Theo trang tin Sixth Tone, thông báo của Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc (CAS) về chương trình Tokamak siêu dẫn plasma cháy thử nghiệm (BEST) đã được khởi động tại thành phố Hợp Phì, thủ phủ tỉnh An Huy ,miền đông Trung Quốc. Tokamak là thiết bị hình vòng xuyến, thường được gọi là “mặt trời nhân tạo”, bởi cơ chế hoạt động mô phỏng phản ứng nhiệt hạch diễn ra trong lõi Mặt trời. Dự án dự kiến hoàn thành vào cuối năm 2027.

Nhiệt hạch từ lâu được xem là nguồn năng lượng tối thượng của nhân loại do khả năng tạo ra điện sạch với trữ lượng gần như vô hạn và không phát thải carbon. Tuy nhiên, thách thức lớn nhất hiện nay là các lò phản ứng nhiệt hạch vẫn tiêu tốn nhiều năng lượng hơn lượng điện thu được, khiến công nghệ này chưa thể thương mại hóa.

Dù điện hạt nhân hiện chỉ chiếm khoảng 5% tổng năng lượng sản xuất trong nước của Trung Quốc (theo số liệu năm 2024), lĩnh vực này vẫn được coi là trụ cột trong chiến lược chuyển dịch sang nền kinh tế carbon thấp. Khi BEST hoàn thành, cơ sở này sẽ tiến hành các thí nghiệm đốt cháy plasma từ deuterium và tritium - hai đồng vị của hydro. Nếu phản ứng có thể tự duy trì nhờ nhiệt lượng sinh ra và tạo ra nhiều năng lượng hơn mức tiêu thụ, dự án sẽ chứng minh khả năng phát điện từ nhiệt hạch trong thực tế.

Ông Song Yuntao, Phó giám đốc Viện Vật lý Khoa học Hợp Phì thuộc CAS, mô tả BEST là “cuộc thăm dò vào vùng lãnh thổ chưa từng được khai phá”. Theo ông, mục tiêu cốt lõi của dự án là đạt trạng thái plasma cháy - khi phản ứng nhiệt hạch tự duy trì - được xem là cột mốc then chốt để tiến tới sản xuất điện liên tục từ nhiệt hạch.

Đáng chú ý, lễ công bố dự án không chỉ mang ý nghĩa trong nước. Hơn 10 quốc gia, trong đó có Pháp, Anh và Đức, đã cử các nhà khoa học tới tham dự và cùng ký Tuyên bố Nhiệt hạch Hợp Phì, nhằm thúc đẩy mở rộng khoa học và hợp tác quốc tế trong lĩnh vực này. Theo đó, nhiều nền tảng nghiên cứu nhiệt hạch chủ chốt của CAS, bao gồm BEST, sẽ mở cửa cho giới khoa học toàn cầu, kèm theo các quỹ nghiên cứu và chương trình trao đổi chuyên gia.

BEST cũng là bước tiếp theo trong chiến lược dài hạn của Trung Quốc về nghiên cứu năng lượng hạt nhân. Trước đó, nước này đã vận hành thử nghiệm Tokamak siêu dẫn tiên tiến (EAST) tại Hợp Phì từ năm 2006. EAST hiện đóng vai trò là bệ thử cho dự án nhiệt hạch quốc tế ITER - sáng kiến hợp tác giữa Trung Quốc, Liên minh châu Âu, Ấn Độ, Nhật Bản, Hàn Quốc, Nga và Mỹ - đã đạt nhiều cột mốc, trong đó có việc duy trì plasma ở nhiệt độ cực cao hơn 1.000 giây trong năm nay.

Song song với việc phát triển hạ tầng nghiên cứu, Trung Quốc cũng đạt bước tiến đáng kể về vật liệu cốt lõi cho “mặt trời nhân tạo”. Theo Global Times, các nhà khoa học tại Viện Nghiên cứu Kim loại (thuộc CAS) đã phát triển thành công công nghệ tinh luyện nội địa cho hợp kim Hastelloy C276 - vật liệu nền chủ chốt của băng siêu dẫn nhiệt độ cao thế hệ thứ hai, vốn được ví như “xương sống” của các siêu nam châm dùng để tạo từ trường khổng lồ giam giữ plasma trên 100 triệu độ C.

Nhóm nghiên cứu do Giáo sư Rong Lijian dẫn dắt đã sản xuất được các dải hợp kim siêu tinh khiết ở quy mô công nghiệp, dày chỉ 0,046 mm (khoảng nửa sợi tóc người), dài trên 2.000 m, với độ bền và ổn định nhiệt vượt nhiều sản phẩm nhập khẩu. Đột phá này giúp Trung Quốc giảm phụ thuộc vào nguồn cung bên ngoài, khắc phục rủi ro chi phí cao và thiếu ổn định trong chuỗi vật liệu chiến lược cho nhiệt hạch.

Kể từ năm 2018, Trung Quốc đã tăng mạnh đầu tư vào các dự án khoa học quy mô lớn, từ thám hiểm không gian, vật lý hạt, năng lượng sạch đến công nghệ lượng tử. BEST được xem là mảnh ghép mới nhất trong hệ sinh thái đó, cùng với đó là Trạm Vũ trụ Trung Quốc và cơ sở nghiên cứu lượng tử lớn nhất thế giới, cho thấy tham vọng dẫn đầu lâu dài của Bắc Kinh trong các công nghệ nền tảng cho tương lai năng lượng toàn cầu.