80 năm qua, ngành Văn hóa đã viết nên “bản trường ca rực rỡ”, nơi bản sắc Việt Nam được hội tụ, kết tinh và tỏa sáng. Văn hóa trở thành nền tảng tinh thần vững chắc, sức mạnh nội sinh và động lực phát triển bền vững của đất nước.

“Văn hóa phải soi đường cho quốc dân đi”

Nhận thức sâu sắc được vị trí, vai trò, ý nghĩa, tầm quan trọng của văn hóa trong sự phát triển của đất nước ta, ngay từ trong Cương lĩnh chính trị đầu tiên của Đảng năm 1930, Đảng ta đã đề cập đến vấn đề phải phát triển văn hóa của dân tộc.

Năm 1943, khi nước nhà còn chưa giành được độc lập, Đảng ta đã đề ra "Đề cương văn hóa Việt Nam", trong đó chỉ rõ "Mặt trận văn hóa là một trong ba mặt trận (chính trị, kinh tế, văn hóa)", và chủ trương phát triển văn hóa theo ba hướng: Dân tộc - Khoa học - Đại chúng. Sau khi Đề cương về Văn hóa Việt Nam năm 1943 được ra đời, sự nghiệp cách mạng văn hóa dân tộc đã thực sự bước vào giai đoạn lịch sử, trở thành một bộ phận hữu cơ, đồng hành và phục vụ trực tiếp cho sự nghiệp cách mạng giải phóng dân tộc giành độc lập tự do.

Dưới sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, văn hóa trở thành vũ khí sắc bén trên mặt trận tư tưởng, góp phần hiệu triệu, đoàn kết toàn dân đứng lên giành độc lập với cuộc cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công, mở ra kỷ nguyên mới cho dân tộc. Khí thế cách mạng của những năm tháng hào hùng ấy còn lưu dấu mãi trong âm hưởng các ca khúc: Tiến quân ca (nhạc sĩ Văn Cao), Diệt phát xít (nhạc sĩ Nguyễn Đình Thi), Mười chín tháng Tám (nhạc sĩ Xuân Oanh)...

Ngày 28/8/1945, Bộ Thông tin Tuyên truyền (tiền thân của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch ngày nay) được thành lập, đánh dấu một mốc son quan trọng, mở đầu chặng đường 80 năm phụng sự đất nước. Chỉ một năm sau, ngày 24/11/1946, trong phát biểu khai mạc Hội nghị Văn hóa toàn quốc lần thứ nhất diễn ra ở Nhà hát Lớn Hà Nội, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định sứ mệnh cao cả của văn hóa là: “Văn hóa phải soi đường cho quốc dân đi”.

Sau Hội nghị Văn hóa toàn quốc lần thứ nhất, phong trào “kháng chiến hóa văn hóa, văn hóa hóa kháng chiến” dưới sự lãnh đạo của Đảng đã trở thành một cuộc cách mạng mở rộng. Công tác báo chí, thông tin, tuyên truyền được đẩy mạnh; các loại hình văn nghệ như ca khúc cách mạng, thơ ca, kịch nói… ra đời mạnh mẽ, cổ vũ tinh thần yêu nước, ý chí chiến đấu của quân và dân ta trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp.

Thực hiện lời căn dặn của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Văn hóa nghệ thuật cũng là một mặt trận. Anh chị em là chiến sĩ trên mặt trận ấy.” (1), rất nhiều văn nghệ sĩ vừa cầm súng, vừa cầm bút, cầm đàn, sát cánh cùng mọi tầng lớp nhân dân và toàn dân tộc sẵn sàng hiến dâng, dũng cảm hy sinh, xung kích trên mặt trận tư tưởng - văn hóa. Họ đã viết nên những tác phẩm, những bản anh hùng ca truyền cảm hứng, cổ vũ, khích lệ, tạo nên sức mạnh vô song của toàn dân tộc trong công cuộc chiến đấu, bảo vệ và xây dựng đất nước. Đó là các tác phẩm thơ ca: “Ngọn quốc kỳ” - Xuân Diệu, “Đồng chí” - Chính Hữu, “Tây Tiến” - Quang Dũng, “Việt Bắc” - Tố Hữu, “Đất nước” - Nguyễn Đình Thi; văn xuôi có thể kể đến hàng loạt truyện ngắn của Nam Cao, tập truyện “Tây Bắc” của Tô Hoài, “Vợ nhặt”, “Làng” của Kim Lân…; các tác phẩm mỹ thuật của Tô Ngọc Vân, Trần Văn Cẩn, Dương Bích Liên…; các tác phẩm âm nhạc của Văn Cao, Đỗ Nhuận, Lưu Hữu Phước… Và để có những tác phẩm như thế, nhiều văn nghệ sĩ như Trần Đăng, Nam Cao, Thôi Hữu, Tô Ngọc Vân đã hy sinh anh dũng trong tư thế của người chiến sĩ - nghệ sĩ.

Trong cuộc kháng chiến chống đế quốc Mỹ, văn học nghệ thuật phát triển sôi nổi, phản ánh đời sống chiến đấu, lao động sản xuất ở miền Bắc và tinh thần bất khuất của nhân dân miền Nam. Một nền văn hóa xã hội chủ nghĩa dần hình thành với sự ra đời của các thiết chế như nhà hát, rạp chiếu bóng, thư viện, bảo tàng... phục vụ đông đảo nhân dân và góp phần xây dựng con người mới XHCN. Ngay cả trong bối cảnh chiến tranh, vẫn có sự tiếp nhận tinh hoa văn hóa nhân loại, nhất là từ các nước XHCN, làm giàu thêm đời sống tinh thần của dân tộc.

Hòa nhịp với dòng thác cách mạng, nhiều văn nghệ sĩ, nhà báo - chiến sĩ đã lên đường, mang theo khí thế hào sảng trong câu thơ Tố Hữu: “Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước/ Mà lòng phơi phới dậy tương lai”. Những phong trào như “tiếng hát át tiếng bom”, những trang viết, vần thơ, khúc nhạc ra đời từ thực tiễn đã khơi dậy tinh thần chiến đấu, góp phần đưa dân tộc đến đại thắng mùa Xuân 1975, giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước. Nhiều văn nghệ sĩ, nhà báo, nhà quay phim đã ngã xuống trên các chiến trường để lại cho chúng ta những trang viết, tác phẩm, thước phim tư liệu vô giá. Máu của họ đã tô thắm truyền thống yêu nước hào hùng của dân tộc ta và ngành Văn hóa Việt Nam.

Sức mạnh nội sinh, động lực phát triển bền vững đất nước

Bước vào thời kỳ đổi mới từ năm 1986 đến nay, dưới sự lãnh đạo của Đảng, đất nước đã tiến hành đổi mới đồng bộ và toàn diện các lĩnh vực của đời sống xã hội, từ kinh tế, chính trị đến văn hoá, xã hội, an ninh, quốc phòng và đối ngoại. Riêng về lĩnh vực văn hoá, Đảng ta đã có nhiều nghị quyết, quyết định, chỉ thị quan trọng để tập trung xây dựng và phát triển văn hoá trong thời kỳ mới.

Các Nghị quyết quan trọng như Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII), Nghị quyết 23-NQ/TW, Nghị quyết 33-NQ/TW đã xác định: Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu, vừa là động lực phát triển. Văn học - nghệ thuật là lĩnh vực tinh tế, góp phần xây dựng con người Việt Nam toàn diện. Đặc biệt là xây dựng văn hóa và con người Việt Nam hướng đến chân - thiện - mỹ, thấm nhuần tinh thần dân tộc, nhân văn, dân chủ và khoa học.

Đặc biệt, Hội nghị văn hóa toàn quốc triển khai Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng được tổ chức năm 2021 (Hội nghị đầu tiên sau 75 năm Ngày Chủ tịch Hồ Chí Minh chủ trì Hội nghị văn hóa toàn quốc lần thứ nhất năm 1946) đã tạo sự lan tỏa, nâng cao nhận thức về vị trí, vai trò của văn hóa đối với sự phát triển đất nước trong hệ thống chính trị và các tầng lớp nhân dân: “Văn hóa là hồn cốt của dân tộc, nói lên bản sắc của dân tộc. Văn hóa còn thì dân tộc còn...". Theo đó, Đảng ta tiếp tục nhấn mạnh cần phải coi văn hóa ngang hàng với kinh tế, chính trị và xã hội.

Đồng hành với lịch sử dân tộc, sự vận động của văn hoá Việt Nam ngày càng sinh động với sự lan toả, thăng hoa rộng lớn, với chiều sâu thẳm tạo dựng nên gương mặt Việt Nam, với trí tuệ, khí phách, cốt cách, phong thái và bản lĩnh Việt Nam không thể trộn lẫn trên con đường xây dựng chủ nghĩa xã hội, bảo vệ Tổ quốc và hội nhập toàn cầu.

Về di sản văn hóa, có thể nói chưa bao giờ các giá trị văn hóa dân tộc được quan tâm và phát huy mạnh mẽ như hiện nay. Hiện cả nước có hơn 40.000 di tích và gần 70.000 di sản văn hóa phi vật thể được kiểm kê, trong đó có 36 di sản được UNESCO công nhận, ghi danh. Bên cạnh việc thực hiện nghiêm các quy định của pháp luật và cam kết với UNESCO, chúng ta đã quan tâm đầu tư, tu bổ di tích; khai thác hiệu quả, gắn kết với phát triển du lịch, qua đó góp phần phát triển kinh tế-xã hội các địa phương.

Văn hóa không chỉ dừng ở bảo tồn, mà còn đồng hành cùng sự phát triển kinh tế - xã hội. Điện ảnh và nghệ thuật biểu diễn, với những tác phẩm giàu sức lay động, đã mang hình ảnh Việt Nam đến với bạn bè năm châu. Mỹ thuật, nhiếp ảnh, triển lãm mở rộng cánh cửa giao lưu quốc tế, khẳng định bản lĩnh sáng tạo Việt. Công nghiệp văn hóa trỗi dậy như một ngành kinh tế sáng tạo, đóng góp vào GDP, cho thấy “sức mạnh mềm” ngày càng trở thành nguồn lực cốt lõi.

Đáng chú ý, các ngành công nghiệp văn hóa đã được định hướng phát triển theo phương châm “sáng tạo - bản sắc - độc đáo - chuyên nghiệp - cạnh tranh”, trở thành hướng đi đúng đắn trong bối cảnh phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế sâu rộng. Nhiều sự kiện văn hóa, nghệ thuật quy mô cấp quốc gia, tầm cỡ quốc tế có chất lượng nghệ thuật cao, phục vụ nhiệm vụ chính trị, đồng thời đáp ứng tốt nhu cầu thụ hưởng nghệ thuật ngày càng cao của người dân.

Từ cuối 2024 đến giữa 2025, thị trường âm nhạc Việt Nam chứng kiến sự chuyển mình ngoạn mục khi những concert như “Anh trai vượt ngàn chông gai”, “Anh trai say hi” liên tục “cháy vé”, thu hút hàng vạn khán giả và tạo nên cơn sốt chưa từng có trong nước. Hiện tượng này đã kéo nhiều khán giả trẻ vốn mê Kpop, Cbiz... quay trở lại với nghệ sĩ nội, mở ra lối đi xán lạn hơn cho ngành công nghiệp biểu diễn của Việt Nam.

Sau thành công của loạt concert quốc nội trước đó, cộng hưởng cùng bầu không khí sôi động từ dịp lễ 30/4 năm nay, nhiều đại nhạc hội liên tiếp được tổ chức vào các dịp cuối tuần nhằm đón đầu nhu cầu của công chúng. Đặc biệt, kỷ niệm 80 năm Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh 2/9, nhiều "concert quốc gia" đã diễn ra, tạo thành chuỗi sự kiện văn hóa - âm nhạc đặc biệt như: Tổ quốc trong tim, Tự hào là người Việt Nam, Hà Nội - Từ mùa thu lịch sử năm 1945, V Concert - Rạng rỡ Việt Nam… Loạt chương trình sắp tới cũng được khán giả đón chờ là: “8Wonder 2025” (23/8 tại Trung tâm Hội chợ Triển lãm Quốc gia); “Việt Nam trong tôi” (26/8 tại Trung tâm Hội chợ Triển lãm Quốc gia); “Sáng mãi khát vọng Việt Nam” (31/8 tại Trung tâm Hội chợ Triển lãm Quốc gia); “Điều còn mãi” (2/9 tại Sân vận động Quốc gia Mỹ Đình). Việc xuất hiện liên tiếp nhiều "concert quốc gia" trong cùng thời điểm đã trở thành mùa hội lớn của âm nhạc ca ngợi tình yêu đất nước.

Qua hiệu ứng xã hội tích cực từ các concert vừa qua, ngày 20/8/2025, Văn phòng Chính phủ ban hành Văn bản số 7784/VPCP-KGVX truyền đạt ý kiến chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính về nghiên cứu, đề xuất kế hoạch tổ chức các concert trong thời gian tới. Thủ tướng yêu cầu Bộ trưởng Văn hóa, Thể thao và Du lịch chủ trì, phối hợp các cơ quan truyền thông quốc gia xây dựng kế hoạch duy trì và phát huy các chương trình biểu diễn nghệ thuật với nội dung đổi mới, khuyến khích sự sáng tạo của nghệ sĩ, ứng dụng công nghệ trình diễn hiện đại và nghiên cứu lấy tên gọi “Lễ hội tinh thần Việt Nam”.

Ở lĩnh vực thể thao, Việt Nam vươn tầm khu vực và thế giới với những bước tiến vượt bậc, nhiều tấm huy chương quý giá: Liên tiếp đứng đầu bảng tổng sắp SEA Games, giành huy chương tại ASIAD, Olympic, và đặc biệt là kỳ tích của đội tuyển nữ khi giành quyền dự World Cup 2023.

Trong khi đó, du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, vươn lên trở thành điểm đến hàng đầu châu Á, liên tục được vinh danh tại World Travel Awards, đưa hình ảnh đất nước thân thiện, giàu bản sắc đến bạn bè quốc tế.

Còn báo chí, truyền thông vẫn giữ vai trò tiên phong trên mặt trận tư tưởng, trở thành “mạch dẫn tri thức, kết nối niềm tin” giữa Đảng, Nhà nước và nhân dân trong trong kỷ nguyên mới.

Ngày nay, khi dân tộc bước vào kỷ nguyên mới - kỷ nguyên hội nhập sâu rộng và vươn mình mạnh mẽ, ngành Văn hóa tiếp tục đảm nhiệm sứ mệnh khơi dậy khát vọng phát triển, bồi đắp bản lĩnh, nhân cách con người Việt Nam. Bằng việc kết hợp hài hòa giữa truyền thống và hiện đại, giữa tinh thần dân tộc và tính đại chúng, văn hóa tiếp tục là động lực tinh thần, là sức mạnh nội sinh để đất nước tự tin tiến bước, vững vàng trên con đường xây dựng một Việt Nam hùng cường, thịnh vượng.

Nhấn mạnh và chú trọng đến “sức mạnh mềm” của văn hóa, Tổng Bí thư Tô Lâm trong các bài viết, bài phát biểu của mình nhiều lần khẳng định: “Văn hóa là sản phẩm đặc biệt của con người, của dân tộc. Giữ gìn và phát huy sức mạnh của văn hóa là lĩnh vực mà bất cứ quốc gia nào cũng phải quan tâm bởi nhiệm vụ này gắn liền với sự phát triển xã hội, làm phong phú đời sống tinh thần của người dân và sự vận hành hiệu quả của nhà nước” (2); “Đẩy mạnh hội nhập toàn diện về văn hóa… nhưng phải gắn với bảo tồn, phát huy và quảng bá văn hóa dân tộc”. (3)

Tiếp đó, tại Hội nghị gặp mặt 80 đại biểu trí thức, nhà khoa học, văn nghệ sỹ trên cả nước ngày 6/8/2025, Tổng Bí thư Tô Lâm đề nghị, tiếp tục gìn giữ, bồi đắp và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc trong kỷ nguyên số, thời đại mới. Văn nghệ sỹ cần là những chiến sỹ trên mặt trận tinh thần, không ngừng sáng tạo ra những tác phẩm có giá trị tư tưởng, thẩm mỹ, có sức lan tỏa, truyền cảm hứng, nâng tầm tâm hồn con người Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập như hiện nay.

80 năm kể từ ngày đất nước độc lập, văn hóa Việt Nam đã chứng minh rằng: Văn hóa không chỉ là nền tảng tinh thần mà còn là sức mạnh mềm giúp đất nước vươn lên. Từ một dân tộc đứng dậy giành tự do, Việt Nam đã trở thành một quốc gia hội nhập đầy bản lĩnh, với di sản phong phú, sáng tạo không ngừng và khát vọng vươn tới tương lai.

(1): Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, t.7, tr.246
(2): Trích Phát biểu của Tổng Bí thư Tô Lâm tại buổi gặp mặt với đội ngũ văn nghệ sĩ toàn quốc ngày 30/12/2024
(3): Trích Bài viết “Vươn mình trong hội nhập quốc tế” của Tổng Bí thư Tô Lâm