không quân Ukraine, kể từ ngày 28/4, Nga đã bắn tổng cộng 67 tên lửa và 114 máy bay không người lái vào Ukraine. Chỉ có 7 tên lửa và 11 máy bay không người lái vượt qua được tiền tuyến, và không chiếc nào đánh trúng Kiev.
Tuần trước, các đơn vị Kiev báo cáo rằng họ đã bắn hạ tên lửa siêu vượt âm tiên tiến nhất của Nga, Kinzhai - loại vũ khí trước đây được Ukraine coi là không thể ngăn cản. Một khẩu đội Patriot do Mỹ sản xuất mới cung cấp đã biến điều đó thành hiện thực.
Đơn vị phòng không Ukraine ở gần Kiev dỡ lớp ngụy trang tên lửa phòng không, ngày 8/5/2023. Ảnh: AP
Thời kỳ đầu của cuộc xung đột, Nga đã nhắm mục tiêu vào các hệ thống phòng không trên mặt đất của Ukraine, đầu tiên bằng một loạt tên lửa, sau đó bằng hàng chục phi vụ ném bom được hỗ trợ bởi các biện pháp chiến tranh điện tử nhằm làm mù radar của Ukraine
Nhưng khi đó, Ukraine đã nhận được thông tin tình báo từ các đồng minh trước các cuộc tấn công của Nga, cho phép lực lượng phòng thủ di chuyển các đơn vị cơ động ra khỏi vùng nguy hiểm, mặc dù một số vị trí cố định đã bị phá hủy.
Các đơn vị được phân tán, và trong một thời gian ngắn, Nga có thể triển khai từng đợt máy bay không kích, gây tổn thất nặng nề cho các máy bay Ukraine được cử đến để đánh chặn chúng.
Douglas Barrie, chuyên gia hàng không vũ trụ quốc phòng tại Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế ở London, cho biết: "Nhưng người Nga đã thất bại trong các cuộc tấn công ban đầu của họ, cho phép Ukraine tập hợp lại nhanh chóng”.
Trong tuần này, một chỉ huy lữ đoàn thuộc bộ chỉ huy phòng không "Trung tâm" là đại tá mang biệt danh "Granite", cho phóng viên AP biết, lữ đoàn của ông đã bị trúng 20 tên lửa Nga ngay ngày đầu tiên của cuộc xung đột; doanh trại, sở chỉ huy bị phá hủy và nhiều người thiệt mạng.
Sau khi từ bỏ các vị trí cố định, giờ đây họ hoạt động nghiêm ngặt như những đội cơ động có thể nhanh chóng hành động và cũng nhanh chóng rút đi - một chiến thuật thường được gọi là “bắn và chuồn”.
Sau những thất bại ban đầu mà lực lượng phòng không của Ukraine phải gánh chịu, tất cả các đơn vị cơ động đã hoạt động trở lại ngay trong ngày thứ ba của cuộc xung đột, bắn hạ nhiều máy bay, khiến Nga phải rút máy bay tấn công của mình và mất đi lợi thế quan trọng.
Nhưng nhiều tên lửa của Nga vẫn vượt qua được lưới phòng không.
Từ các vị trí ngụy trang, các đơn vị phòng không nhanh chóng lao ra, triển khai sẵn sàng hạ gục tên lửa hoặc UAV của kẻ thù. Ảnh: AP
Đại tá Granite ước tính trong những tháng đầu rằng Ukraine đã đánh chặn khoảng 50% tên lửa của Nga. Nhưng báo cáo của CSIS cho thấy con số thực sự có thể thấp hơn nhiều.
Với sự xuất hiện của các hệ thống phòng không mới do phương Tây sản xuất vào tháng 10 và tháng 11 năm ngoái, cũng như kỹ năng ngày càng tăng của các khẩu đội Ukraine, Ukraine báo cáo đã đánh chặn khoảng 80% tên lửa hành trình của Nga vào tháng 12/2022.
Hiện tại, Granite cho biết tỉ lệ này là gần 90% và ông cho biết các hệ thống phòng thủ xung quanh Kiev đã hạ gục 100% tên lửa bắn vào thành phố kể từ ngày 28/4. Ông nói: “Kiev đã được bảo vệ”.
Hai hệ thống phòng không chính được Ukraine sử dụng kể từ khi bắt đầu cuộc xung đột là hệ thống tầm xa S300 và tầm trung Buk thời Liên Xô, còn được gọi là SA-10 và SA-11.
Ukraine đã dần dần bổ sung các hệ thống mới từ các đồng minh phương Tây, bao gồm cả pin IRIS-T từ Đức vào tháng 10/2022 và NASAMS do Mỹ và Na Uy chế tạo vào tháng 11/2022.
Họ cũng đã nhận được các hệ thống SAMP/T do châu Âu chế tạo và tên lửa HAWK của Mỹ, và tháng trước đã bổ sung thêm hai khẩu đội Patriot từ Mỹ.
Các đội phòng không được thiết lập với các vòng phạm vi chồng chéo, bắt đầu từ các tuyến phòng thủ ngắn, linh hoạt bằng cách sử dụng tên lửa vác vai và pháo phòng không, cho đến khoảng cách xa hơn.
Chuyên gia Barrie cho biết, một lớp phòng không duy nhất sẽ không đủ để ngăn chặn tất cả các cuộc tấn công .“Nhưng càng có nhiều lớp, bạn càng có nhiều cơ hội.”
Từ khi Nga nối lại làn sóng không kích hôm 28/4, các đơn vị phòng không Ukraine đã hạ gục 100% tên lửa và UAV tấn công vào thủ đô. Ảnh: AP
Mặc dù tất cả các cuộc tấn công gần đây vào Kiev đã bị ngăn chặn, nhưng các mảnh vỡ từ tên lửa và máy bay không người lái rơi xuống đã gây ra thương tích và thiệt hại ở thủ đô. Tuy vậy điều đó không đáng kể so với những gì có thể xảy ra, theo ông Granite. Ở ngoài Kiev, trong loạt cuộc tấn công ngày 28/4, một tên lửa đã đánh trúng một tòa nhà chung cư ở trung tâm thành phố Uman, giết chết 23 người.
Nga đã mở lại các cuộc không kích dữ dội, dẫn đến suy đoán rằng chiến lược của Moskva là cố gắng làm cạn kiệt nguồn lực phòng không của Ukraine đến mức Nga sẽ lại có thể khai thác lợi thế trên không bằng máy bay chiến đấu và máy bay ném bom.
Cho đến nay, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã thành công trong việc thuyết phục các đồng minh cung cấp thêm vũ khí phòng không. Hôm 9/5, Mỹ đã công bố thêm 1,2 tỷ USD viện trợ quân sự dài hạn, bao gồm các hệ thống HAWK mới, máy bay không người lái và đạn dược phòng không.
Còn trên trận địa phòng không, tinh thần đơn vị của đại tá Granite đang lên cao hơn trong tuần này, khi lực lượng phòng không của Kiev hạ gục 35 máy bay không người lái tự sát Shahed.