Bộ Thương mại Trung Quốc ngày 12/10 đã đưa ra phản ứng chính thức đầu tiên liên quan bài đăng của Tổng thống Donald Trump trên mạng xã hội Truth Social, nơi ông cáo buộc Bắc Kinh “bất ngờ” làm leo thang căng thẳng sau sáu tháng đình chiến tạm thời.

Bộ này khẳng định các biện pháp kiểm soát xuất khẩu đất hiếm là phản ứng cần thiết trước chuỗi hành động gây tổn hại nghiêm trọng từ phía Mỹ, bao gồm việc đưa thêm doanh nghiệp Trung Quốc vào danh sách đen thương mại và áp phí cảng đối với tàu thuyền có liên quan đến Trung Quốc.

Tuy nhiên, Bắc Kinh không liên hệ trực tiếp các hành động này với việc tăng cường kiểm soát đất hiếm, mà cho rằng quyết định này xuất phát từ lo ngại về ứng dụng quân sự của các nguyên liệu này trong bối cảnh “các cuộc xung đột quân sự diễn ra thường xuyên”.

Diễn biến này tiếp tục làm leo thang căng thẳng thương mại giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới, khiến khả năng gặp mặt giữa hai nhà lãnh đạo bên lề hội nghị APEC vào cuối tháng 10 tại Hàn Quốc ngày càng mờ mịt. Thị trường Phố Wall phản ứng tiêu cực khi cổ phiếu công nghệ lớn đồng loạt lao dốc. Nhiều doanh nghiệp nước ngoài phụ thuộc vào nguồn cung đất hiếm chế biến từ Trung Quốc, đặc biệt là nam châm đất hiếm, cũng bày tỏ lo ngại.

Trái với các đợt trả đũa trước đó, Trung Quốc lần này không công bố mức thuế mới với hàng hóa nhập khẩu từ Mỹ, dù trước đó hai nước từng nâng thuế lẫn nhau lên đến 145% và 125%.

Một số nhà quan sát cho rằng việc Trung Quốc chưa áp thuế lên hàng hóa Mỹ cho thấy Bắc Kinh vẫn để ngỏ khả năng kiểm soát tình hình. Ông Alfredo Montufar-Helu, Giám đốc điều hành tại hãng tư vấn GreenPoint, nhận định việc Trung Quốc công khai lý do đằng sau các biện pháp đáp trả có thể tạo cơ sở cho đối thoại, đồng thời cho rằng phía Mỹ hiện là bên cần đưa ra bước đi tiếp theo.

Trong khi đó, tổ chức nghiên cứu Hutong Research cho rằng việc Trung Quốc không đưa ra biện pháp đáp trả ngay lập tức có thể phản ánh sự hoài nghi ngày càng lớn về khả năng của ông Trump trong việc duy trì các cam kết đã đạt được. Tổ chức này cũng nhấn mạnh cần theo dõi liệu Bắc Kinh có tìm cách cản trở thương vụ bán TikTok hay không, bởi nếu để thương vụ tiếp diễn trong bối cảnh hiện tại, điều đó có thể bị nhìn nhận là một nhượng bộ đáng kể.

Bên cạnh phản ứng chính trị, Bộ Thương mại Trung Quốc cũng nỗ lực trấn an các đối tác quốc tế. Cơ quan này nhấn mạnh rằng các biện pháp kiểm soát không đồng nghĩa với lệnh cấm xuất khẩu và khẳng định các đơn hàng phục vụ mục đích dân sự, nếu tuân thủ đầy đủ quy định, vẫn sẽ được cấp phép. Tuyên bố này nhằm phản bác lập luận của Tổng thống Trump rằng Trung Quốc đang sử dụng vị thế thống lĩnh trong lĩnh vực đất hiếm để gây áp lực lên tất cả các nước.

Trung Quốc hiện sản xuất hơn 90% lượng đất hiếm chế biến và nam châm đất hiếm toàn cầu, nguyên liệu không thể thiếu cho xe điện, động cơ máy bay và thiết bị quân sự. Trước đó, Bắc Kinh thông báo mở rộng danh sách đất hiếm bị hạn chế xuất khẩu từ 7 lên 12 nguyên tố, bổ sung thêm các nguyên tố như holmium, erbium, thulium, europium và ytterbium.