Trong một động thái đánh dấu bước đi đáng kể nhất trong hỗ trợ quân sự cho Ukraine từ một thành viên Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) trong cuộc xung đột với Nga, Tổng thống Ba Lan Andrzej Duda ngày 16/3 đã trở thành nhà lãnh đạo đầu tiên của liên minh cam kết cung cấp máy bay chiến đấu cho Kiev.

Theo đài truyền hình CNN, Tổng thống Duda thông báo 4 máy bay chiến đấu MiG-29 sẽ được bàn giao cho Ukraine trong những ngày tới. Số máy bay còn lại đang được đưa vào sử dụng và có khả năng sẽ được bàn giao lần lượt. Mặc dù 4 chiếc chiến đấu cơ là con số khiêm tốn nhưng đó là một bước tiến lớn so với một năm trước, khi một thành viên NATO gửi vũ khí sát thương tinh vi như vậy cho Ukraine là điều không thể tưởng tượng về mặt chính trị.

Theo giới quan sát, động thái gửi chiến đấu cơ cho Ukraine sẽ tạo ra một sự khác biệt về mặt chính trị từ trước đến nay. Bằng cách bình thường hóa những hỗ trợ như vậy, đây có thể là khởi đầu của một "hiệu ứng domino", dẫn tới việc nhiều nước châu Âu cung cấp máy bay chiến đấu cho Ukraine.

Chưa đầy một ngày sau cam kết của Ba Lan, Thủ tướng Slovakia Eduard Heger tuyên bố chính phủ của ông sẽ điều động một phi đội gồm 13 máy bay chiến đấu MiG đến hỗ trợ phòng thủ cho Ukraine. Nhiều quốc gia châu Âu được cho là sẽ có động thái tương tự, giải phóng những chiếc MiG do Liên Xô thiết kế trong bối cảnh họ đang hiện đại hóa lực lượng không quân của mình.

Đây chính xác là những gì Ba Lan đang làm. Năm ngoái, nước này đã ký một thỏa thuận quốc phòng trị giá 14,5 tỷ USD với Hàn Quốc, bao gồm việc mua 48 máy bay hạng nhẹ FA-50, đồng thời bổ sung các máy bay chiến đấu tàng hình F-35 Lighting II của Mỹ.

Một trong những nguyên nhân khiến các nước châu Âu gửi máy bay chiến đấu do Liên Xô thiết kế sang cho Ukraine là các bộ phận của chúng sẵn có hơn để phục vụ cho việc sửa chữa và bảo dưỡng.

Tuy nhiên, về mặt lợi thế quân sự, những máy bay này lại không được đánh giá cao trong việc làm thay đổi cục diện cuộc xung đột. Đó có thể là lý do tại sao chiến đấu cơ F-16 của Mỹ lại nằm ở vị trí hàng đầu trong danh sách vũ khí mà Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky mong muốn.

Hiện cơ cấu chính xác của lực lượng không quân Ukraine vẫn đang được giữ bí mật. Ukraine được thừa hưởng hàng chục máy bay MiG-29 do Liên Xô sản xuất từ năm 1991 - khoảng 5 năm sau khi chúng được đưa vào sử dụng. Tuy nhiên, phi đội của nước này cũng đã bị ảnh hưởng sau khi Crimea sáp nhập vào Nga.

MiG-29 sử dụng công nghệ bay cũ. Các máy bay MiG có thể thực hiện các nhiệm vụ chiến đấu, triển khai vũ khí và bắn hạ máy bay ở cự ly ngắn. So sánh với các dòng MiG, chiến đấu cơ F-16 có thể bay lâu hơn, linh hoạt hơn, sở hữu các hệ thống vũ khí tích hợp và có khả năng radar và tầm xa tốt hơn đáng kể, từ đó cải thiện được khả năng cảnh báo sớm.

Nhà phân tích quốc phòng Alex Walmsley, làm việc trong Viện Dịch vụ Thống nhất Hoàng gia (RUSI) ở London, sử dụng hình ảnh so sánh giữa những chiếc máy tính xách tay của những năm 1990 với một chiếc MacBook đời mới nhất. “Về cơ bản, chúng có công năng giống nhau, dùng để bay và phóng tên lửa song chiến đấu cơ MiG không phản ứng nhanh hay mạnh bằng”, chuyên gia Alex lý giải.

Tính đến thời điểm hiện tại, Mỹ vẫn từ chối lời kêu gọi cấp chiến đấu cơ F-16 cho Ukraine với lý do tránh leo thang căng thẳng với Nga, đặc biệt là sau khi một chiếc máy bay không người lái của Mỹ rơi tại Biển Đen vào đầu tuần qua. Sự việc này đã bị Nga coi là bằng chứng cho thấy Mỹ tham gia trực tiếp vào cuộc xung đột với Ukraine.

Bên cạnh đó, so với MiG-29, việc cung cấp F-16 cho Ukraine để sử dụng ngay trong chiến đấu là điều không tưởng. Lực lượng Không quân Ukraine đã vận hành các máy bay MiG nên họ có thể sử dụng chúng ngay khi được bàn giao, trong khi phải mất hàng tháng để huấn luyện một phi công lái MiG-29 đạt được hiệu quả cao khi lái một chiếc F-16. Chưa kể đến Ukraine đang thiếu hụt phi công.

Trung tướng Mỹ đã nghỉ hưu Mark Hertling lưu ý mặc dù binh sĩ Ukraine rất dễ thích nghi trong việc sử dụng các hệ thống vũ khí mới như HIMARS và Javelin nhưng F-16 là một “đẳng cấp hoàn toàn khác”. Ông Hertling chỉ ra: “Rất nhiều người muốn điều đó diễn ra ngay bây giờ ở Ukraine, nhưng nếu không có nhiều năm đào tạo trong thời bình cũng như thiết lập khả năng duy trì và sửa chữa, bạn sẽ không đạt được kết quả như mong đợi”.

Những cam kết đầu tiên về máy bay chiến đấu sẽ nâng cao khả năng phòng không của Ukraine, nhưng không có cách nào thay đổi cục diện hoặc mang lại lợi thế cho Ukraine trong cuộc xung đột.

Rõ ràng các nước phương Tây đang trong một tình thế tiến thoái lưỡng nan. Cung cấp F-16 cho Ukraine đòi hỏi một gánh nặng huấn luyện khổng lồ giữa một cuộc xung đột đang diễn ra, nhưng nếu không có chúng, việc giành được ưu thế trên không đối với Ukraine trong cuộc chiến là điều xa vời.