Tổng thống Trump mới đây đã công bố một cách tiếp cận mới trong chính sách thương mại quốc tế, chuyển từ đàm phán thỏa thuận sang áp đặt thuế quan đơn phương. Trong chương trình "Sunday Morning Futures" trên Fox News, ông tuyên bố sẽ gửi thư trực tiếp cho hàng trăm quốc gia để thông báo về mức thuế nhập khẩu từ 20% đến 50%, thay vì tiếp tục các cuộc đàm phán. Quyết định này đặc biệt quan trọng khi thời gian tạm hoãn thuế quan toàn cầu sắp hết (ngày 9/7), mà nhà lãnh đạo Mỹ cho biết có thể không cần gia hạn.

Tình hình đàm phán thuế quan giữa Mỹ và các nước

Về thỏa thuận thuế quan Mỹ - Anh: Theo thỏa thuận đạt được hồi tháng 5 năm nay giữa London và Washington, thuế quan của Mỹ đối với ô tô của Anh sẽ giảm từ 27,5% xuống 10%, với giới hạn 100.000 xe một năm. Thỏa thuận này cũng xóa bỏ hoàn toàn thuế quan 10% đối với các mặt hàng như động cơ và phụ tùng máy bay. Đổi lại, Anh đã đồng ý mở rộng thị trường hơn nữa cho ethanol và thịt bò của Mỹ.

Ngày 29/6, thỏa thuận cắt giảm thuế đối với ô tô và thiết bị hàng không vũ trụ xuất khẩu của Anh sang Mỹ có hiệu lực, trong khi hai bên tiếp tục đàm phán về thuế thép. Trong một tuyên bố, Bộ Thương mại Anh cho biết với thỏa thuận này, các nhà sản xuất ô tô và hàng không vũ trụ của Anh xuất khẩu sang Mỹ sẽ được áp thuế thấp hơn, cứu hàng nghìn việc làm trong ngành này. Trong cùng một tuyên bố, Thủ tướng Keir Starmer gọi đây là “thỏa thuận thương mại lịch sử”, sẽ mang lại lợi ích cho các doanh nghiệp Anh và bảo vệ việc làm của Anh.

Hiện, London vẫn đang đàm phán để giảm mức thuế quan 25% đối với thép và nhôm xuất khẩu sang Mỹ. Trong một tuyên bố, Bộ Thương Mại Anh cho biết mục tiêu là đưa mức thuế quan đối với các sản phẩm thép cốt lõi về 0%.

Về thỏa thuận thuế quan Mỹ - Trung Quốc: Ngày 27/6 Mỹ và Trung Quốc xác nhận đã ký kết một thỏa thuận thương mại tạm thời, được gọi là “khung trong khung” – tức một khung thỏa thuận tạm thời nhằm duy trì lệnh đình chiến đạt được tại Geneva vào tháng 5 và cuộc đàm phán tại London vào tháng 6. Mặc dù hai bên đều mô tả thỏa thuận là đã “ký kết,” nhưng thực chất đây chỉ là bước lùi chiến thuật nhằm giảm căng thẳng sau khi mức thuế trừng phạt được đẩy lên đỉnh điểm. Với thời hạn 90 ngày, thỏa thuận tạm thời này không giải quyết các vấn đề gốc rễ như sở hữu trí tuệ hay tiếp cận thị trường, mà chủ yếu hoàn nguyên các leo thang gần đây và tạo dư địa đối thoại tiếp theo.

Về đàm phán với EU: Ủy viên Thương mại EU Maros Sefcovic đã tới Washington D.C. vào ngày 1/7 để gặp gỡ các đối tác Mỹ và xem xét các đề xuất dự thảo từ Mỹ. Dù tiến triển vẫn chưa rõ ràng, nhưng EU gồm 27 thành viên cho biết, các quy định của khối này về phương tiện truyền thông xã hội và các công ty công nghệ khác, nghiêm ngặt hơn nhiều so với Mỹ, là không thể đàm phán.

Trong khi đó, EU sẵn sàng chấp nhận một thỏa thuận với Mỹ, theo đó áp dụng mức thuế chung 10% đối với nhiều mặt hàng xuất khẩu của khối này, nhưng EU đang tìm kiếm các cam kết của Washington về việc giảm thuế trong các lĩnh vực quan trọng như dược phẩm, rượu, chất bán dẫn và máy bay thương mại. Ngoài ra, EU cũng đang thúc đẩy Mỹ áp dụng hạn ngạch và miễn trừ để giảm nhẹ mức thuế 25% của Washington đối với ô tô và phụ tùng ô tô, cũng như mức thuế 50% đối với thép và nhôm.

Về đàm phán với Nhật Bản và Hàn Quốc cùng các đối tác khác: Nhật Bản cũng đang trong quá trình đàm phán thương mại song phương với Mỹ, với mối lo ngại chính là khả năng Mỹ áp thuế lên ô tô nhập khẩu. Mỹ đang tìm cách mở cửa thị trường nông nghiệp của Nhật Bản, trong khi Nhật Bản ưu tiên bảo vệ ngành này và tránh các rào cản thuế quan mới. Đối với Hàn Quốc, mặc dù đã ký kết một Hiệp định Thương mại Tự do (FTA) sửa đổi với Mỹ, được gọi là KORUS FTA, nước này vẫn bày tỏ lo ngại về khả năng Mỹ áp thuế lên các sản phẩm ô tô và điện tử của mình.

Việc Hàn Quốc đã sửa đổi KORUS FTA nhưng vẫn lo ngại về thuế ô tô cho thấy rằng việc ký kết một thỏa thuận thương mại không đảm bảo loại bỏ hoàn toàn các mối đe dọa thuế quan từ Mỹ. Washington có thể tiếp tục sử dụng đòn bẩy thuế quan cho các ngành hoặc vấn đề khác để đạt được các mục tiêu mới, buộc các đối tác phải liên tục cảnh giác.

Sự lạc quan ban đầu đã giảm xuống rất nhiều với các cuộc đàm phán Ấn Độ-Mỹ bị đình trệ do bất đồng về thuế quan của Mỹ đối với linh kiện ô tô, thép và hàng nông sản. Các quan chức thương mại Ấn Độ tại Washington cho biết họ sẵn sàng kéo dài thời gian ở lại Mỹ để đàm phán nhằm giải quyết điểm bế tắc chính là liệu Ấn Độ có sẵn sàng nới lỏng các biện pháp bảo hộ thương mại đối với sữa, hạnh nhân, quả hồ trăn, quả óc chó, đậu nành và các sản phẩm nông nghiệp khác của mình hay không và liệu Mỹ có nới lỏng thuế quan đối với thép và phụ tùng ô tô nhập khẩu của Ấn Độ hay không.

Hạn chót đang đến gần và phản ứng của các đối tác

Trước một tuần hết thời gian gia hạn áp thuế đối ứng của Mỹ, Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent trong cuộc phỏng vấn với Bloomberg TV ngày 30/6 (giờ địa phương) cho biết, Washington có thể áp lại mức thuế quan cao với các nước đối tác như đã công bố hồi đầu tháng 4 vừa qua, nếu không đạt được thỏa thuận trước ngày 8/7 tới.

Mặc dù các nước vẫn đang nghiêm túc đàm phán thương mại với Mỹ, nhưng có thể nói đây là một lời cảnh báo rằng Washington sẽ vẫn áp thuế như đã công bố nếu các quốc gia phản đối mạnh mẽ mức thuế quan mà Mỹ đưa ra. Biện pháp thuế đối ứng từng có hiệu lực trong vòng 13 tiếng trước khi bị tạm hoãn vào tháng 4 vừa qua, dự kiến sẽ có hiệu lực trở lại vào lúc 0 giờ 1 phút ngày 9/7 (giờ miền Đông nước Mỹ).

Việc đặt ra một thời hạn cụ thể tạo ra áp lực rất lớn lên các đối tác thương mại, buộc họ phải đẩy nhanh tiến độ đàm phán và đưa ra các nhượng bộ cần thiết. Đây là một chiến thuật đàm phán rõ ràng của Mỹ, nhằm tận dụng yếu tố thời gian để đạt được các mục tiêu kinh tế và thương mại của mình. Việc công bố công khai một hạn chót cụ thể và được xác nhận bởi quan chức cấp cao không chỉ là thông báo mà là một chiến thuật đàm phán có chủ đích. Nó tạo ra một "áp lực thời gian" nhân tạo, buộc đối tác phải hành động nhanh chóng và có khả năng nhượng bộ để tránh hậu quả tiêu cực.

Trong bối cảnh đó, các đối tác thương mại của Mỹ đã thể hiện những phản ứng đa dạng nhưng đều hướng tới mục tiêu chiến lược chung là giảm thiểu thiệt hại và bảo vệ lợi ích quốc gia. Hãng tin Bloomberg.com (Mỹ) ngày 26/6 cho rằng, các cuộc đàm phán thuế quan với Chính quyền Trump đang gặp phải trở ngại vì các đối tác của Mỹ không muốn ký kết các thỏa thuận mà không biết sẽ bị ảnh hưởng nặng nề như thế nào trước các khoản thuế riêng biệt đối với hàng xuất khẩu.

Ông Deborah Elms, người đứng đầu chính sách thương mại tại quỹ Hinrich Foundation (Singapore), cho rằng: “Hãy tưởng tượng Việt Nam, Nhật Bản hoặc Hàn Quốc vừa nhượng bộ một số điều khoản thuế đối ứng gây thiệt hại, và ngay ngày hôm sau khi mức thuế được công bố, Mỹ áp thuế theo Đạo luật 232. Điều cuối cùng là nhất trí một thỏa thuận mà chỉ để phá vỡ vào ngày hôm sau”.

Bộ Thương mại Mỹ sẽ công bố kết quả điều tra trong vài tuần tới ở các lĩnh vực được coi là quan trọng đối với an ninh quốc gia, bao gồm chất bán dẫn, dược phẩm và khoáng sản. Có nhiều ý kiến dự đoán rằng các cuộc điều tra sẽ dẫn đến việc áp dụng thuế theo Mục 232 của Đạo luật Thương mại mở rộng đối với một loạt các sản phẩm do nước ngoài sản xuất trong các ngành công nghiệp đó. Vấn đề là các chính phủ không biết các khoản thuế theo từng ngành đó sẽ ở mức nào. Đối với nhiều người, mức thuế quan theo từng ngành cụ thể có thể gây thiệt hại nhiều hơn so với các khoản thuế chung.

Một minh chứng cảnh báo cho nhiều nước là thỏa thuận một phần mà Anh đã chấp nhận. Thỏa thuận đó bỏ lại các điều khoản quan trọng về thương mại thép song phương tùy thuộc vào việc đàm phán về hệ thống hạn ngạch và các yêu cầu xuất xứ chặt chẽ hơn. Trong khi đó, thuế quan của chính quyền Trump đối với thép của Anh vẫn ở mức 25%, không đạt được mục tiêu của Chính phủ Anh là hạ thuế xuống mức 0.

Ông Wendy Cutler, cựu chuyên gia đàm phán thương mại cấp cao của Mỹ, Phó Chủ tịch của Viện nghiên cứu Chính sách xã hội châu Á (Mỹ), nhận định: “Hiện không rõ tất cả các mức thuế này sẽ tương quan với nhau như thế nào, điều này cũng khiến các đối tác của Mỹ lo ngại”.

Theo một quan chức Nhà Trắng, khung thỏa thuận của Anh cho thấy có một số dư địa để đàm phán với Mỹ về thuế quan cho từng ngành, nhưng các nước khác không nên coi đó là khuôn mẫu cho các cuộc đàm phán của chính họ. Mức thuế theo Đạo luật 232 là nhằm đưa sản xuất các mặt hàng được coi là quan trọng đối với an ninh quốc gia trở lại Mỹ, điều này tách biệt với các mục tiêu của mức thuế đối ứng ngày 2/4. Một trong những khó khăn đối với nhiều nước là có thể hiểu được cách thức Chính quyền Trump đôi khi xem xét thuế quan và mối đe dọa của thuế quan dưới góc độ giao dịch.

Trong khi đó, Đài phát thanh Quốc tế DW (Đức) dẫn ý kiến giới nghiên cứu cho rằng không có nước nào trên thế giới chủ động hơn Việt Nam trong việc đàm phán giảm thuế quan với chính quyền Trump. Một trong những tình thế khó khăn đối với người Việt Nam hiện nay là phải đàm phán và nhượng bộ đến mức nào.

Triển vọng thời gian tới

Dựa trên các bằng chứng hiện có, có thể dự báo rằng Mỹ sẽ tiếp tục sử dụng thuế quan như một công cụ đàm phán chiến lược để bảo vệ lợi ích quốc gia và tái định hình các thỏa thuận thương mại. Mục tiêu của Mỹ sẽ vẫn là giảm thâm hụt thương mại, đảm bảo tiếp cận thị trường công bằng cho hàng hóa Mỹ, và giải quyết các vấn đề như sở hữu trí tuệ và trợ cấp nhà nước. Các hạn chót và đe dọa áp thuế mới có thể sẽ tiếp tục được sử dụng để tạo áp lực và thúc đẩy các cuộc đàm phán. Xu hướng bảo hộ thương mại có thể sẽ tiếp diễn, với các quốc gia khác cũng có thể áp dụng các biện pháp tương tự để bảo vệ nền kinh tế của mình.

Các hành động thuế quan của Mỹ không chỉ là sự kiện nhất thời mà là chiến lược dài hạn. Các đối tác đang tìm cách giảm thiểu thiệt hại và đa dạng hóa chuỗi cung ứng nhằm thích nghi với một môi trường thương mại mới, nơi thuế quan và bảo hộ là một phần của "trạng thái bình thường mới" trong quan hệ kinh tế quốc tế. Thay vì kết thúc, cuộc chiến thuế quan có thể biến thành cuộc cạnh tranh thương mại dai dẳng, nơi các quốc gia liên tục điều chỉnh chính sách và chuỗi cung ứng của mình.

Các đối tác thương mại sẽ tiếp tục tìm cách giảm thiểu thiệt hại, bảo vệ các ngành công nghiệp nhạy cảm của mình, và đa dạng hóa chuỗi cung ứng để giảm sự phụ thuộc vào thị trường Mỹ. Điều này có thể dẫn đến sự gia tăng các tranh chấp thương mại song phương, và làm suy yếu hệ thống thương mại đa phương toàn cầu. Khi các quốc gia đa dạng hóa chuỗi cung ứng, họ đang giảm sự phụ thuộc vào một số thị trường hoặc nhà cung cấp nhất định, đặc biệt là Trung Quốc và Mỹ; để giảm thiểu rủi ro chính trị và kinh tế. Đây là một dấu hiệu của sự "tái cấu trúc toàn cầu hóa".

Cuộc đua nước rút trước hạn chót áp đặt thuế quan từ Mỹ phản ánh một giai đoạn đầy biến động của thương mại quốc tế. Mỹ đã và đang sử dụng thuế quan như một công cụ đàm phán mạnh mẽ để bảo vệ lợi ích quốc gia, dẫn đến các thỏa thuận như với Anh và Thỏa thuận Giai đoạn 1 với Trung Quốc; nhưng cũng tạo ra căng thẳng và áp lực đáng kể với EU, Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ và Thái Lan. Trong khi đó, các đối tác thương mại của Mỹ đang phải đối mặt với áp lực lớn, buộc họ phải tính toán kỹ lưỡng để bảo vệ các ngành công nghiệp nhạy cảm và giảm thiểu thiệt hại kinh tế.