Trên dải đất nắng gió khắc nghiệt, nơi những triền cát trắng và cơn gió Lào từng hun hút, giờ đây thử thách đã hóa thành “tài sản chiến lược”. Loạt bài của TTXVN sẽ dẫn độc giả đến từng công trường, từng quyết sách, từng con người đang biến khát vọng năng lượng thành hiện thực, mở ra một chương phát triển mới, bền vững và đầy triển vọng cho Quảng Trị.

Bài 1: Nắng gió hóa cơ hội

Quảng Trị bao đời gắn với nắng và gió. Trên những đồi cát ven biển, người dân từng gồng mình giữ từng hạt lúa, luống khoai trước trận gió Lào rát bỏng. Trên Trường Sơn, gió hun hút thổi qua, đất nẻ khô, cỏ cháy vàng. Khắc nghiệt, bỏng rát, triền miên - đó từng là “đặc sản” của miền đất này. Nhưng hôm nay, chính cái khắc nghiệt ấy lại trở thành “mỏ vàng xanh”. Quảng Trị đã “lật trang”, biến nắng gió và biển cả thành nguồn lực phát triển, lấy quyết tâm chính trị làm điểm tựa, khát vọng vươn lên làm động lực.

Từ bất lợi thành tài nguyên

Từng là miền đất khắc nghiệt với nắng gắt và gió Lào bỏng rát, Quảng Trị nay đang vươn lên mạnh mẽ trên hành trình xây dựng trung tâm năng lượng sạch. Ở Hướng Hóa, hàng trăm trụ điện gió sừng sững giữa trời, những cánh quạt xoay đều tạo nên nguồn điện xanh cho lưới quốc gia. Ở Gio Linh, Lệ Thủy hàng vạn tấm pin mặt trời trải dài như biển gương, biến cái nắng gay gắt thành dòng điện phục vụ phát triển. Nắng và gió không còn là thử thách, mà đã trở thành nguồn lực, động lực mới cho sự bứt phá của Quảng Trị. Từ bất lợi thành lợi thế, từ khắc nghiệt thành tài nguyên, Quảng Trị đang dựng lên những công trình năng lượng sạch vươn cao, mở lối cho một tương lai xanh trên miền đất từng nhiều đau thương nhưng cũng lắm khát vọng.

Theo Sở Công Thương Quảng Trị, đến tháng 9/2025, tỉnh đã có 37 dự án năng lượng tái tạo đi vào vận hành thương mại với tổng công suất 1.490 MW. Trong số đó, có 22 dự án điện gió đạt 1.342 MW; 11 thủy điện 181,5 MW; 4 dự án điện mặt trời mặt đất 159,2 MW; hơn 1.024 hệ thống điện mặt trời mái nhà 126,7 MW. Trong Quy hoạch điện VIII, đến 2030, Quảng Trị có thể phát triển gần 13.000 MW và giai đoạn 2031-2035 bổ sung thêm gần 3.900 MW - một bước nhảy vọt về công suất, biến tiềm năng thành sức mạnh thực tiễn.

Ông Hồ Văn Bình, lão nông xã Khe Sanh, nhìn dãy trụ gió khổng lồ, cười móm mém: “Ngày trước, gió ri chỉ biết làm rát mặt, khô đồng. Giờ thì gió với nắng hóa ra tiền, hóa ra điện. Ai mà ngờ!”. Nơi từng chỉ có đá sỏi, cỏ tranh, nay rộn ràng xe cộ, công nhân mặc áo phản quang đi về tấp nập. Bản làng núi rừng giờ nghe tiếng máy khoan, tiếng thép, tiếng gió hòa thành bản nhạc mới của miền đất năng lượng.

Ông Hồ Xuân Hòe, Giám đốc Sở Công Thương Quảng Trị khẳng định: Quảng Trị hội tụ các yếu tố tự nhiên lý tưởng: gió mạnh quanh năm, bức xạ mặt trời cao, quỹ đất rộng. Lại nằm ở trung điểm miền Trung, cửa ngõ ra hành lang Đông - Tây. Đây là lợi thế để thu hút đầu tư, đưa Quảng Trị thành trung tâm năng lượng sạch của khu vực.

Không chỉ được thiên nhiên ưu đãi, Quảng Trị còn có vị trí chiến lược hiếm có: phía Đông giáp Biển Đông, phía Tây nối sang Lào qua Lao Bảo - Đensavan, cửa khẩu sầm uất trên tuyến Hành lang kinh tế Đông - Tây. Nguồn điện từ Quảng Trị không chỉ phục vụ miền Trung mà còn có thể nối lưới sang Lào, Thái Lan, mở ra khả năng trở thành trung tâm năng lượng của khu vực.

Đại công trường khát vọng

Lợi thế ấy đã thu hút hàng loạt “ông lớn” năng lượng: T&T, EVN, Vingroup, cùng các tập đoàn quốc tế như Hanwha - HEC, KOGAS, KOSPO. Mới đây, Vingroup đề xuất dự án điện gió gần bờ biển Quảng Trị với vốn đầu tư gần 3,9 tỷ USD, công suất 3.000 MW - một trong những dự án điện gió lớn nhất miền Trung. Các nhà đầu tư chia sẻ, họ chọn Quảng Trị không chỉ vì tiềm năng nắng gió, mà còn bởi khát vọng phát triển mạnh mẽ của tỉnh và sự quyết liệt, tạo điều kiện tối đa của chính quyền.

Từ phía Biển Đông nhìn vào Khu kinh tế Hòn La, Trung tâm điện lực Quảng Trạch hiện lên như một đại công trường rộn rã. Hàng nghìn công nhân, áo ướt đẫm mồ hôi, mũ bảo hộ bóng loáng dưới nắng. Tiếng máy móc, tiếng thép va đập, tiếng hô nhịp hòa thành bản nhạc sôi động của công nghiệp. Nhà máy Nhiệt điện Quảng Trạch I, công suất hơn 1.400 MW, đã đạt tiến độ 96% và dự kiến hòa lưới vào cuối năm nay. Ông Trần Công Toàn, Phó trưởng phòng Kỹ thuật – An toàn Ban Quản lý Dự án Điện 2 cho biết: Hàng nghìn kỹ sư, công nhân làm việc 3 ca, 4 kíp liên tục, bất kể thời tiết. Đêm đến công trường vẫn sáng như ngày.

Không xa đó, Nhà máy LNG Quảng Trạch II (1.500 MW, vốn hơn 52.490 tỉ đồng) dự kiến khởi công cuối năm 2025. Dự kiến Tổ máy 1 sẽ phát điện vào quý IV/2028, tổ máy 2 vào quý I/2029, cung cấp khoảng 9 tỉ kWh mỗi năm cho hệ thống điện quốc gia. Song song, Nhà máy LNG Quảng Trạch III (1.500 MW) cũng đã được quy hoạch, hứa hẹn biến khu vực này thành cụm LNG lớn nhất miền Trung.

Ở phía nam Quảng Trị, Nhà máy điện khí LNG Hải Lăng giai đoạn 1 (1.500 MW, vốn hơn 2 tỷ USD) đang giải phóng mặt bằng, đạt 95% diện tích. Trên những cánh đồng từng bỏ hoang, nay cọc mốc dựng trắng, đường nhựa mở thẳng tắp. Bến cảng LNG chuyên dụng ở Mỹ Thủy đã được Bộ Xây dựng chấp thuận, sẵn sàng đón tàu chở 170.000 m³ LNG từ năm 2028.

Phía tây Trường Sơn, Hướng Hóa trở thành “miền đất hứa” của điện gió. Quảng Trị đã phê duyệt 31 dự án với tổng công suất gần 1.500 MW, trong đó 22 dự án đã vận hành thương mại, đạt hơn 1.000 MW. Ngoài các dự án điện gió trên bờ, tỉnh còn sở hữu tiềm năng khổng lồ về điện gió ngoài khơi, mở ra cơ hội phát triển bền vững cho trung tâm năng lượng miền Trung.

Năng lượng sạch đổi thay đời sống

Câu chuyện năng lượng Quảng Trị không chỉ là những con số, mà còn là sự đổi thay trong đời sống người dân. Giữa bản làng Hướng Phùng, đường bê tông mở ra, xe tải chở tua-bin chạy thẳng vào tận bản. Ông Hồ Văn Vinh cười với răng trầu đỏ au: “Ngày mô tụi tui nghĩ gió với nắng cũng đem lại cơm ăn áo mặc. Giờ thì có thêm việc làm, con em đi học nghề, ra trường về quản lý, kỹ thuật. Vui cái bụng lắm!”.

Theo UBND tỉnh Quảng Trị, mỗi năm các dự án điện gió đóng góp hàng trăm tỷ đồng cho ngân sách, tạo hàng nghìn việc làm trực tiếp và gián tiếp. Hạ tầng vùng núi thay đổi rõ rệt: những con đường mở ra ban đầu chỉ phục vụ thi công, nay đã trở thành đường dân sinh. Học trò đi học nhanh hơn, nông sản vận chuyển xuống chợ thuận tiện hơn. Những vòng quay của tua-bin gió, ánh sáng từ các tấm pin mặt trời không chỉ mang lại điện năng, mà còn thắp lên niềm tin vào tương lai. Người dân vùng cao có thêm nghề mới, con trẻ có cơ hội học hành, thanh niên được làm việc tại quê hương thay vì tha phương cầu thực.

Trong dự thảo văn kiện Đại hội Đảng bộ tỉnh Quảng Trị lần thứ I (nhiệm kỳ 2025-2030), năng lượng sạch được chọn là một trong bốn trụ cột kinh tế trọng yếu. Chủ tịch UBND tỉnh Trần Phong nhấn mạnh: "Trong nhiệm kỳ tới, Quảng Trị sẽ phát triển theo hướng xanh, bền vững, toàn diện, hội nhập, với bốn trụ cột: năng lượng - logistics - du lịch - nông nghiệp xanh. Chúng tôi muốn biến Quảng Trị thành trung tâm năng lượng sạch của miền Trung, là điểm sáng trong chuyển đổi năng lượng quốc gia”.

Trên dãy Trường Sơn, những cánh quạt gió vẫn đều đặn xoay vòng. Dưới đồng bằng, ánh sáng từ pin mặt trời loang loáng trên những cánh đồng. Cái nắng, cái gió từng khắc nghiệt giờ trở thành “mỏ vàng xanh”, thắp sáng một tương lai mới cho miền đất kiên cường và khát vọng.

Bài 2: Tháo gỡ nút thắt