Những tiến bộ mà Việt Nam đạt được khẳng định, định hướng phát triển dựa trên khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo của Đảng và Chính phủ là đúng đắn.

Liên quan đến Báo cáo Chỉ số Đổi mới sáng tạo toàn cầu năm 2025, Tiến sĩ Nguyễn Hữu Xuyên, Phó viện trưởng Viện Chiến lược, Học viện Chiến lược Khoa học và công nghệ (Bộ Khoa học và Công nghệ) cho rằng: Việt Nam đứng đầu thế giới về chỉ số xuất khẩu hàng hóa sáng tạo. Đây là lần đầu tiên Việt Nam đứng đầu chỉ số này. Xuất khẩu hàng hóa sáng tạo là một trong chỉ số sản phẩm đầu ra đổi mới sáng tạo trong Báo cáo Chỉ số Đổi mới sáng tạo toàn cầu.

Chỉ số xuất khẩu hàng hóa sáng tạo trên tổng giao dịch thương mại càng cao thì điểm số và thứ hạng trong Báo cáo Chỉ số Đổi mới sáng tạo toàn cầu càng cao. Theo báo cáo Báo cáo Chỉ số Đổi mới sáng tạo toàn cầu năm 2025 của Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới, Việt Nam dẫn đầu thế giới về xuất khẩu hàng hóa sáng tạo, điều này cho thấy Việt Nam không chỉ tăng trưởng về khối lượng hay giá trị sản xuất, mà bắt đầu xuất hiện năng lực về sáng tạo, nghĩa là sản phẩm không chỉ được làm mà còn có tính sáng tạo, thiết kế, có tính bản sắc.

Việc đứng đầu về xuất khẩu hàng sáng tạo có thể được nhìn nhận dưới phương diện: Việt Nam đang dần giảm phụ thuộc vào các sản phẩm do lao động giản đơn, gia công, đồng thời gia tăng phần sản phẩm công nghệ cao, hàng hóa có yếu tố sáng tạo, qua đó cho thấy sự đang dạng hóa các sản phẩm xuất khẩu. Bên cạnh đó, mức độ xuất khẩu hàng sáng tạo đi kèm với xuất khẩu công nghệ cao, điều này cho thấy các doanh nghiệp Việt Nam đã tham gia, tích hợp trong chuỗi sản xuất toàn cầu, hướng tới việc thiết kế sáng tạo và yêu cầu chất lượng được đặt lên cao.

Khi Việt Nam có năng lực xuất khẩu sản phẩm sáng tạo, sẽ kích thích thị trường nội địa tham gia đầu tư nhiều hơn vào thiết kế, nghiên cứu, bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ, xây dựng thương hiệu, điều này phản ánh tiềm năng, cơ hội để phát triển năng lực nội sinh. Tuy nhiên, Tiến sĩ Nguyễn Hữu Xuyên nhận xét : Chỉ số xuất khẩu hàng hóa sáng tạo chỉ là một chỉ số trong Báo cáo Chỉ số Đổi mới sáng tạo toàn cầu năm 2025, chưa phản ánh được sức mạnh tổng thể về đổi mới sáng tạo của Việt Nam, đặc biệt chỉ số này có thứ hạng cao vẫn còn lệ thuộc vào doanh nghiệp FDI.

Thực tế cho thấy, các chỉ số đầu vào (input) như năng lực nghiên cứu và phát triển (R&D), giáo dục, nguồn nhân lực chất lượng cao, cơ sở hạ tầng nghiên cứu... của Việt Nam vẫn chưa được cải thiện nhiều, đứng thứ 50 trong nhóm đầu vào mặc dù tăng 3 bậc so với năm 2024. Do đó, Việt Nam cần có chính sách để duy trì và liên tục đổi mới, đặc biệt trong bối cảnh các quốc gia trên thế giới cũng đẩy mạnh đổi mới sáng tạo, xây dựng thương hiệu, bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ.

Theo Tiến sĩ Nguyễn Hữu Xuyên, trong Báo cáo Chỉ số Đổi mới sáng tạo toàn cầu năm 2025, Việt Nam đứng thứ 44/139 quốc gia/nền kinh tế và hiện xếp thứ 2 về chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu trong nhóm nước có thu nhập trung bình thấp. Điều này chứng tỏ Việt Nam đã nỗ lực, vượt qua nhiều nước có điều kiện tương đồng về thu nhập để thể hiện năng lực đổi mới sáng tạo tốt hơn, hiệu suất đổi mới vượt mức phát triển thu nhập và Việt Nam nằm trong số những quốc gia giữ được thành tích này liên tục nhiều năm.

Thứ hạng này phản ánh sự nỗ lực của Việt Nam trong việc cải thiện thể chế, thu hút đầu tư nghiên cứu và phát triển, phát triển doanh nghiệp công nghệ, hỗ trợ hoạt động đổi mới sáng tạo và tạo điều kiện pháp lý, chính sách tốt hơn trong việc thúc đẩy ứng dụng khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Tuy nhiên, Việt Nam vẫn còn có khoảng cách so với các nền kinh tế thu nhập trung bình cao hoặc cao khi các chỉ số như cơ sở hạ tầng nghiên cứu, bằng sáng chế, nhân lực chất lượng cao, giáo dục đại học, đầu tư nghiên cứu và phát triển so với GDP còn thấp.

Để giữ thứ hạng và vượt lên trong thời gian tới, Tiến sĩ Nguyễn Hữu Xuyên cho rằng Việt Nam nên quan tâm tới các yếu tố về tăng mạnh đầu tư nghiên cứu và phát triển, đặc biệt từ khu vực tư nhân, cải thiện chất lượng nghiên cứu trong các cơ sở giáo dục, viện nghiên cứu; tăng số bằng sáng chế quốc tế; tăng sự hợp tác quốc tế và tăng sự liên kết giữa viện-trường-doanh nghiệp. Đồng thời, hoàn thiện chính sách, pháp luật về sở hữu trí tuệ, thực thi hiệu quả quyền sở hữu trí tuệ nhằm bảo hộ quyền sáng tạo tốt hơn, rút ngắn thời gian xác lập quyền, xử lý vi phạm hiệu quả hơn, thúc đẩy thương mại hóa sáng chế và sản phẩm sáng tạo.

Đặc biệt, cần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, đặc biệt trong lĩnh vực STEM ( giáo dục Khoa học (Science), Công nghệ (Technology), Kỹ thuật (Engineering) và Toán học (Mathematics); thiết kế, sáng tạo kỹ thuật số, công nghệ cao, công nghệ chiến lược, nghệ thuật sáng tạo. Ngoài ra, chú trọng hỗ trợ doanh nghiệp khởi sáng tạo, tạo môi trường kinh doanh sáng tạo, tiếp cận vốn, hỗ trợ thiết kế, bảo hộ thương hiệu, tiếp cận thị trường quốc tế.

Theo Báo cáo Chỉ số Đổi mới sáng tạo toàn cầu năm 2025, trong khu vực ASEAN, Việt Nam vượt qua Thái Lan vươn lên vị trí thứ 3, sau Singapore và Malaysia. Điều này cho thấy, Việt Nam đang có sự cải thiện tốt về chỉ số đổi mới sáng tạo so với các quốc gia trong khu vực có truyền thống mạnh hơn Việt Nam trước đây. Việc vượt Thái Lan có thể làm gia tăng niềm tin của các nhà đầu tư trong và ngoài nước, thúc đẩy sự cạnh tranh trong khu vực. So với Thái Lan, Việt Nam đã phản ánh rõ ràng về những kết quả đáng ghi nhận trong việc chuyển hóa, tác động tích cực từ chính sách quản lý nhà nước, đặc biệt là các chính sách về phát triển sáng chế, công nghệ, khởi nghiệp sáng tạo, phát triển thương hiệu.

Tiến sĩ Nguyễn Hữu Xuyên cho rằng, cùng với các Nghị quyết quan trọng của Đảng, đặc biệt là Nghị quyết 57-NQ/TW về phát triển khoa học-công nghệ và đổi mới sáng tạo, đang được triển khai mạnh mẽ, Việt Nam kỳ vọng có thể tiếp tục thay đổi thứ hạng trong Báo cáo Chỉ số Đổi mới sáng tạo toàn cầu năm 2025. Tuy nhiên, việc tiếp tục giữ được thứ hạng hay không còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố.

Việt Nam hoàn toàn có thể giữ được thứ hạng và có những bước tiến cao hơn khi Việt Nam tiếp tục ổn định và gia tăng tính hiệu quả của chính sách; tiếp tục duy trì ưu đãi cho đổi mới sáng tạo, bảo hộ sở hữu trí tuệ, cải thiện môi trường kinh doanh, rút ngắn thủ tục, tăng tính minh bạch, lấy doanh nghiệp làm trung tâm của đổi mới sáng tạo. Đồng thời, thúc đẩy đầu tư vào nghiên cứu và phát triển, tăng chất lượng nguồn nhân lực, phát triển cơ sở hạ tầng khoa học và công nghệ, nâng cao hiệu quả giáo dục STEM.

Đặc biệt, quan tâm và đầu tư phát triển thương hiệu bởi Việt Nam không chỉ sản xuất theo hợp đồng, gia công, mà cần phát triển các thương hiệu sáng tạo, thiết kế sản phẩm sáng tạo dựa vào tri thức bản địa, phát triển công nghiệp sáng tạo. Bên cạnh đó, Việt Nam cần thúc đẩy mạnh mẽ thị trường khoa học và công nghệ, tăng cường quyền sở hữu trí tuệ và thương mại hóa tài sản trí tuệ, đặc biệt chuyển hóa nhanh các tài sản trí tuệ, tri thức, kết quả nghiên cứu thành giá trị kinh tế thông qua đổi mới sáng tạo.