Những diễn biến căng thẳng gần đây giữa Israel và Iran đã một lần nữa đẩy eo biển Hormuz – huyết mạch năng lượng toàn cầu – vào tâm điểm chú ý. Theo trang tin châu Âu Euronews.com ngày 16/6, eo biển chiến lược này, nơi vận chuyển gần một phần ba lượng dầu mỏ và một phần năm lượng khí đốt tự nhiên hóa lỏng (LNG) của thế giới, đứng trước nguy cơ gián đoạn, đe dọa đẩy thị trường năng lượng toàn cầu vào một cuộc khủng hoảng chưa từng có.

Hormuz: Yếu tố then chốt của thị trường dầu khí toàn cầu

Nằm tại điểm hẹp nhất chỉ rộng hơn 45 km, eo biển Hormuz kết nối Vịnh Ba Tư với Vịnh Oman và Biển Arab, được Cơ quan Thông tin Năng lượng Mỹ (EIA) mệnh danh là "điểm nghẽn dầu mỏ quan trọng nhất thế giới".

Tầm quan trọng của nó được thể hiện rõ nét qua con số: năm 2023, khoảng 20 triệu thùng dầu thô và các sản phẩm tinh chế mỗi ngày (mb/d) đã đi qua eo biển này, chiếm gần 30% tổng lượng dầu thô giao dịch toàn cầu, theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA). Đáng chú ý, khoảng 70% lượng dầu này được vận chuyển đến châu Á, với Trung Quốc, Ấn Độ và Nhật Bản là những quốc gia nhập khẩu lớn nhất.

Không chỉ dầu mỏ, thị trường LNG cũng phụ thuộc rất lớn vào eo biển Hormuz. Toàn bộ lượng LNG xuất khẩu từ Qatar – nước xuất khẩu LNG lớn thứ hai thế giới – và Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE) đều phải đi qua tuyến đường này. Trong 10 tháng đầu năm 2023, 90 tỷ mét khối (bcm) LNG đã qua Eo biển Hormuz, tương đương 20% thương mại LNG toàn cầu. Khoảng 80% lượng LNG này đến châu Á, trong khi châu Âu chỉ nhận khoảng 20%.

Hệ lụy khôn lường khi gián đoạn nguồn cung

IEA cảnh báo: "Bất kỳ cuộc khủng hoảng kéo dài nào ở eo biển Hormuz không chỉ làm gián đoạn các chuyến hàng từ các nhà sản xuất chính ở vùng Vịnh – Saudi Arabia, UAE, Kuwait, Iraq và Qatar – mà còn khiến phần lớn năng lực sản xuất dự phòng của thế giới, vốn tập trung ở Vịnh Ba Tư, trở nên không thể tiếp cận được".

Mặc dù có một số tuyến đường ống thay thế, công suất của chúng còn rất hạn chế. IEA ước tính chỉ có khoảng 4,2 mb/d dầu thô có thể được chuyển hướng qua các tuyến đường bộ như đường ống Đông-Tây của Saudi Arabia đến Biển Đỏ và đường ống dầu thô Abu Dhabi của UAE đến Fujairah. Con số này chỉ chiếm chưa đầy một phần tư khối lượng hàng ngày thông thường qua eo biển Hormuz. Đối với LNG, gần như không có tuyến đường thay thế khả thi nào cho xuất khẩu từ Qatar hoặc UAE, đồng nghĩa với việc bất kỳ sự phong toả nào cũng sẽ thắt chặt nghiêm trọng nguồn cung toàn cầu, đặc biệt là trong bối cảnh thị trường LNG vốn đã nhạy cảm.

Ngay cả mối đe dọa gián đoạn cũng đủ để gây biến động cho thị trường năng lượng. Giá dầu thô đã tăng vọt 13% trong tuần trước sau căng thẳng leo thang giữa Israel và Iran. Mặc dù giá đã hạ nhiệt sau khi có thông tin cơ sở hạ tầng năng lượng của Iran không bị ảnh hưởng bởi các cuộc không kích, nguy cơ leo thang vẫn hiện hữu.

Các nhà phân tích Phố Wall đã nhanh chóng đánh giá hậu quả. Goldman Sachs cảnh báo, một kịch bản rủi ro cực đoan liên quan đến việc đóng cửa eo biển Hormuz trong thời gian dài có thể đẩy giá dầu lên trên 100 USD/thùng. Theo ước tính của ngân hàng này, Iran hiện đang sản xuất khoảng 3,6 triệu thùng dầu thô mỗi ngày (mb/d) và 0,8 mb/d ngưng tụ, với tổng lượng xuất khẩu qua đường biển trung bình là 2,1 mb/d cho đến nay trong năm nay, phần lớn hướng đến Trung Quốc.

Warren Patterson, người đứng đầu chiến lược hàng hóa của ING, nhận định thị trường đã bắt đầu định giá mức rủi ro địa chính trị cao hơn đáng kể. Ông cho rằng, bất kỳ sự gián đoạn nào đối với dòng chảy dầu của Iran cũng đủ để loại bỏ tình trạng thặng dư dầu dự kiến trong quý IV năm 2025, có khả năng đẩy giá dầu thô Brent lên mức 80 USD/thùng.

Tuy nhiên, kịch bản đáng lo ngại nhất là sự gián đoạn vận chuyển qua eo biển Hormuz. "Gần một phần ba lượng dầu vận chuyển bằng đường biển toàn cầu đi qua nút thắt này. Một sự gián đoạn đáng kể đối với các luồng dầu này có thể đẩy giá lên tới 120 USD/thùng, đặc biệt là vì hầu hết công suất dự phòng của OPEC nằm ở Vịnh Ba Tư và sẽ không thể tiếp cận được trong những điều kiện như vậy", ông Patterson lưu ý. Bên cạnh đó, ông cũng cảnh báo rằng sự leo thang này cũng tác động nghiêm trọng đến thị trường khí đốt châu Âu.

Như vậy, eo biển Hormuz không chỉ là một tuyến đường vận chuyển đơn thuần mà còn là huyết mạch của năng lượng toàn cầu. Việc đóng cửa hoàn toàn eo biển này vẫn được coi là một sự kiện có xác suất thấp, nhưng mối đe dọa nhỏ cũng có thể làm rung chuyển thị trường và giữ giá dầu ở mức cao.

Khi lực lượng Iran và Israel tiếp tục tấn công lẫn nhau, nguy cơ tính toán sai lầm luôn thường trực. Trong một khu vực mà ngoại giao mong manh và rủi ro cao, một động thái sai lầm có thể biến một cuộc xung đột khu vực thành một cuộc khủng hoảng năng lượng toàn cầu, với những hệ lụy khó lường cho nền kinh tế thế giới. Giới chuyên gia và nhà đầu tư đang theo dõi sát sao từng diễn biến, bởi tương lai nguồn cung năng lượng toàn cầu đang phụ thuộc rất lớn vào sự ổn định của vùng biển chiến lược này.