Theo Wall Street Journal ngày 3/8, Trung Quốc đang hạn chế nguồn cung cấp khoáng sản quan trọng cho các nhà sản xuất quốc phòng phương Tây, trì hoãn sản xuất và buộc các công ty phải tìm kiếm khắp thế giới để dự trữ các khoáng sản cần thiết nhằm chế tạo mọi thứ, từ đạn dược đến máy bay phản lực.

Những động thái hạn chế xuất khẩu của Bắc Kinh không chỉ đơn thuần là vấn đề thương mại, mà còn là một đòn bẩy chiến lược. Từ đầu năm nay, Trung Quốc đã bắt đầu thắt chặt kiểm soát xuất khẩu các loại khoáng sản như germani, gali và antimon, những kim loại đóng vai trò sống còn trong việc chế tạo các loại vũ khí hiện đại. Việc Trung Quốc, quốc gia cung cấp tới 90% lượng đất hiếm trên thế giới và thống trị sản lượng nhiều khoáng sản quan trọng khác, thực hiện các biện pháp này đã ngay lập tức tạo ra tác động dây chuyền.

Chậm trễ và chi phí leo thang

Hậu quả của việc Trung Quốc siết chặt nguồn cung đã bộc lộ rõ ràng. Theo các nhà giao dịch trong ngành, giá của một số vật liệu cần thiết cho ngành công nghiệp quốc phòng đã tăng vọt, có loại tăng gấp năm lần hoặc hơn. Một công ty thậm chí còn cho biết giá của samarium – một nguyên tố quan trọng để chế tạo nam châm chịu được nhiệt độ khắc nghiệt trong động cơ máy bay phản lực – đã tăng cao gấp 60 lần so với giá thông thường. Sự tăng giá phi mã này đang đẩy chi phí sản xuất các hệ thống quốc phòng lên cao, gây áp lực lớn lên các nhà thầu và cuối cùng là ngân sách của các chính phủ phương Tây.

Không chỉ về giá cả, việc tìm kiếm nguồn cung thay thế cũng đang trở thành một thách thức lớn. Một nhà sản xuất phụ tùng thiết bị bay không người lái của Mỹ đã phải trì hoãn đơn hàng tới hai tháng trong khi loay hoay tìm kiếm nguồn cung nam châm đất hiếm không có xuất xứ từ Trung Quốc. Bill Lynn, Giám đốc điều hành Leonardo DRS, một công ty quốc phòng có trụ sở tại Mỹ, cảnh báo rằng họ cần nguồn cung cải thiện trong nửa cuối năm 2025 để duy trì việc giao hàng đúng hạn. Tình trạng này cho thấy sự phụ thuộc sâu sắc của chuỗi cung ứng quốc phòng phương Tây vào Trung Quốc, một thực tế mà các công ty đã cố gắng giải quyết trong nhiều năm nhưng chưa đạt được nhiều kết quả.

Không chỉ hạn chế xuất khẩu, Trung Quốc còn gia tăng kiểm soát thông tin đối với các đơn hàng khoáng sản nhạy cảm. Từ đầu năm nay, các nhà quản lý Trung Quốc đã yêu cầu các công ty phương Tây cung cấp tài liệu chi tiết về cách họ sử dụng đất hiếm và nam châm nhập khẩu. Thậm chí, họ còn yêu cầu những thông tin nhạy cảm như hình ảnh sản phẩm và dây chuyền sản xuất để đảm bảo các vật liệu này không được sử dụng cho mục đích quân sự.

Tình huống của ePropelled, một công ty chuyên sản xuất động cơ cho UAV, là một minh chứng điển hình. Khi nhận được yêu cầu từ nhà cung cấp Trung Quốc về việc cung cấp bản vẽ và hình ảnh sản phẩm để đảm bảo nam châm đất hiếm không được dùng cho quân sự, Chris Thompson, Phó Chủ tịch bán hàng toàn cầu của ePropelled, đã từ chối. Hậu quả là, các nhà cung cấp Trung Quốc đã tạm dừng vận chuyển, buộc ePropelled phải trì hoãn một số đơn hàng của khách hàng, bao gồm cả các nhà thầu quốc phòng lớn của Mỹ và các nhà sản xuất UAV tại Ukraine.

Một sự việc khác cho thấy mức độ quyết liệt của Bắc Kinh là trường hợp của Tập đoàn Antimony Mỹ. Khi lô hàng antimon của họ được vận chuyển qua cảng Ninh Ba của Trung Quốc, lô hàng đã bị giữ lại 3 tháng. Cuối cùng, lô hàng chỉ được hoàn lại với điều kiện phải gửi về Australia thay vì đến Mỹ, và khi đến nơi, niêm phong đã bị rách, khiến công ty phải kiểm tra lại. Theo Giám đốc điều hành Gary Evans, đây là một sự việc chưa từng có tiền lệ.

Nỗ lực giảm thiểu rủi ro và tìm lối thoát

Trước những rủi ro ngày càng lớn, ngành công nghiệp quốc phòng và các chính phủ phương Tây đã bắt đầu có những bước đi cụ thể. Lầu Năm Góc đã cấp các khoản tài trợ để mở rộng sản xuất vật liệu chuyên biệt và thậm chí đồng ý chi 400 triệu USD để mua cổ phần của MP Materials, đơn vị vận hành mỏ đất hiếm lớn nhất châu Mỹ. Thỏa thuận này được Giám đốc điều hành Lockheed Martin James Taiclet đánh giá là một bước đột phá, giúp đảm bảo nguồn cung nam châm cần thiết cho máy bay chiến đấu F-35.

Các công ty cũng đang tích cực tìm kiếm các nhà cung cấp thay thế, hợp tác với các công ty khởi nghiệp sản xuất kim loại hiếm ở Mỹ và các nước đồng minh. Tuy nhiên, việc xây dựng các chuỗi cung ứng mới sẽ mất nhiều thời gian và đòi hỏi nguồn lực lớn. Nicholas Myers, CEO của Phoenix Tailings, nhận định rằng các công ty quốc phòng lớn "đang ngày càng trở nên lo lắng hơn" vì nhận ra họ không thể có được nguồn cung ổn định nếu không trực tiếp tham gia vào quá trình tìm kiếm.

Sự kiện Trung Quốc siết chặt nguồn cung khoáng sản quan trọng đã gióng lên một hồi chuông cảnh báo về sự phụ thuộc chiến lược của phương Tây. Nó cho thấy những đòn bẩy kinh tế và thương mại có thể được sử dụng như những công cụ địa chính trị hiệu quả như thế nào. Cuộc chiến thầm lặng này không chỉ là về khoáng sản, mà còn là về quyền tự chủ và sự an toàn của chuỗi cung ứng, một vấn đề mà các quốc gia phương Tây đang loay hoay để giải quyết.