Nghị định được ban hành nhằm hoàn thiện khuôn khổ pháp lý cho mô hình chính quyền địa phương tại các đặc khu, bảo đảm sự thống nhất trong quản lý nhà nước, đồng thời tăng cường phân cấp, phân quyền, phát huy tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm, đáp ứng yêu cầu quản trị hiện đại, hiệu quả đối với các địa bàn có vị trí chiến lược quan trọng về kinh tế – xã hội, quốc phòng, an ninh, biển đảo.

Quy định cụ thể nhiệm vụ, quyền hạn của UBND đặc khu

Theo Nghị định, UBND đặc khu thực hiện các nhiệm vụ, quyền hạn của UBND cấp xã theo quy định tại Luật Tổ chức chính quyền địa phương, đồng thời được giao thêm nhiều nhiệm vụ, quyền hạn phù hợp với tính chất đặc thù của mô hình đặc khu.

Cụ thể, UBND đặc khu thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của đơn vị dự toán ngân sách trực thuộc UBND cấp tỉnh theo quy định của Luật Ngân sách nhà nước; quyết định các biện pháp bảo đảm thi hành Hiến pháp, pháp luật và các văn bản của cơ quan nhà nước cấp trên trên địa bàn đặc khu, bảo đảm đầy đủ điều kiện về cơ sở vật chất, nguồn nhân lực và các nguồn lực cần thiết khác để pháp luật được thực thi nghiêm minh, thống nhất.

UBND đặc khu có trách nhiệm xây dựng, trình UBND cấp tỉnh xem xét, quyết định các chính sách, biện pháp phát triển kinh tế – xã hội, phát triển các ngành, lĩnh vực, thúc đẩy kinh tế tư nhân, hội nhập kinh tế quốc tế; đồng thời đề xuất các giải pháp đột phá về khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trên địa bàn.

Nghị định trao thẩm quyền cho UBND đặc khu quyết định kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội 5 năm và hằng năm, kế hoạch phát triển các ngành, lĩnh vực theo quy định của pháp luật; quyết định kế hoạch đầu tư công trung hạn và hằng năm, chủ trương đầu tư các chương trình, dự án trên địa bàn theo quy định của pháp luật về đầu tư công. Cùng với đó, UBND đặc khu được quyết định các biện pháp huy động sự đóng góp của Nhân dân để đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng, giao thông, công trình công cộng, phúc lợi xã hội; ban hành chương trình, biện pháp hỗ trợ phát triển kinh tế hộ gia đình, các cơ sở sản xuất, kinh doanh trên địa bàn đặc khu.

Chủ động trong tổ chức bộ máy và quản lý địa bàn

Theo Nghị định, UBND đặc khu có thẩm quyền xây dựng đề án thành lập, giải thể, nhập, chia, điều chỉnh địa giới và đổi tên đơn vị hành chính thuộc đặc khu để trình cấp có thẩm quyền xem xét, quyết định. Trên cơ sở chỉ tiêu biên chế được chính quyền địa phương cấp tỉnh giao, UBND đặc khu quyết định cụ thể biên chế công chức trong các cơ quan thuộc chính quyền địa phương đặc khu, cũng như số lượng người làm việc hưởng lương từ ngân sách nhà nước trong các đơn vị sự nghiệp công lập thuộc phạm vi quản lý.

UBND đặc khu cũng được giao quyết định thành lập, tổ chức lại, giải thể, đặt tên, đổi tên thôn, tổ dân phố theo quy định của pháp luật; quyết định cụ thể số lượng người hoạt động không chuyên trách hưởng phụ cấp từ ngân sách nhà nước trên địa bàn theo quy định của chính quyền địa phương cấp tỉnh.

Đáng chú ý, Nghị định trao cho UBND đặc khu thẩm quyền quyết định các biện pháp, chương trình, đề án về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số; xây dựng chính quyền địa phương số, kinh tế số, xã hội số; đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số trong hoạt động của bộ máy chính quyền và cung ứng dịch vụ công cho người dân, doanh nghiệp trên địa bàn.

Quản lý toàn diện các lĩnh vực phát triển

Trong quản lý tài nguyên, môi trường, UBND đặc khu được quyết định các biện pháp quản lý, sử dụng hiệu quả đất đai, tài nguyên nước, rừng, biển, bảo vệ môi trường theo quy hoạch, kế hoạch và quy định của pháp luật; tổ chức thực hiện các nhiệm vụ phòng, chống thiên tai, dịch bệnh. Nghị định cũng giao UBND đặc khu quyết định các biện pháp phát triển nông nghiệp, nông thôn, lâm nghiệp, ngư nghiệp, công nghiệp, thương mại, dịch vụ, du lịch, xây dựng, giao thông, cũng như triển khai thực hiện chương trình xây dựng nông thôn mới trên địa bàn.

Đối với lĩnh vực xã hội, UBND đặc khu quyết định các biện pháp phát triển giáo dục mầm non, tiểu học, trung học cơ sở, chăm sóc sức khỏe ban đầu cho Nhân dân; phát triển văn hóa, xã hội, thể dục, thể thao; thực hiện chính sách an sinh xã hội, giảm nghèo bền vững, giải quyết việc làm, bảo vệ và chăm sóc trẻ em, người cao tuổi, người khuyết tật và các đối tượng chính sách khác.

Bên cạnh đó, UBND đặc khu có trách nhiệm quyết định các biện pháp bảo đảm quốc phòng, an ninh, giữ gìn trật tự, an toàn xã hội, xây dựng lực lượng dân quân tự vệ, dự bị động viên; thực hiện chính sách dân tộc, tôn giáo, giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa của đồng bào dân tộc thiểu số, tín đồ tôn giáo trên địa bàn.

Nghị định cũng cho phép UBND đặc khu quyết định những nhiệm vụ thuộc thẩm quyền của HĐND cấp xã theo quy định của pháp luật, thể hiện rõ tính linh hoạt, chủ động của mô hình chính quyền đặc khu trong điều hành, quản lý địa phương.

Nguyên tắc tổ chức, hoạt động và cơ cấu bộ máy

Theo Nghị định, UBND đặc khu hoạt động theo chế độ tập thể, quyết định theo đa số, đồng thời đề cao vai trò, thẩm quyền và trách nhiệm của Chủ tịch UBND đặc khu. UBND đặc khu được tăng cường quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm, bảo đảm khả năng chủ động ứng phó với các tình huống đột xuất, bất ngờ, nhất là trong việc bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ quốc gia trên các vùng biển, hải đảo.

UBND đặc khu được tổ chức theo hướng tinh gọn, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả, phù hợp với thực tiễn, đáp ứng yêu cầu quản trị địa phương chuyên nghiệp, hiện đại; đẩy mạnh cải cách hành chính, ứng dụng dịch vụ công trực tuyến, bảo đảm hoạt động dân chủ, công khai, minh bạch, thống nhất, thông suốt, lấy sự hài lòng của người dân, doanh nghiệp làm thước đo.

Về cơ cấu tổ chức, UBND đặc khu gồm Chủ tịch, các Phó Chủ tịch và Ủy viên. Số lượng Phó Chủ tịch và Ủy viên do UBND cấp tỉnh quyết định, bảo đảm tinh gọn, phù hợp với yêu cầu thực hiện nhiệm vụ. UBND đặc khu có thể tổ chức Văn phòng UBND đặc khu, tối đa một phòng chuyên môn và Trung tâm Phục vụ hành chính công, hoặc bố trí công chức chuyên môn để tham mưu, giúp việc.

Theo Nghị định, UBND đặc khu chịu sự giám sát của HĐND cấp tỉnh; hằng năm báo cáo kết quả hoạt động hoặc báo cáo đột xuất theo yêu cầu. Chủ tịch UBND đặc khu có trách nhiệm giải trình trước HĐND cấp tỉnh về các vấn đề liên quan khi được yêu cầu.

Việc ban hành Nghị định số 322/2025/NĐ-CP được kỳ vọng sẽ tạo nền tảng pháp lý quan trọng, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước, phát huy tiềm năng, lợi thế của các đặc khu, phục vụ mục tiêu phát triển nhanh, bền vững đất nước trong giai đoạn mới.