Theo Politico châu Âu (Politico.eu) ngày 14/11, Ukraine đang gấp rút thực hiện một loạt các biện pháp làm sạch nội bộ và trấn an các đối tác phương Tây, sau khi một vụ bê bối hối lộ trị giá 100 triệu USD trong lĩnh vực năng lượng bị phanh phui. Vụ việc, liên quan đến các quan chức cấp cao hiện tại và trước đây cùng một số cố vấn thân cận của Tổng thống Volodymyr Zelensky, đã gây bất ổn nghiêm trọng vào thời điểm Ukraine đang cần hỗ trợ tài chính để vượt qua mùa đông năm nay.

Vụ bê bối tham nhũng đã làm rung chuyển Ukraine, tập trung vào công ty năng lượng hạt nhân nhà nước Energoatom. Cục Chống tham nhũng Quốc gia (NABU) và Cơ quan Công tố Đặc biệt Chống tham nhũng (SAPO) thông báo rằng họ đã phát hiện ra một âm mưu hối lộ và rửa tiền trị giá 100 triệu đô la Mỹ tại Energoatom.

Cuộc điều tra kéo dài 15 tháng, có mật danh là "Midas", tập trung vào các cáo buộc về các khoản thanh toán bất hợp pháp của các nhà thầu Energoatom – thường là 10–15% giá trị hợp đồng – để duy trì hoạt động kinh doanh.

Các nghi phạm bao gồm Bộ trưởng Tư pháp Herman Halushchenko và Bộ trưởng Năng lượng Svitlana Hrynchuk. Nghi phạm cầm đầu là Tymur Mindich, đối tác kinh doanh cũ của Tổng thống Zelensky và là đồng sở hữu Kvartal 95 Studio. Trước khi bị các công tố viên vạch trần, ông Mindich đã kịp trốn sang Israel, trong khi hai bộ trưởng đã từ chức.

Vụ việc đã làm dấy lên sự phẫn nộ trong công chúng Ukraine, đặc biệt trong bối cảnh người dân phải chịu đựng tình trạng mất điện liên tục do các cuộc tấn công của Nga gây ra.

Phản ứng khẩn cấp và cam kết "không miễn trừ"

Ngay sau khi vụ bê bối bùng phát, Ukraine đã công bố một loạt động thái nhằm chứng minh rằng nước này có thể thanh lọc bộ máy hiệu quả và khôi phục lòng tin của các đối tác.

Thủ tướng Ukraine Yulia Svyrydenko tuyên bố với Politico rằng: "Xóa bỏ mọi hành vi tham nhũng trong bất kỳ cơ quan chính phủ nào đều là vấn đề phẩm giá của chính phủ chúng tôi". Bà Svyrydenko nhấn mạnh chính phủ Ukraine phải hành động nhanh chóng và quyết đoán trên mọi lĩnh vực quan trọng của nhà nước để cho xã hội nước này và các đối tác thấy rằng tham nhũng sẽ không được dung túng. 

Thủ tướng Svyrydenko so sánh việc chống tham nhũng phải được thực hiện với "quyết tâm tương tự như khi chống lại mối đe dọa bên ngoài", bởi lẽ tham nhũng làm suy yếu đất nước.

Các động thái làm sạch bộ máy bao gồm:

Thứ nhất, bãi nhiệm cấp tốc: Việc bãi nhiệm gần như ngay lập tức hai bộ trưởng tư pháp và năng lượng đã được công bố. Tổng thống Zelensky tuyên bố bà Svyrydenko sẽ đề cử ứng cử viên mới cho các vị trí này.

Thứ hai, cải tổ và kiểm toán năng lượng: Chính phủ Ukraine đã công bố tái khởi động ban giám sát của công ty năng lượng hạt nhân Energoatom và bãi nhiệm hội đồng giám sát cùng phó chủ tịch của công ty. Một cuộc kiểm toán tài chính lớn đối với các hợp đồng mua sắm nhà nước tại Energoatom và các công ty nhà nước khác cũng đã được công bố.

Bên cạnh đó, chính quyền Ukraine cũng đã dừng cuộc thi tuyển dụng vị trí điều hành hệ thống vận tải khí đốt nhà nước Ukraine do một ứng viên lọt vào vòng cuối bị phát hiện là nghi phạm tiềm tàng.

Đại diện ngoại giao của Tổng thống Zelensky cũng thúc đẩy thông điệp trên. Đại sứ Ukraine tại Mỹ Olga Stefanishyna phát biểu: "Không có chỗ cho sự miễn trừ, dù người đó có phải là đồng minh thân cận hay không", ám chỉ việc ông Mindich bị điều tra.

Chánh Văn phòng Tổng thống Ukraine Andriy Yermak khẳng định "không có khái niệm 'bất khả xâm phạm'" và vụ việc là bằng chứng cho thấy các cơ quan chống tham nhũng đang hoạt động "hoàn toàn độc lập". 

Làn sóng cảnh báo từ phương Tây

Vụ bê bối xảy ra vào thời điểm Ukraine đang hối thúc EU chấp nhận rủi ro lớn và đồng ý về khoản vay bồi thường 140 tỷ euro lấy từ tài sản bị phong toả của Nga. Điều này khiến các đồng minh phương Tây gia tăng áp lực, cảnh báo rằng sự hỗ trợ quân sự và tài chính liên tục phụ thuộc vào hành động quyết liệt chống tham nhũng của Kiev.

Tại Đức, Thủ tướng Friedrich Merz và Ngoại trưởng Johann Wadephul nhấn mạnh rằng viện trợ của phương Tây phụ thuộc vào các biện pháp chống tham nhũng mạnh mẽ hơn.

Tại EU, người phát ngôn Ủy ban châu Âu Guillaume Mercier kêu gọi Ukraine bảo vệ các cơ quan chống tham nhũng.

Với các nước khác, Bộ trưởng Tài chính Hà Lan Eelco Heinen nhấn mạnh các gói viện trợ của EU là có điều kiện. Phó Thủ tướng Italy Matteo Salvini cảnh báo viện trợ thêm có thể làm trầm trọng thêm tình trạng tham nhũng, trong khi Ngoại trưởng Hungary Péter Szijjártó kêu gọi đóng băng các khoản tài trợ của EU.

Theo tờ Washington Post, sự hoài nghi về niềm tin được thể hiện rõ qua câu trả lời của Bộ trưởng Tài chính Litva Kristupas Vaitiekunas khi được hỏi liệu những tiết lộ này có làm lung lay niềm tin của EU hay không: "Có thể, nhưng liệu chúng ta còn lựa chọn nào khác?".

Về phần mình, các cơ quan giám sát của Ukraine cho biết cần phải có những bước tiếp theo để khôi phục hoàn toàn lòng tin. Mykhailo Zhernakov, Giám đốc điều hành của Dejure Foundation, nhận định: "Chúng tôi đã vấp ngã, nhưng thay vì đưa ra các giải pháp cụ thể, chúng tôi đang tiến hành những thay đổi có hệ thống". Ông Zhernakov cho rằng một nỗ lực cải cách lớn mới có thể biến sự thất bại về uy tín thành cơ hội để chứng minh rằng Ukraine thực sự muốn "xóa bỏ tham nhũng vĩnh viễn".

Trong khi đó, ông Yermak, sau khi gặp Đại biện lâm thời Mỹ tại Ukraine Julie Davis, đã chia sẻ: Hai bên bày tỏ "niềm tin chung" rằng các cuộc điều tra về các vụ án nổi cộm cần phải kỹ lưỡng, chuyên nghiệp và công bằng, đồng thời phải dẫn đến "kết quả thực sự", thay vì bị lợi dụng để gây bất ổn tình hình ở Ukraine.