Bài 2: Hệ thống chính trị đồng lòng, quyết tâm cao

Những mô hình hiệu quả

Để thay đổi từ nhận thức đến hành vi của người dân, các cấp, các ngành và các địa phương trên địa bàn thành phố đã triển khai linh hoạt bằng nhiều biện pháp, vừa kết hợp tuyên truyền, kiểm tra, giám sát vừa thực hiện các biện pháp chế tài gắn trách nhiệm của từng cấp, từng ngành và người đứng đầu.

Ngoài việc tổ chức tuyên truyền cho ngư dân về các quy định về chống khai thác IUU, chính quyền các địa phương vùng biển phối hợp với lực lượng chức năng triển khai cho tất cả chủ tàu, thuyền trưởng tàu cá xa bờ ký cam kết không vi phạm vùng biển nước ngoài. Đồng thời, các địa phương lập danh sách tàu cá có nguy cơ cao, thường xuyên hoạt động ngoài địa bàn thành phố để đưa vào diện quản lý, theo dõi đặc biệt.

Lực lượng chức năng của TP. Hồ Chí Minh như lực lượng quân đội, bộ đội Biên phòng cùng các xã, phường có biển đã triển khai Mô hình “Cà phê sáng cùng ngư dân”, “Ăn sáng cùng chủ tàu” – nơi diễn đàn đối thoại, hướng dẫn pháp luật, giải đáp khó khăn giữa lực lượng chức năng, chính quyền địa phương và bà con ngư dân. Cùng với đó, các lực lượng biên phòng, kiểm ngư, ban quản lý các cảng cá trên địa bàn Thành phố đã đồng hành với ngư dân, phối hợp tổ chức các lớp tập huấn, giám sát, hỗ trợ kỹ thuật, ứng dụng công nghệ thông tin vào quản lý hệ thống truy xuất nguồn gốc điện tử cho hải sản khai thác, với 100% tàu được đăng ký, cập nhật VNFishbase.

Ngư dân Nguyễn Văn Nhỏ, ngụ xã Long Hải, hiện đang có 6 cặp tàu đánh bắt xa bờ, chia sẻ: Tham gia các buổi “Cà phê sáng cùng ngư dân”, “Ăn sáng cùng ngư dân” chúng tôi được cơ quan chức năng tuyên truyền rất kỹ về IUU, giúp chúng tôi hiểu nắm được nhiều chủ trương, chính sách pháp luật, quy định của Đảng, Nhà nước về công tác chống khai thác IUU. Từ đó, ngư dân chúng tôi yên tâm hơn khi ra khơi, không lo vi phạm vì thiếu hiểu biết.

Dưới góc độ địa phương, ông Nguyễn Minh Tâm, Phó Chủ tịch UBND xã Long Hải cho biết: “Nhiều năm qua, hằng tháng địa phương chúng tôi đã phối hợp với các cơ quan chức năng, triển khai các Chương trình “Ăn sáng cùng ngư dân”, “Cà phê sáng cùng ngư dân”. Thông qua chương trình, các chủ trương, chính sách pháp luật của Đảng, Nhà nước về chống khai thác IUU  được cập nhật, phổ biến trực tiếp tới bà con ngư dân. Đồng thời, chúng tôi cũng đã kịp thời nắm bắt được tâm tư, nguyện vọng, những khó khăn, vướng mắc mà bà con ngư dân đang gặp phải để kịp thời tháo gỡ cho bà con”.

Ngoài ra, các tổ dân cư tại các xã, phường ven biển đều xây dựng nhóm Zalo có sự tham gia đầy đủ của các chủ tàu cá, thuyền trưởng trên địa bàn cùng lãnh đạo các cơ quan chức năng, biên phòng. Mỗi khi có thông tin mới về quy định hay tàu cá vi phạm IUU, sẽ được thông tin lên nhóm Zalo và lãnh đạo ấp, xã đến ngay nhà chủ tàu cá để tìm hiểu thêm thông tin và khắc phục, lập biên bản vi phạm. Cùng với đó, các buổi tập huấn chuyển đổi số trong khai báo thông tin xuất, nhập cảng, khai báo điện tử nhật ký khai thác, khắc phục mất kết nối... cũng được thường xuyên triển khai đến bà con ngư dân. 

Tại nhiều địa phương ven biển, mô hình “Tổ tự quản tàu cá”, “Ngư dân nói không với IUU” đang phát huy hiệu quả. Các tổ giám sát lẫn nhau, báo cáo kịp thời nếu có tàu vi phạm, đồng thời chia sẻ kinh nghiệm khai thác an toàn, bền vững.

“Phong sát” tàu cá vi phạm

Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường TP. Hồ Chí Minh, tính đến đầu tháng 11/2025, toàn thành phố có 4.562 tàu cá, giảm gần 800 tàu so với đầu năm, nhờ việc rà soát, làm sạch dữ liệu, loại bỏ tàu hư hỏng hoặc không còn hoạt động. 100% tàu cá đã được đăng ký và cập nhật vào Cơ sở dữ liệu nghề cá quốc gia (VNFishbase), đảm bảo quản lý thống nhất, tránh tình trạng “tàu ma” hay trùng lặp số liệu.

Việc cấp phép khai thác cũng đạt kết quả rõ rệt, cụ thể: 4.073 tàu cá đã được cấp phép, số tàu không đủ điều kiện ra khơi hiện còn 489 tàu, giảm gần 1.200 tàu so với đầu năm. Các trường hợp không đủ điều kiện ra khơi này đều đang được lực lượng chức năng, chính quyền địa phương rà soát, kiểm tra kỹ điều kiện hoạt động, kiểm soát chặt chẽ không cho ra khơi trái phép.

Để khắc phục triệt để tình trạng khai thác đánh bắt bất hợp pháp, các cơ quan chức năng của TP. Hồ Chí Minh  (tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu trước đây) đã thực hiện xử lý nghiêm các tàu cá vi phạm. Từ năm 2024 đến nay, các lực lượng chức năng thành phố đã xử lý 499 hành vi vi phạm hành chính trong lĩnh vực thủy sản; trong đó, xử phạt vi phạm hành chính 184 tàu với hành vi không thực hiện đúng quy định khi mất kết nối hành trình tàu cá, vượt ranh giới cho phép khai thác trên biển, tổng số tiền phạt hơn gần 7 tỷ đồng. Đặc biệt, đã khởi tố 9 vụ án hình sự liên quan đến hành vi khai thác trái phép ở vùng biển nước ngoài, trong đó 6 vụ đã xét xử, 2 vụ đang truy tố và 1 vụ mới khởi tố.

Cụ thể, ngày 26/9/2024, Cơ quan An ninh điều tra Công an tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu (cũ) ra Bản Kết luận điều tra vụ án hình sự (số 09/KLĐT-ANĐT) đề nghị truy tố 1 bị can. Ngày 13/12/2024, Tòa án nhân dân tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu đã đưa ra xét xử lưu động vụ án hình sự sơ thẩm đối với bị cáo Nguyễn Bé là chủ tàu, đồng thời là thuyền trưởng Tàu BĐ-30933-TS trong vụ án "Tổ chức cho người khác xuất cảnh trái phép" liên quan vụ tàu cá BĐ-30933-TS đi khai thác hải sản trái phép ở vùng đặc quyền kinh tế Malaysia. Hội đồng xét xử đã tuyên phạt với mức án 6 năm tù giam về tội “Tổ chức cho người khác xuất cảnh trái phép” theo quy định tại các điểm b, c khoản 2 Điều 348 Bộ luật Hình sự.

Ngoài ra, còn có vụ án "Cản trở hoặc gây rối loạn hoạt động của phương tiện điện tử” liên quan vụ 4 tàu cá BV-97057-TS, BV-97978-TS, BV-97607-TS, BV-5705-TS tháo gửi, nhận giữ thiết bị VMS trên biển: Ngày 28/2/2025 và ngày 15/4/2025, Tòa án nhân dân tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu (cũ) đã tổ chức phiên tòa xét xử lưu động vụ án hình sự sơ thẩm đối với 2 bị cáo: Phạm Ngọc Duy, Phan Minh Lý. Hội đồng xét xử đã tuyên phạt 2 bị cáo cùng mức án 7 năm tù về tội “Cản trở hoặc gây rối loạn hoạt động của mạng máy tính, mạng viễn thông, phương tiện điện tử”. 

Mới đây nhất, vào ngày 28/10/2025, Cơ quan an ninh Điều tra, Công an TP. Hồ Chí Minh đã ra Quyết định khởi tố bị can, lệnh bắt bị can để tạm giam đối với Lê Văn Hỡi (sinh 1976, thường trú tại xã Long Hải, Thành phố Hồ Chí Minh) là chủ 2 tàu cá BV-93169-TS, BV-93269-TS, Lê Văn Âu (sinh 1982, em ruột Hỡi, thường trú tại xã Long Hải, Thành phố Hồ Chí Minh) về tội “Tổ chức cho người khác xuất cảnh trái phép” theo Điều 348, Bộ luật Hình sự. 

Trước đó, Công an Thành phố khởi tố 5 vụ án, 6 bị can liên quan đến các sai phạm về IUU, tất cả vụ án đã được kết thúc điều tra, ban hành kết luận đề nghị truy tố; trong đó, có những vụ án Tòa án xét xử lưu động. Việc kiên quyết xử lý hình sự một số vụ án, vụ việc có tác dụng cảnh tỉnh, răn đe, giáo dục, phòng ngừa chung, góp phần làm giảm tình trạng vi phạm quy định về IUU, góp phần cùng nỗ lực chung của cả nước gỡ thẻ vàng của Liên minh châu Âu đối với lĩnh vực hải sản của Việt Nam.

Chính nhờ sự kiên quyết xử phạt nghiêm vi phạm IUU phối hợp với công tác tuyên truyền, bà Phạm Thị Na, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường cho biết số vụ vi phạm tàu cá mất kết nối máy giám sát hành trình đã giảm đáng kể. Nếu như những năm trước, mỗi ngày có hơn 400 vụ, thì hiện nay con số này chưa đến 10 vụ. Đây là kết quả của sự phối hợp chặt chẽ giữa tuyên truyền, kiểm tra và xử lý nghiêm minh.

Ông Phan Trọng Hạnh, Phó Chủ tịch UBND phường Phước Thắng cho biết để triển khai công tác chống khai thác IUU trên địa bàn phường hiệu quả, hiện nay lực lượng chức năng của phường thường xuyên theo dõi, cập nhật thông tin tại phần mềm “Quản lý tàu cá IUU” của Chi cục Thủy sản và Kiểm ngư để kịp thời cảnh báo vi phạm cho các chủ tàu cá trên địa bàn. Đối với việc quản lý nhóm tàu đậu bờ không hoạt động, yêu cầu các chủ tàu hàng tuần bằng hình ảnh và báo vị trí (định vị) cụ thể với cơ quan chức năng. Đối với tàu cá không đủ điều kiện hoạt động do chưa gia hạn, hết hạn các loại giấy phép, giấy chứng nhận liên quan, địa phương cũng liên hệ nhắc nhở chủ tàu thực hiện gia hạn. Cùng với đó, kiểm tra, giám sát vị trí neo đậu, tuyệt đối không cho tàu ra khơi khai thác.

“Địa phương cũng đang triển khai phối hợp chặt chẽ với lực lượng chức năng của thành phố xử lý các tàu cá mất kết nối quá 6 giờ trên biển. Cùng với đó, phối hợp gửi thông báo mời làm việc của Chi cục Thuỷ sản và Kiểm ngư đến các chủ tàu cá mất kết nối VMS không báo cáo vị trí trên địa bàn,”, ông Phan Trọng Hạnh chia sẻ thêm.

Từ những hỗ trợ và nỗ lực thiết thực trên của các cơ quan chức năng, chính quyền địa phương cộng với ý thức chuyển biến của ngư đân từ đầu năm 2025 đến nay thành phố đã không còn tàu cá bị bắt giữ ở vùng biển nước ngoài. Ngư dân tự giác tuân thủ, gắn bó hơn với lực lượng quản lý. Bộ đội Biên phòng – Cảnh sát biển – Kiểm ngư Tuần tra 24/24 tại các cửa sông, cửa biển, bãi ngang kiên quyết không cho tàu cá không đủ điều kiện ra khơi, xuất bến. (Còn tiếp)

Bài cuối: TP. Hồ Chí Minh hướng đến đánh bắt bền vững