Bài 2: Khẳng định hình ảnh quốc gia biển xanh, trách nhiệm và hội nhập 

Nòng cốt từ những ngư dân tiêu biểu

Từ chỗ là đối tượng cần tuyên truyền, nhiều ngư dân nay đã trở thành “cánh tay nối dài” của lực lượng chức năng trong cuộc chiến chống khai thác IUU. Những tấm gương ngư dân tiêu biểu đang góp phần lan tỏa ý thức tuân thủ pháp luật và giữ vững uy tín thủy sản Việt Nam.

Với hơn 40 năm gắn với nghề khai thác trên biển, ông Vũ Văn Lạng, ngư dân phường Vũng Tàu, TP. Hồ Chí Minh hiện đang có đội tàu hùng hậu với 19 chiếc trên 15m đánh bắt xa bờ. Ông Lạng cho biết, ông thường xuyên được lực lượng chức năng tuyên tuyền, nhắc nhở, hướng dẫn về chống khai thác IUU. Những tuyên truyền, nhắc nhở thường xuyên, liên tục của lực lượng chức năng khiến bản thân ông đã nhận thức và dần chuyển đổi rất lớn trong hành vi khi chuẩn bị cho tàu cá xuất bến cũng như ra khơi đánh bắt trên biển. “Từ đó, tôi luôn nhắc nhở thuyền trưởng tuyệt đối không được đánh bắt vùng biển nước ngoài, khai báo đầy đủ thông tin khi ra – vào cảng. Các tàu chỉ sử dụng ngư cụ hợp pháp, không được dùng chất nổ hay hóa chất”, ông Lạng chia sẻ.

Đã từng khai thác vùng biển chồng lấn, bị phía nước ngoài phát hiện và bắt giữ, xử lý phương tiện, thuyền viên, ông Nguyễn Minh Hùng, một chủ tàu đánh bắt xa bờ tại phường Vũng Tàu cho biết, sau vụ việc đó, gia đình ông trên bờ vực phá sản, bởi tài sản bị nước ngoài tịch thu. 

Chia sẻ trong sự hối hận, ông Hùng nói: “Sau sự việc, tôi ý thức được việc bị thiệt hại to lớn thế nào khi khai thác IUU. Không chỉ ảnh hưởng đến ngành thuỷ sản Việt Nam mà kinh tế gia đình cũng lâm vào cảnh khốn khó”.

Nay mỗi lần gặp gỡ bạn thuyền, chủ tàu cá trong vùng, ông Hùng thường xuyên nhắc nhở mọi người nâng cao nhận thức về cảnh báo “thẻ vàng” của EC, về chống khai thác IUU. "Cứ mỗi lần ngồi giao lưu hay những buổi cà phê sáng với anh em đi biển tôi thường động viên anh em, tuân thủ nghiêm ngặt yêu cầu của cơ quan chức năng trước khi tàu ra khơi xuất bến, khi ra biển đánh bắt phải cẩn thận, đặc biệt là không tham gia đánh gần khu vực chồng lấn, vì bị phát hiện sẽ bị bắt và mất hết tài sản", ông Hùng chia sẻ thêm.

Hiện nay các chương trình như: “Cà phê sáng cùng ngư dân”, “Ăn sáng cùng ngư dân” đã được cơ quan chức năng trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh thường xuyên tổ chức tuyên truyền sâu, rộng đến bà con về những khuyến cáo về chống khai thác IUU. Bà Bùi Thị Kim Nhung, ngụ xã Long Hải chia sẻ, nhờ thường xuyên được mời tham dự các chương trình “Ăn sáng cùng ngư dân”, “Cà phê sáng cùng ngư dân” đã giúp tôi chuyển biến nhận thức rõ rệt. Gia đình bà đã ký cam kết không tham gia đánh vùng biển nước ngoài. Trước khi ra khơi đánh bắt hoàn thiện các thủ tục giấy tờ theo yêu cầu của cơ quan chức năng. 

Ông Nguyễn Minh Tâm, Phó Chủ tịch UBND xã Long Hải, TP. Hồ Chí Minh cho biết, qua các chương trình “Ăn sáng cùng ngư dân”, “Cà phê sáng cùng ngư dân”, các chủ trương, chính sách pháp luật của Đảng, Nhà nước về chống khai thác IUU  được cập nhật, phổ biến trực tiếp tới bà con ngư dân. Qua đó, địa phương cũng kịp thời nắm bắt được tâm tư, nguyện vọng, những khó khăn, vướng mắc mà bà con ngư dân đang gặp phải để kịp thời tháo gỡ.

Không chỉ TP. Hồ Chí Minh, tại nhiều tỉnh thành khác như tỉnh An Giang, nhiều ngư dân tiêu biểu đã trở thành lực lượng nòng cốt đồng hành cùng chính quyền và Bộ đội Biên phòng trong ngăn chặn khai thác IUU sau khi tham gia các mô hình như “Tổ tàu thuyền an toàn”, “Tổ đoàn kết trên biển”. Cùng với thường xuyên tuần tra, kiểm tra hồ sơ, nhật ký khai thác, mỗi lần làm thủ tục xuất, nhập bến, các cán bộ Bộ đội Biên phòng tỉnh An Giang đều tuyên truyền rộng rãi để bà con hiểu rằng chống IUU là bảo vệ chính cuộc sống của mình.

Hay tại tỉnh cực Nam của Tổ quốc - Cà Mau cũng đang quyết liệt triển khai các giải pháp chống khai thác IUU. Phó Chủ tịch UBND tỉnh Lê Văn Sử, Trưởng Ban Chỉ đạo chống IUU tỉnh Cà Mau yêu cầu các cấp, ngành phải tập trung cao độ, hành động quyết liệt và có kết quả cụ thể từng ngày, từng việc. Tinh thần đồng hành giữa chính quyền và ngư dân ngày càng rõ nét, tạo nên sức mạnh cộng đồng trong việc bảo vệ nguồn lợi thủy sản và uy tín quốc gia.

Quyết liệt từ hành động đến ứng dụng công nghệ

Không chờ đến cao điểm, các lực lượng chức năng trên biển thường xuyên ra quân tuần tra, kiểm tra, xử lý vi phạm IUU. Cùng với chuyển đổi số trong quản lý tàu cá và truy xuất nguồn gốc, Việt Nam đang tiến từng bước vững chắc hướng tới mục tiêu gỡ “thẻ vàng” trong năm 2025.

Thời gian qua, Cảnh sát biển Việt Nam duy trì lực lượng, phương tiện trực, triển khai quyết liệt, linh hoạt các biện pháp, phương án tuần tra, kiểm tra, kiểm soát trên các vùng biển, trọng tâm là khu vực biển chồng lấn, khu vực biển giáp ranh Việt Nam - Thái Lan - Malaysia - Indonesia, vùng nước lịch sử Việt Nam - Campuchia; kiểm tra chặt chẽ tàu cá mất kết nối tín hiệu thiết bị giám sát hành trình (VMS), tàu tháo gửi, nhận thiết bị VMS, tàu cá vượt ranh sang vùng biển nước ngoài hoạt động... 

Cùng ngư dân, địa phương, lực lượng chức năng hành động, công tác quản lý, giám sát tàu cá ở Trung ương và các địa phương đã có nhiều chuyển biến tích cực nhờ việc đẩy mạnh ứng dụng công nghệ, chuyển đổi số.  Hiện Việt Nam đã triển khai Hệ thống phần mềm truy xuất nguồn gốc thủy sản khai thác điện tử (eCDT) đảm bảo minh bạch, không thể gian lận, tương đồng và có thể kết nối liên thông với hệ thống truy xuất điện tử quốc tế khác như CATCH của EU, CDS của FAO... 

Theo Cục Thủy sản và Kiểm ngư, từ đầu năm đến tháng 10/2025, số lượt tàu rời cảng thực hiện trên hệ thống eCDT tăng gần 80%, lượt tàu cập cảng tăng 139%, sản lượng thủy sản cập cảng tăng 41%; số giấy chứng nhận nguyên liệu thủy sản (SC) tăng gần 290% và giấy chứng nhận nguồn gốc thủy sản khai thác (CC) tăng tới 785% so với cùng kỳ năm trước.

Ông Vũ Duyên Hải, Phó Cục trưởng Cục Thủy sản và Kiểm ngư (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết, hạ tầng công nghệ thông tin đang được nâng cấp đồng bộ, giúp ngư dân dễ dàng cập nhật dữ liệu qua các nền tảng VNeID, Biên phòng, e-logbook, eCDT. Ngoài ra, Cơ sở dữ liệu kiểm soát thủy sản sản khai thác từ nước ngoài nhập khẩu vào Việt Nam cũng được kết nối liên thông với Cổng Thông tin một cửa quốc gia để đảm bảo kiểm soát, ngăn chặn sản phẩm thủy sản vi phạm khai thác IUU vào Việt Nam theo quy định của Hiệp định về các biện pháp quốc gia có cảng (PSMA).

Đối với sản phẩm thủy sản nhập khẩu, Việt Nam triển khai thực hiện Hiệp định các biện pháp quốc gia có cảng (PSMA), thiết lập cơ chế liên hệ và xác minh thông tin với các quốc gia có tàu treo cờ, kiểm soát hồ sơ, giám sát thủy sản nhập khẩu tại cảng biển, nhà máy chế biến, xuất khẩu – đảm bảo không để thủy sản khai thác bất hợp pháp lọt vào chuỗi cung ứng.

Dưới sự chỉ đạo sát sao của Chính phủ, sự phối hợp chặt chẽ của các bộ, ngành và địa phương, cùng nhận thức của ngư dân, Việt Nam đang từng bước khẳng định quyết tâm gỡ “thẻ vàng” IUU, đồng thời xây dựng ngành thủy sản hiện đại, có trách nhiệm và bền vững, đóng góp tích cực vào phát triển kinh tế biển và hội nhập quốc tế. (Còn tiếp)

Tuyên chiến với IUU - Bài 3: Việt Nam chuẩn bị đầy đủ các điều kiện để gỡ “thẻ vàng”