Theo hãng tin CNA, vụ cháy tại khu chung cư cao tầng Wang Fuk Court ở Hong Kong, lan rộng qua nhiều tòa nhà, đã khiến hàng chục người thiệt mạng và hàng trăm người mất tích. Tính đến nay, số người tử vong được xác nhận là 55 người, trong khi gần 280 người vẫn chưa được tìm thấy, hàng chục người khác đang được điều trị trong tình trạng nguy kịch. Đây được xem là một trong những vụ cháy tòa nhà nghiêm trọng nhất ở Hong Kong trong nhiều thập kỷ, kể từ vụ cháy tòa nhà Garley năm 1996.

Điều đáng chú ý là dù khoảng 900 người đã được sơ tán khỏi Wang Fuk Court, nhưng số cư dân còn mắc kẹt trong các tòa nhà vẫn chưa được xác định. Nguyên nhân cháy là do lửa lan từ tòa này sang tòa khác thông qua vật liệu sử dụng trong các công trình cải tạo và gió mạnh làm ngọn lửa bùng nhanh, cho thấy việc sơ tán khỏi các tòa nhà cao tầng trong tình huống khẩn cấp là cực kỳ khó khăn.

Khi mọi rủi ro đều ở mức cao nhất

Sơ tán khỏi tòa nhà cao tầng không xảy ra hàng ngày, nhưng khi xảy ra, hậu quả thường rất nghiêm trọng. Nguy cơ cao nhất thường tập trung vào những thời điểm tòa nhà đông người: các khu chung cư vào ban đêm, các tòa văn phòng vào ban ngày.

Các ví dụ điển hình trên thế giới như vụ khủng bố 11/9/2001 tại Trung tâm Thương mại Thế giới (Mỹ) hay vụ cháy Grenfell Tower (Anh) đều cho thấy một quy luật: Khi ngọn lửa bùng lên, việc đưa hàng nghìn người xuống an toàn từ hàng chục tầng trở thành cuộc chạy đua với thời gian.

Nhưng điều gì thực sự khiến việc sơ tán dân khỏi một tòa nhà cao tầng trở nên khó khăn đến vậy? Nguy cơ không chỉ đến từ việc đưa người ra ngoài mà còn là sự va chạm giữa giới hạn vật lý của tòa nhà và phản ứng của con người khi gặp áp lực.

Quãng đường dài đến nơi an toàn

Thang bộ là lối thoát duy nhất đáng tin cậy ở hầu hết các tòa nhà khi xảy ra sự cố. Nhưng trong thực tế, tốc độ di chuyển xuống thang bộ chậm hơn nhiều so với dự đoán. Trong các diễn tập, người ta di chuyển khoảng 0,4 – 0,7 m/s, nhưng trong tình huống thực tế, đặc biệt là cháy cao tầng, tốc độ này có thể giảm mạnh.

Trong vụ khủng bố 11/9/2001, tốc độ di chuyển xuống thang của các nạn nhân còn chậm hơn 0,3 m/s. Khi đi xuống nhiều tầng, độ chậm trễ này cộng dồn rất lớn. Mệt mỏi cũng là yếu tố quan trọng: đi bộ lâu khiến tốc độ giảm, nhiều người phải nghỉ lại ít nhất một lần. Các nghiên cứu sau vụ cháy cao tầng ở Thượng Hải năm 2010 cho thấy gần một nửa người lớn tuổi giảm tốc độ di chuyển đáng kể.

Hơn nữa, kiến trúc của thang bộ - cầu thang dài, các chiếu nghỉ và điểm nối giữa các tầng - cũng gây tắc nghẽn, đặc biệt khi luồng người từ nhiều tầng hợp lại. Những người đi chậm hơn thường là người cao tuổi, người có vấn đề về thể chất hoặc nhóm đi cùng nhau, làm giảm tốc độ tổng thể. Ánh sáng yếu hoặc khói cũng làm giảm tầm nhìn cũng khiến mọi người di chuyển chậm hơn.

Hành vi con người gây chậm trễ

Hành vi con người là một trong những nguyên nhân gây chậm trễ lớn khi sơ tán trong các toà nhà cao tầng. Khi còi báo cháy vang lên, nhiều người không di chuyển ngay mà dừng lại để xác nhận, kiểm tra tình hình, gom đồ đạc hoặc đi cùng gia đình. Những phút đầu tiên này thường mất thời gian nhất.

Nghiên cứu từ Trung tâm Thương mại Thế giới cho thấy càng có nhiều dấu hiệu (khói, rung, tiếng ồn), con người càng tìm kiếm thêm thông tin trước khi di chuyển, từ đó làm chậm tốc độ sơ tán. Trong các khu chung cư, việc gia đình, hàng xóm di chuyển cùng nhau cũng làm giảm tốc độ và tạo tắc nghẽn. Ngược lại, nếu đi theo nhóm xếp hàng một, mọi người di chuyển nhanh hơn, chiếm ít không gian hơn và cho phép người khác vượt qua dễ dàng hơn.

Những mô hình này rất quan trọng trong nhà ở cao tầng, nơi mà các loại hộ gia đình đa dạng và khả năng khác nhau khiến việc di chuyển theo nhóm trở nên phổ biến.

Vì sao chỉ thang bộ là chưa đủ?

Khi các tòa nhà ngày càng được xây dựng nhiều hơn và dân số già đi, giả định “mọi người đều có thể đi thang bộ” không còn phù hợp. Sơ tán toàn bộ tòa nhà có thể quá lâu và với nhiều cư dân (người già, người hạn chế vận động, gia đình đi cùng nhau), việc đi xuống thang bộ dài là bất khả thi.

Đó là lý do nhiều quốc gia thiết kế các tầng trú ẩn: những tầng được bảo vệ khỏi khói và lửa, làm nơi an toàn tạm thời. Tầng này giúp giảm tắc nghẽn, cho người dân nghỉ ngơi, chuyển sang thang khác hoặc chờ cứu hộ.

Bên cạnh đó, thang máy cứu hộ cũng được thiết kế để hoạt động trong trường hợp xảy ra hỏa hoạn, với trục áp lực, sảnh bảo vệ và nguồn điện dự phòng.

Biện pháp sơ tán hiệu quả nhất thường là kết hợp thang bộ, tầng trú ẩn và thang máy bảo vệ, với tỉ lệ điều chỉnh phù hợp với chiều cao, mật độ và đặc điểm cư dân.

Bài học rút ra rất rõ ràng: sơ tán trong các toà nhà cao tầng không thể dựa vào một công cụ duy nhất. Hệ thống thang bộ, tầng trú ẩn và thang máy cứu hộ cần được kết hợp để bảo đảm an toàn cho cuộc sống trong các tòa nhà cao tầng.