Theo kênh CNN ngày 2/10, trong một sắc lệnh hành pháp ký hồi đầu tuần, ông Trump tuyên bố Mỹ sẽ coi bất kỳ cuộc tấn công nào nhằm vào lãnh thổ, chủ quyền hoặc cơ sở hạ tầng trọng yếu của Qatar là mối đe dọa đối với hòa bình và an ninh của chính nước Mỹ. Quan trọng hơn, sắc lệnh cho thấy Mỹ có thể sẽ bảo vệ Qatar bằng biện pháp quân sự.

Sắc lệnh nêu rõ: “Trong trường hợp xảy ra một cuộc tấn công như vậy, Mỹ sẽ thực hiện mọi biện pháp hợp pháp và phù hợp, bao gồm ngoại giao, kinh tế và nếu cần thiết cả biện pháp quân sự, để bảo vệ lợi ích của Mỹ và Qatar, đồng thời khôi phục hòa bình và ổn định”.

Đây là một diễn biến khác thường trong mối quan hệ gây nhiều tranh cãi của ông Trump với Trung Đông, vì nhiều lý do.

Tổng thống Trump trao cho Qatar bảo đảm an ninh giống NATO

Đáng chú ý, ngôn từ trong sắc lệnh này gần giống với bảo đảm an ninh mà Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) dành cho các nước thành viên. Qatar không thuộc NATO, nhưng chính quyền Tổng thống Joe Biden năm 2022 đã xếp Qatar vào diện đồng minh lớn ngoài NATO.

Điều 5 của NATO quy định các quốc gia thành viên nhất trí rằng một cuộc tấn công vũ trang nhằm vào một trong số họ sẽ bị coi là cuộc tấn công nhằm vào tất cả.

Điều khoản này cũng nêu rõ các thành viên sẽ hỗ trợ bên hoặc các bên bị tấn công bằng các hành động cần thiết, bao gồm sử dụng vũ lực, để khôi phục và duy trì an ninh của khu vực Bắc Đại Tây Dương.

Sắc lệnh của ông Trump không cam kết mạnh mẽ đến mức sẽ đáp trả quân sự nếu Qatar bị tấn công, nhưng việc coi các cuộc tấn công nhằm vào Qatar như mối đe dọa trực tiếp với Mỹ đã đưa quan hệ với đồng minh Arab này lên một tầm mới.

Tổng thống Trump hành động đơn phương

Có một khác biệt lớn giữa sắc lệnh này và cam kết an ninh của NATO. Điểm then chốt là ông Trump thực hiện điều này một cách đơn phương, thông qua sắc lệnh hành pháp.

Điều đó có nghĩa đây không phải hiệp ước có ràng buộc về mặt pháp luật và được Thượng viện Mỹ phê chuẩn. Thay vào đó, đây chỉ là một cam kết mà ông Trump đưa ra với tư cách tổng thống và các tổng thống sau này không buộc phải tuân theo.

Việc ông Trump đơn phương hành động đã là điều đáng chú ý. Hiến pháp quy định quyền về hiệp ước thuộc Thượng viện, nhưng Tổng thống lại bỏ qua quốc hội trong một vấn đề quan trọng như khả năng đưa quân đội Mỹ vào chiến tranh.

Ông Trump từng nhiều lần bỏ qua quốc hội về các vấn đề vốn thuộc thẩm quyền của cơ quan này, nổi bật là chính sách áp thuế vốn đang được Tòa án Tối cao xem xét. Ông thường thành công nhờ sự ủng hộ của các nghị sĩ Cộng hòa.

Lo ngại của đảng Cộng hòa về Qatar

Câu hỏi lớn đặt ra là liệu các nghị sĩ Cộng hòa có phản ứng hoặc ít nhất là lên tiếng trước việc ông Trump vượt quyền họ bằng sắc lệnh về Qatar hay không.

Không chỉ vì Tổng thống Trump đang nắm lấy một quyền vốn thuộc Thượng viện, mà còn bởi ông trao bảo đảm an ninh cho một quốc gia mà nhiều nghị sĩ Cộng hòa tỏ ra nghi ngờ.

Trong nhiều năm, họ đã lưu ý đến các vấn đề liên quan Qatar, ví dụ như mối liên hệ với các nhóm như Tổ chức Anh em Hồi giáo và Hamas. Những lo ngại này bùng lên hồi đầu năm nay, khi ông Trump gây tranh cãi vì chấp nhận chiếc máy bay trị giá 400 triệu USD của Qatar, dự kiến sẽ được dùng làm Không lực Một mới.

Thượng nghị sĩ Rick Scott (bang Florida) nói khi đó: “Tôi sẽ không ngồi trên một chiếc máy bay của Qatar. Họ ủng hộ Hamas”.

Thượng nghị sĩ Shelley Moore Capito (bang Tây Virginia) bình luận: “Tôi sẽ phải kiểm tra xem có gắn thiết bị nghe lén hay không”.

Nhà hoạt động cánh hữu Laura Loomer, người có ảnh hưởng tới ông Trump, cũng chỉ trích gay gắt thỏa thuận này và kêu gọi ông nên tập trung vào việc liệt Tổ chức Anh em Hồi giáo vào danh sách khủng bố.

Trước đây, chính ông Trump cũng từng nghi ngờ sâu sắc về Qatar.

Tổng thống Trump tranh cử với khẩu hiệu “Nước Mỹ trên hết” và từng chỉ trích NATO

Sắc lệnh bảo vệ Qatar khác thường vì mâu thuẫn với khẩu hiệu “Nước Mỹ trên hết” của chính Tổng thống Trump.

Ông Trump từng nhiều lần chỉ trích khái niệm bảo đảm an ninh và thậm chí từng gợi ý rằng Mỹ có thể không tuân thủ Điều 5 của NATO.

Năm 2018, ông cho rằng việc phải bảo vệ một quốc gia thành viên nhỏ của NATO như Montenegro có thể khiến tình hình leo thang tới mức Thế chiến thứ ba.

Mỹ bị lôi kéo sâu hơn vào “thùng thuốc súng”

Cam kết này được đưa ra ở một khu vực vốn đã vô cùng dễ bùng nổ.

Ông Trump cam kết sẽ bảo vệ một quốc gia mà Israel đã tấn công chưa đầy một tháng trước (nhắm vào các lãnh đạo Hamas ở Doha) và Iran cũng đã tấn công chưa đầy ba tháng trước. Qatar thường xuyên vướng vào các cuộc xung đột tại Trung Đông.

Năm 2017, Qatar từng rơi vào cuộc khủng hoảng ngoại giao nghiêm trọng nhất ở Trung Đông trong nhiều thập kỷ, khi một số quốc gia lớn cắt quan hệ với nước này vì nhiều cáo buộc.

Về mặt địa chính trị, cả chính quyền Cộng hòa lẫn Dân chủ đều công nhận cần duy trì liên minh chặt chẽ với Qatar trong những năm gần đây. Qatar cũng đóng vai trò quan trọng trong nỗ lực của ông Trump nhằm đạt thỏa thuận hòa bình tại Gaza.

Nhưng động thái của Tổng thống Trump không chỉ là thắt chặt quan hệ với Qatar mà còn đặt Mỹ vào tình thế có thể phải thực hiện cam kết trong một khu vực đầy bất ổn.

Quan hệ cá nhân của Tổng thống Trump với Qatar

Diễn biến này cũng làm dấy lên những tranh cãi về quan hệ cá nhân giữa Tổng thống Trump, gia đình ông và Qatar.

Việc nhận máy bay từ Qatar càng rắc rối hơn khi ông Trump cho biết chiếc máy bay sang trọng này sẽ được chuyển giao cho thư viện tổng thống sau khi mãn nhiệm, thay vì tiếp tục sử dụng cho chính phủ Mỹ.

Tháng 4, Tập đoàn Trump công bố kế hoạch xây dựng một sân golf mang thương hiệu Trump tại Qatar, được hỗ trợ bởi một công ty thuộc quỹ đầu tư quốc gia Qatar.

Hai tuần trước, tờ New York Times đưa tin việc ông Trump bán các chip trí tuệ nhân tạo giá trị cao cho UAE có sự trùng hợp đáng ngờ với một thỏa thuận tiền điện tử béo bở với Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất.

Theo kênh CNN, ông Trump và các doanh nghiệp cá nhân của mình đã làm mờ ranh giới giữa công việc chính phủ và lợi ích riêng tại Trung Đông.

Về phần mình, Nhà Trắng bác bỏ cáo buộc xung đột lợi ích, nói rằng nhà đàm phán Steve Witkoff đang phối hợp với các quan chức và luật sư để bảo đảm tuân thủ đầy đủ các quy định.