Sau một thời gian tạm dừng hoạt động bởi sự ra tay ngăn chặn quyết liệt của cơ quan chức năng, tình trạng khai thác vàng trái phép tại khu vực đầu nguồn sông Hiến thuộc huyện Thạch An, tỉnh Cao Bằng lại tái diễn nghiêm trọng khiến dòng sông Hiến, sau một thời gian ngắn ngủi trong xanh trở lại, nay lại đục ngầu.

Lúc nông nhàn, nhiều người dân vẫn lén lút đi khai thác vàng. Ảnh: Quốc Đạt

Sông Hiến lại bị đầu độc

Trước tình hình trên, ngày 19/11, UBND tỉnh Cao Bằng đã có Công văn số 2390/UBND về việc tăng cường công tác ngăn chặn, giải tỏa hoạt động khai thác khoáng sản trái phép, tuy nhiên, vàng tặc vẫn lộng hành trên đầu nguồn sông Hiến.

Ngược dòng sông Hiến ngày 24/11/2010, chúng tôi không khỏi bất ngờ bởi mức độ liều lĩnh của vàng tặc. Vừa đi cách địa phận thị xã Cao Bằng khoảng 3 km theo con đường tỉnh lộ 209 (xóm Pác Khuổi, xã Lê Trung, Hòa An), tiếng máy nổ của xuồng hút cát đãi vàng đã làm náo động cả một khúc sông. Tại bờ suối khu vực xóm Nà Đoỏng, xã Minh Khai, huyện Thạch An, những chiếc máy bơm hút cát lớn đang hoạt động hết công suất. Ngay cạnh mố cầu treo Nà Đoỏng, một nhóm 6 người đang hì hục đào bới dưới một cái hố sâu 4 - 5 m, rộng chừng 30 m2 . Bên kia sông, hai nhóm người khác cũng đang hì hục đào bới, nạo vét tìm vàng, bờ sông lộn tung cát sỏi, lỗ chỗ những hố sâu. Với chiếc vòi to gần bằng cái phích nước, họ hút tất cả cát, sỏi, bùn lầy lên, xả vào chiếc máng đãi vàng. Phía dưới máng, dòng bùn đỏ ngầu chảy lẫn vào dòng nước, mang theo cơ man nào là bùn đất phù sa, gieo rắc ô nhiễm và mầm bệnh cho hàng vạn cư dân đang dùng nước sông Bằng, sông Hiến.

Theo kết quả phân tích mẫu nước của Công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên cấp nước Cao Bằng, từ ngày 15/8/2010 trở về trước, độ đục của mẫu nước lấy tại sông Hiến luôn ở mức trên 400 NTU (đơn vị đo độ đục), cao gấp gần 20 lần mẫu nước của sông Bằng (đoạn chưa hợp lưu với sông Hiến). Thời gian gần đây, độ đục của sông Hiến đã giảm, nhưng vẫn ở mức rất cao. Mẫu nước sông Hiến phân tích ngày 24/11/2010 là 258 - 278 NTU, trong khi mẫu nước của sông Bằng là 28 - 29 NTU.

Chính quyền bất lực

Trao đổi với phóng viên TTXVN, ông Đinh Hữu Thông, Chủ tịch UBND xã Minh Khai than thở: Chúng tôi cũng đã làm hết mình, nhưng cũng chẳng thay đổi được tình thế. Việc khai thác vàng ở đây đã diễn ra từ mấy mươi năm, tỉnh đã có lệnh cấm nhưng không được. Cứ mỗi khi nông nhàn, người dân địa phương lại kéo đi làm vàng, lúc thì công khai, khi thì âm ỉ lén lút. Chỉ khổ cho xã, đã nhiều nhiệm kỳ có cán bộ bị kỷ luật vì không chấm dứt được tình trạng khai thác vàng. Giá mà địa phương không có vàng thì chúng tôi đỡ khổ. Đúng là khóc trên đống vàng!

Theo ông Thông, chính quyền xã có quá ít thẩm quyền nên không thể xử lý dứt điểm được. Xã cũng chỉ thành lập được tổ kiểm tra gồm 4 người kiêm nhiệm và có quyền xử phạt cao nhất đối với máy xúc là 2 triệu đồng. Việc thu máy bơm hút rất khó vì tổ chỉ có 4 người, trong khi những chiếc đầu nổ máy bơm nặng đến hàng tạ, không thể khiêng đi được. Mặt khác, những người khai thác toàn dân địa phương, người quen biết, thậm chí là họ hàng anh em nên việc xử lý rất khó. Mỗi lần đi kiểm tra, tổ chỉ nhắc nhở, vận động nhân dân không khai thác, nhưng xem ra biện pháp này không mấy hiệu quả. Bên cạnh đó, việc phối hợp giữa xã Minh Khai và xã Bằng Vân, huyện Ngân Sơn, tỉnh Bắc Kạn cũng chưa thực hiện được, dòng nước đục một phần do khai thác tại xã Bằng Vân chảy sang.

Ông chủ tịch UBND xã nói, hiện nay chỉ còn một số hộ dân khai thác lén lút, nhỏ lẻ vào ban đêm, nhưng trên đường từ UBND xã trở ra, phóng viên lại bắt gặp cảnh những nhóm người ngang nhiên dùng cả máy xúc để đào vàng. Tại khu vực xóm Pác Duốc, xã Minh Khai có 2 điểm khai thác quy mô lớn, mỗi điểm có 2 máy xúc, nhiều máy bơm và hàng chục công nhân đang đào bới trong khúc sông xa. Lại gần, quang cảnh dòng sông như một bãi chiến trường, một khúc sông dài gần 500 m bị máy xúc lật xới tan hoang. Gần đó, những chiếc thùng phuy đựng dầu vứt lăn lóc ngổn ngang, dầu mỡ hòa lẫn bùn đất đỏ quạch chảy vào sông nước. Điểm khai thác tại km 20 tỉnh lộ 209 do một người đàn ông tự xưng tên là Đỗ ở xã Minh Khai, làm chủ. Thấy chúng tôi, ông Đỗ cười phân bua: "Người ta ở tận Thái Nguyên còn lên đây mua đất để làm được, mình là dân bản địa, tội gì không làm?". Điểm khai thác phía trên do một người tự xưng tên là Mai Công Dũng, quê ở Thái Nguyên làm chủ. Khi được hỏi có bị cơ quan chức năng đến kiểm tra, yêu cầu dừng khai thác không, ông Dũng giấu: "Anh em chúng tôi khai thác được 25 ngày rồi, cũng chưa thấy ai đến nói gì cả".

Thời gian qua, các cơ quan chức năng của tỉnh đã kiên quyết ngăn chặn tình trạng khai thác vàng trái phép ở thượng nguồn sông Hiến, bước đầu đã có kết quả đáng ghi nhận, dòng sông Hiến, sông Bằng đã có một thời gian trong xanh trở lại. Tuy nhiên, chỉ cần một chút chủ quan, lơi lỏng, vàng tặc lại lộng hành. Dư luận đang đặt ra câu hỏi vì sao những kẻ trộm cắp tài nguyên này sử dụng cả những cỗ máy xúc to lù lù, những máy bơm công suất lớn, tiếng nổ ầm vang khắp núi rừng mà lại không bị chính quyền địa phương phát hiện và xử lý? Câu trả lời xem ra phải chờ các cơ quan chức năng tỉnh Cao Bằng.

Quốc Đạt