Năm 1870, Rockefeller thành lập tập đoàn dầu mỏ Standard Oil cùng với anh trai William và các cộng sự Samuel Andrews, Henry Flagler, Stephen Harkness, O. B. Jennings. Khi đó, Standard chiếm lĩnh khoảng 10% ngành công nghiệp dầu mỏ Mỹ.

Rockefeller nhận thấy, giá cả đầu vào thấp và thị trường dầu đang thừa cung, gây ra sự lãng phí cao. Ông cũng nhận ra năng lực yếu kém của các công ty nhỏ, vì cố gắng tồn tại nên đã hạ giá xuống dưới mức giá thành, gây thiệt hại nặng cho những công ty lớn như của ông. Rockefeller đưa ra giải pháp là hợp thành một công ty lớn, kiểm soát việc lọc dầu, đưa dầu vào các kho chứa cũng như sản xuất những phụ phẩm từ quá trình lọc dầu.

Biếm họa Rockefeller như một vị hoàng đế dầu lửa trên bìa tạp chí Puck năm 1901.

Vào thời điểm Standard Oil đang hoạt động, Cleveland đã là một trong năm trung tâm lọc dầu lớn nhất ở Mỹ. Bằng cách thu tiền hoa hồng bí mật từ các công ty đường sắt, Rockefeller đã tạo ra một lợi thế lớn trong cạnh tranh. Dầu lửa, đương nhiên, là nguồn tài nguyên tự do. Vì vậy, sau khi đầu tư vào nhà máy lọc và chiết xuất, thì chi phí quan trọng duy nhất còn lại là vận chuyển. Việc giảm giá vận chuyển đường sắt bí mật của Rockefeller khiến các đối thủ cạnh tranh đoán già đoán non trong nhiều năm. Không một ai trong số họ có thể hiểu làm cách nào ông giữ giá thấp như vậy. Họ đều đoán rằng Standard Oil đang phát triển với tốc độ quá nhanh. Nhưng làm thế nào để Rockefeller thuyết phục phía đường sắt cho mình được giảm giá và giữ bí mật các hợp đồng thì vẫn chưa rõ.

Ông cũng bắt đầu thực hiện một chiến dịch âm thầm mua lại các nhà máy lọc dầu của đối thủ cạnh tranh. Rockefeller cứ bí mật mua các công ty dầu và những công ty có liên quan như công ty sản xuất đường ống, xây dựng dầu lửa… Đến trước năm 1873, gần như tất cả công ty lọc dầu tại Cleveland (bang Ohio) đều bị Standard Oil mua đứt. Trong vòng không đầy 4 tháng của năm 1872, Standard Oil thâu tóm đến 22 trong 26 đối thủ tại Cleveland. Quy mô của Standard Oil lớn mạnh đến nỗi hầu như đối thủ cạnh tranh nào cũng phải “đầu hàng”.

Khi “cuộc tàn sát Cleveland” (Cleveland Massacre) kết thúc vào tháng 4/1872, Standard Oil của Rockefeller đã kiểm soát 25% ngành công nghiệp dầu lửa Hoa Kỳ.

Trụ sở Standard Oil xây dựng năm 1885 tại 26 Broadway, New York. Ảnh: Internet

Sau khi “chiếm được” Cleveland, Standard tiếp tục bành trướng sang Vùng Dầu Pennsylvania. Tất cả các giao dịch đều được giữ bí mật. Các lãnh đạo của Standard quá thành công trong việc bảo mật bởi thời điểm đó, nhiều nhà lọc dầu đối thủ hoàn toàn không hay biết chuyện gì đang xảy ra. Standard giành quyền kiểm soát Imperial Refinery gần Oil City và đặt J.J. Vandergrift dưới quyền điều hành của mình. Hai hãng dầu lớn ở Titusville cũng gia nhập Standard.

Năm 1875, Standard Oil tiếp tục mua thêm các công ty đường ống và năm 1877 sáp nhập tất cả vào United Pipe Lines. Các công ty dầu ở Philadelphia, New York, New Jersey, New England, Pennsylvania cũng như West Virginia cũng lần lượt trở thành công ty con của Standard Oil. Tới năm 1879, Standard Oil đã kiểm soát khoảng 90% ngành lọc dầu Hoa Kỳ, trong đó 70% được xuất khẩu ra nước ngoài. Hoạt động kinh doanh trở nên quá lớn và quá phức tạp đến mức Rockefeller chỉ đủ sức giải quyết với những vấn đề quan trọng và những đường hướng lớn cho sự nghiệp của mình. Khi đó ông mới 40 tuổi.

Có thể nói chính Rockefeller là người đầu tiên có tham vọng và ý tưởng về những tập đoàn khổng lồ, đa quốc gia cho từng lĩnh vực ngành nghề. Năm 1882, năm 43 tuổi, tất cả các công ty dầu mỏ mà Rockefeller nắm giữ được ông hợp nhất thành một tổ hợp công nghiệp dầu mỏ khổng lồ nhất trong lịch sử. Đó là Tập đoàn Standard Oil Trust với số vốn điều lệ 70 triệu USD. Rockefeller trở thành người giàu nhất nước Mỹ. Ở tiểu bang nào cũng có mặt "Standard Oil Trust" - tập đoàn dầu mỏ gần như duy nhất!

Báo chí Mỹ liên tục nói về sự bành trướng không mệt mỏi của Rockefeller. Người ta nói mỗi sáng thức dậy, tài sản của Rockefeller lại phình to hơn. Ông tạo ra một hình thái doanh nghiệp mới mà sức mạnh và ảnh hưởng của nó lên nền kinh tế Mỹ còn ghê gớm hơn cả ngân hàng lớn nhất nước Mỹ. Standard Oil Trust đánh dấu sự khởi đầu một kỷ nguyên độc quyền công nghiệp thời hiện đại, khi họ không chỉ nắm các nhà máy lọc dầu mà còn cai quản cả hệ thống cung cấp sản phẩm đầu vào, phân phối, tiếp thị…

Standard Oil trở thành dạng “khủng long” trong làng công nghiệp dầu thế giới, với sự phát triển cực nhanh mà không đối thủ nào có thể địch lại. Tập đoàn của Rockefeller đã xây hệ thống ống dẫn riêng, sở hữu các tàu vận chuyển, xe bồn, cầu cảng, nhà kho và bãi chứa riêng. Đó là chưa kể họ mua đứt cả nhiều khu rừng để khai thác gỗ cho nhà máy chế tạo vỏ thùng dầu. Nhờ tự khai thác, xử lý gỗ và chế tạo cả đai thùng, họ đã giảm chi phí mỗi vỏ thùng từ khoảng 3 USD xuống chưa đến 1,5 USD. Rockefeller còn thuê khoa học gia thí nghiệm và sản xuất các sản phẩm hóa dầu như benzen, paraffin, mỡ… Nói ngắn gọn là Standard Oil không để lọt gần như bất cứ cơ hội làm ăn nào ra ngoài.

Bạch Đàn

Kỳ 4: Luật chống tờ-rớt