Trong không khí linh thiêng tại khu di tích, các đại biểu và nhân dân và du khách thập phương đã ôn lại thân thế, sự nghiệp của Anh hùng dân tộc, Danh nhân văn hóa thế giới Nguyễn Trãi.

Trong Diễn văn tưởng niệm, Phó Chủ tịch UBND thành phố Nguyễn Minh Hùng nêu rõ, Nguyễn Trãi, hiệu Ức Trai, sinh năm Canh Thân (1380) tại Kinh thành Thăng Long; thân phụ là Nguyễn Phi Khanh, nguyên quán làng Chi Ngại (nay thuộc phường Trần Hưng Đạo, thành phố Hải Phòng) sau dời đến làng Ngọc Ổi (nay thuộc xã Thường Tín, thành phố Hà Nội); thân mẫu là Trần Thị Thái, con gái quan Tư đồ Trần Nguyên Đán. Tuổi thơ Nguyễn Trãi sống cùng ông ngoại ở Thăng Long và Côn Sơn. Sau khi ông ngoại mất, ông về ở với cha tại làng Nhị Khê. Được ông ngoại và cha dạy dỗ, Nguyễn Trãi sớm nổi tiếng tài đức và chí lớn.

Năm 1400, khi 20 tuổi, ông đỗ Thái học sinh, năm sau nhận chức Ngự sử Đài Chánh Trưởng dưới triều nhà Hồ. Từ năm 1407, đất nước chịu ách đô hộ của giặc Minh, Nguyễn Trãi tham gia Lam Sơn tụ nghĩa, dâng Bình Ngô sách, góp sức giúp Lê Lợi trong cuộc kháng chiến chống quân Minh.

Kháng chiến thắng lợi, Nguyễn Trãi đã viết Bình Ngô đại cáo - bản Tuyên ngôn độc lập bất hủ, áng thiên cổ hùng văn tổng kết cuộc kháng chiến vĩ đại chống giặc Minh của dân tộc. Đất nước hòa bình, Nguyễn Trãi tiếp tục hoạt động chính trị, văn hóa, xã hội dưới triều Lê và đã có công lớn trong việc tạo nền tảng kinh tế - xã hội, sự hòa hợp giữa nước và dân - nguồn lực xây dựng đất nước Đại Việt vững mạnh. Nguyễn Trãi đã đi vào lịch sử và trở thành Anh hùng dân tộc vĩ đại, Danh nhân văn hóa kiệt xuất. Dịp kỷ niệm 600 năm ngày sinh (1380-1980) của Nguyễn Trãi, ông đã được Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO) vinh danh là Danh nhân văn hóa thế giới.

Trong tâm thức nhân dân cả nước, nói về Côn Sơn là nhớ về Nguyễn Trãi, vầng Sao Khuê lấp lánh trong lịch sử dân tộc Việt Nam. Mảnh đất Côn Sơn đã gắn bó với Nguyễn Trãi những năm tháng tuổi thơ và cũng là nơi ông náu mình “ngẫm nay, suy trước, xét cùng mọi lẽ hưng vong” để sau này viết nên Bình Ngô sách, vạch ra đường lối đánh giặc cứu nước. Dưới thời vua Lê Thái Tông, Nguyễn Trãi đã được vua giao trông coi đạo Đông - Bắc. Côn Sơn cũng là nơi ông dựng nhà, mài mực, viết nên nhiều tác phẩm có giá trị sử học, văn học, triết học, quân sự, ngoại giao trở thành những di sản cho hậu thế, tiêu biểu là “Côn Sơn ca”. Ông đã góp sức tu bổ và mở rộng chùa Côn Sơn trở thành đại danh lam thắng cảnh.

Đền thờ Nguyễn Trãi - Ức Trai linh từ đã trở thành không gian linh thiêng để bao lớp người khắc sâu đạo lý “uống nước nhớ nguồn” tôn vinh thành kính Ức Trai. Nơi đây, mỗi độ xuân về, thu đến, hàng chục vạn lượt du khách về tham quan, chiêm bái để thành kính tri ân các bậc tiền nhân lỗi lạc.

Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân thành phố Hải Phòng Nguyễn Minh Hùng khẳng định, tư tưởng và những giá trị trường tồn của chốn Tổ Phật giáo Trúc Lâm tại chùa Côn Sơn và Danh nhân văn hóa kiệt xuất Nguyễn Trãi đã góp phần quan trọng để Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc được ghi danh vào danh sách di sản thế giới.

Tưởng nhớ người Anh hùng dân tộc Nguyễn Trãi, nhân dân cả nước càng thấy được trách nhiệm lớn lao trong việc bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa đặc sắc, nổi bật toàn cầu của di tích Côn Sơn - Kiếp Bạc để các giá trị di sản tiếp tục tỏa sáng, trở thành nguồn lực nội sinh tiếp sức cho bao thế hệ người Việt vững bước trong công cuộc bảo vệ, xây dựng, phát triển đất nước và vươn mình trong kỷ nguyên mới.

Sau phần nghi lễ, các đại biểu lãnh đạo thành phố Hải Phòng, nhân dân và du khách đã dâng hương tưởng niệm Anh hùng dân tộc, Danh nhân văn hóa thế giới Nguyễn Trãi. Trước đó, lễ rước văn từ chùa Côn Sơn sang đền Nguyễn Trãi đã được tổ chức với sự tham gia của đông đảo nhân dân và du khách thập phương.